Τετάρτη 29 Ιουνίου 2016

ΕΠΟ 42 - ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΤΟΜ. Α΄

ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ – ΤΟΜ. Α΄

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΕΜΠΕΡ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
(εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΚΕΦ. 1ο «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ «ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ»

1.1.1        Συνοπτική παρουσίαση
Στοιχεία διαφοροποίησης ευρωπαϊκού πολιτισμού από λοιπούς (τέλη 18ου αι.: απόσπαση Ευρώπης από υπόλοιπο κόσμο και κυριαρχία της επ΄ αυτού)
  • Ρόλος επιστήμης (πρακτική κατεύθυνση)
  • Τέχνη, εκπαίδευση, οργάνωση κράτους/οικονομίας (ειδικευμένη υπαλληλία)
  • Ανάδυση έλλογου στοιχείου (λογική, λογική απόδειξη, λογική κατηγοριών, πειραματισμός, υπολογισμός, ορθολογική διάσταση)
  • Εμφάνιση καπιταλιστικού οικονομικού/κοινωνικού συστήματος
Κεντρικό ερώτημα ΠΗ: αίτια μοναδικότητας εμφάνισης σύγχρονου καπιταλισμού

Τι είναι σύγχρονος καπιταλισμός:
  • Όχι η επιδίωξη κέρδους/απόκτησης, όχι αποθησαύριση χρήματος (δυνατός ο μετριασμός κερδοσκοπικού κινήτρου χωρίς κατάργηση καπιταλισμού)
  • Προσδοκία πρόσκτησης κέρδους= κεντρικό (μοχλός): συμφωνία με Μαρξ
  • Μόνιμα ανανεούμενο κέρδος στο πλαίσιο ορθολογικά οργανωμένης δραστηριότητας (επιχείρηση)
  • Καπιταλιστική πράξη εντός πλαισίου ειρήνης
  • Έλλογη επιδίωξη κέρδους (λελογισμένη εκτίμηση+ κεφαλαιακός υπολογισμός): απαντάται σε όλους τους πολιτισμούς
  • Δύση: καπιταλισμός σε τύπους, μορφές, κατευθύνσεις μοναδικές
  • Βάση σύγχρονου πολιτισμού (ιδιαιτερότητα Δύσης): ορθολογική καπιταλιστική οργάνωση (τυπικά) ελεύθερης εργασίας: συμφωνία με Μαρξ
  • Εξάρτηση εκλογίκευσης= υπολογισμός τεχνικά σημαντικών παραγόντων
  • Ζεύξη επιστήμης-τεχνολογίας/τεχνικής και καπιταλισμού= ανάπτυξη καπιταλισμού
- εφικτή λόγω κοινωνικής διάρθρωσης + ύπαρξης οικονομικών ιδεών
- πρώτη εκδοχή ιδέας εκλεκτικής συγγένειας

Παράγοντες εμφάνισης καπιταλισμού μόνο στη Δύση (+διαπλοκή παραγόντων):
  • Ορθολογική καπιταλιστική οργάνωση (τυπικά) ελεύθερης εργασίας
  • Έλλογη οργάνωση επιχείρησης προσανατολισμένης στην αγορά
  • Ουσιαστικός διαχωρισμός επιχείρησης από οίκο= ανάπτυξη ορθολογικής λογικής επιχείρησης + νομικός διαχωρισμός ιδιοκτησίας
  • Βάση καπιταλιστικής οργάνωσης εργασίας: μοναδικά κοινωνικά μορφώματα (πολίτης, αστός, έννοια ελεύθερης εργασίας)
  • Προϋπόθεση παραπάνω: πόλη δυτικού τύπου
  • Κοινωνικά καθορισμένη συγκυρία/σύμπτωση= σύνδεση/ενεργοποίηση παραγόντων (δυτική πόλη: αναγκαία συνθήκη εμφάνισης καπιταλισμού)

1.1.2        Η πόλη και οι συναφείς με αυτήν εξελίξεις
Δυτική πόλη Μεσαίωνα: αυτονομία + αυτοδιοίκηση
Ουσία δυτικής φεουδαρχίας: σχέσεις υποταγής/αμοιβαιότητας + κατακερματισμός πολιτικής εξουσίας, δημιουργία αυτοδιοικούμενων πολιτικών μονάδων/πόλεων
  • Σημασία πόλης για εξέλιξη καπιταλισμού (Μαρξ: έδρα πόλης= εμπόριο, βιοτεχνία, βιομηχανία): αδιάσπαστα συνδεδεμένη με δυτικό καπιταλισμό
  • Ανάπτυξη αγορών, συντεχνιών, εμπορικών συσσωματώσεων (kommenda)
  • Πόλη= διακριτή κοινότητα με πολιτικούς/διοικητικούς θεσμούς
  • Κίνητρο μεσαιωνικής πόλης: επιδίωξη πλουτισμού φεουδαρχών=  ενοποιεί μέλη (παραχώρηση δικαιωμάτων στο λαό για αμυντικούς λόγους: αφαίρεση πολιτικών δικαιωμάτων από χωροδεσπότη)
  • Αυτονομία πόλης: εμφάνιση μορφών αυτοδιοίκησης (βάση= οικογένειες πατρικίων) + απόσπαση πολιτικής εξουσίας από εμπορικά, επιχειρηματικά στρώματα (μέσω συντεχνιακής οργάνωσης) και γκρόσο πόπολο (λαϊκοί): μετατροπή καστρινών σε αστούς-πολίτες
  • Πόλεις= πόλοι βιοτεχνικής/εμπορικής δραστηριότητας
  • Ρύθμιση εμπορικής δραστηριότητας από κεντρική εξουσία
  • Συγκρότηση εμπόρων σε κράτος μέσω σχήματος πόλης (εμπορική και παραγωγική κατεύθυνση)
  • Χειραφέτηση μεσαίων στρωμάτων= υποχώρηση κοινοτικού στοιχείου + προβολή στοιχείου εταιρικής κοινωνίας (βάσει σύμβασης μεταξύ μελών)
  • =Απομάγευση κόσμου (συμβολή χριστιανισμού): όχι κοινωνικοί δεσμοί και συμπεριφορές βάσει μαγείας/τελετουργιών: χαλάρωση κοινωνικών δεσμών
  • Ανάδυση συνεκτικών/λογικών ιδεών: έλλογο/ορθολογικό στοιχείο
  • Εκπλήρωση σκοπών μέσω υπολογιστικής επιλογής κατάλληλων μέσων= κανόνας ρύθμισης κοινωνικής συμπεριφοράς
  • Ενίσχυση παραπάνω διαδικασιών μέσω σχηματισμού διοικητικής γραφειοκρατίας (στόχος: διευκόλυνση διοίκησης πόλης)
  • Σύνδεση γραφειοκρατίας με κυριαρχία του νόμου: επέκταση γραφειοκρατίας ως οργανωτικό σχήμα/τρόπος οργάνωσης πρακτικά παντού σε σύγχρονη ζωή
1.1.3        Η σημασία του νόμου
  • Προϋπόθεση καπιταλιστικής επιχείρησης= είδος νομικής κατάστασης
- προστασία κατοχής αγαθών
- δυνατότητα νόμιμων κατόχων να διαθέτουν αγαθά ελεύθερα
  • Νόμοι + απονομή δικαιοσύνης: επιτρέπουν τον υπολογισμό συνεπειών εφαρμογής νόμων= ώθηση σε καπιταλισμό (λελογισμένος υπολογισμός)
  • Είδος νόμου που προωθεί καπιταλισμό: υπολογισμός + προβλεψιμότητα (κατοχύρωση εμπορικών συμβάσεων κατά τρόπο απρόσωπο + διασφάλιση νομικής έννοιας σύγχρονης επιχείρησης): μόνο στη Δύση (απόρροια πορείας εξορθολογισμού)
  • Θεμέλιο δυτικού νόμου: συστηματοποίηση/κωδικοποίηση κατά τρόπο έλλογο, γραπτό, ρητό (τυπικό)= κατοχύρωση απρόσωπου νομικής πρακτικής
  • Αντίθετο παράδειγμα: δικαιοσύνη του καδή (νομική κρίση βάσει προσωπικής αντίληψης)= όχι προώθηση αναγκαίου σταθερού πλέγματος σχέσεων (βάση επιχειρηματικής δραστηριότητας)
  • Βέμπερ: μη δυτικοί νόμοι/νομικά συστήματα δεν στερούνται ορθολογισμού
- Νόμος Δύσης: ποιοτικά διάφορος ως προς ορθολογικό στοιχείο
- στάση κρατικής μηχανής: μέσω διοικητικών μεθόδων στραγγαλίζει επιχειρηματική δραστηριότητα (ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)

ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΕΣ
4 έννοιες-εργαλεία ΠΗ: ιδεότυπος (ιδεατός τύπος), γραφειοκρατία, εκλεκτική συγγένεια, παράδοξο μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων κοινωνικής δράσης

1.2.1 Ιδεότυπος ή ιδεατός τύπος
Μεθοδολογικό εργαλείο

Αφετηρία: αντίληψη περί περίπλοκης κοινωνικής πραγματικότητας
- πληθώρα παραγόντων σε διαμόρφωση συμβάντων/γεγονότων
- εμπλοκή δρώντων προσώπων/ομάδων που το καθένα λειτουργεί μοναδικά

Άρα δύσκολη η προσέγγιση κοινωνικής πραγματικότητας από μελετητή: εισαγωγή μεθοδολογικού εργαλείου ιδεότυπου (απλοποίηση πραγματικότητας)
- Ιδεότυπος=
  • Αναλυτικό, ευρετικό εργαλείο: διευκολύνει οικοδόμηση υποθέσεων μέσω της σύγκρισης με αυτό
  • δεν έχει ακριβές εμπειρικό αντίστοιχο (διαφοροποιείται από πραγματικότητα)
  • προτεσταντική ηθική= ιδεατός τύπος (δεν υπάρχει έτσι σε πραγματικότητα)
  • δεν είναι υπόδειγμα, δεν είναι στατιστικός μέσος όρος, δεν είναι υπόθεση, ούτε ηθική αξιολόγηση ιδεατού
  • είναι διανοητική κατασκευή: απομόνωση ουσίας χαρακτηριστικών δεδομένων υπό μελέτη φαινομένου + μονόπλευρος τονισμός τους (σε λογικό τους άκρο): μη ρεαλιστικά πια χαρακτηριστικά στηριγμένα σε εμπειρική πραγματικότητα
  • μεγαλύτερη εσωτερική συνοχή ιδεότυπου από πραγματικότητα
  • βασικό εργαλείο σύγκρισης (λειτουργεί ως μέτρο πραγματικότητας): μέτρηση, διευκρίνιση, κατανόηση όψεων εμπειρικής πραγματικότητας + διακρίβωση αιτιωδών σχέσεων
  • Ένσταση νέο-βεμπεριανού Parkin: εξάρτηση σχήματος ιδεότυπου από τρόπο κατασκευής του
  • Απάντηση Βέμπερ: πολυάριθμοι πειραματισμοί για διατύπωση ιδεότυπου, ευρετική χρήση τους για διατύπωση υποθέσεων.
- Όχι απόλυτος ο χαρακτήρας της αιτιότητας που διαπιστώνεται.
- Ναι, εγνωσμένες υψηλού βαθμού πιθανολογήσεις
- πολυπλοκότητα κοινωνικής πραγματικότητας= αδύνατη η ακριβή σύλληψη

1.2.2 Γραφειοκρατία
- Εξέλιξη γραφειοκρατίας= παράλληλη με σύγχρονου καπιταλισμού
- Στόχος γραφειοκρατίας: οργάνωση θρησκευτικής πίστης, είσπραξη φόρων, διεξαγωγή πολέμου κλπ. Οργάνωση + δράση προς επίτευξη καθηκόντων
- Σύνδεση γραφειοκρατίας με διαδικασίες εξορθολογισμού (επιτομή της)

Χαρακτηριστικά ιδεότυπου γραφειοκρατίας (κλασική εφαρμογή ιδεότυπου):
  • Σαφής ιεραρχία θέσεων/γραφείων (έλεγχος κατώτερων από ανώτερους)
  • Προϋπόθεση γραφειοκρατικής οργάνωσης: εξειδικευμένος καταμερισμός εργασίας. Σαφήνεια εργασιακών καθηκόντων. Απρόσωποι, γραπτοί κανόνες.
  • Αυστηρός διαχωρισμός εργασίας «γραφείου» και ιδιωτικής-οικιακής σφαίρας
  • Στρατολόγηση νέων μελών γραφειοκρατικής οργάνωσης μέσω εξετάσεων (μηνιαίος μισθός, αποκλειστική απασχόληση)
  • Θέση και μέσα εργασίας= όχι ιδιοκτησία εργαζόμενου αξιωματικού
  • Υποχρεωτική η επιτέλεση απρόσωπων καθηκόντων + προσωπική ελευθερία
  • Δομή «καριέρας»: προαγωγές βάσει αρχαιότητας ή κατοχής δεξιοτήτων
  • Αντίληψη καθήκοντος ως «κάλεσμα» + επιδίωξη αποτελεσματικότητας

[Ιδεότυπος: μονόπλευρη λογική διεύρυνση ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών με στόχο το σχηματισμό ομοιογενούς εικόνας (μεγέθυνση χαρακτηριστικών)]

1.2.3 Εκλεκτική συγγένεια
(Δάνειο από ομώνυμη νουβέλα Γκαίτε)
  • Σύγκλιση/συντονισμός δύο κοινωνικών φαινομένων (όχι απαραίτητα ταυτόχρονη μεταβολή τους): σχέση ενεργούς κοινωνικής διαντίδρασης
  • Αμοιβαία επιρροή φαινομένων
  • Χρήση εκλεκτικής συγγένειας: περιπτώσεις αντιστοιχίας/συνάφειας δύο φαινομένων/μεταβλητών, όπου σχέση αιτιότητας και διασυνδέσεις τους δεν έχουν διακριβωθεί/αποσαφηνιστεί με ακρίβεια/επάρκεια
- Θολότητα αιτιότητας: λόγω πολυσύνθετης φύσης κοινωνικών φαινομένων + δραστηριότητα δρώντων (ταυτόχρονες διαντιδράσεις, ατέρμονοι επηρεασμοί)
  • ΠΗ: εκλεκτική συγγένεια μεταξύ μορφών προτεσταντικής θρησκευτικής πίστης και συγκεκριμένου τύπου πρακτικής νοοτροπίας/ηθικής
- προτεσταντικές ιδέες + συμφέροντα καπιταλιστικής νοοτροπίας και ηθικής
- όχι συνείδηση δρώντων περί εκλεκτικής συγγένειας
- επικριτές Βέμπερ: προτεσταντική ηθική κατ΄ ουσία δεν δημιούργησε  ουσία κοσμοαντίληψης καπιταλισμού (όχι επάρκεια για προσδιορισμό αιτίων)

1.2.4 Το παράδοξο των μη αναμενόμενων (ή μη επιδιωκόμενων) αποτελεσμάτων κοινωνικής δράσης
Κοινωνική ζωή= σχέσεις ως σύνολο πολλαπλών κοινωνικών επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων + Υποκειμενική αποτίμηση της κατάστασης κάθε δρώντος (+διαμόρφωση κοινωνικής δράσης και επίδραση σε κοινωνικές σχέσεις)
- επιπτώσεις κοινωνικής δράσης από άποψη νοήματος
- δυνατότητα κατανόησης νοήματος που αποδίδεται σε πράξεις από δρώντες: προσπελάσιμη η κοινωνική δράση δρώντων (όσο οι κοινωνικές σχέσεις/φαινόμενα)

Επιδράσεις θεώρησης περί πολυπαραγοντικής επίδρασης σε διαμόρφωση κοινωνικών σχέσεων/ δράσης στο έργο του Βέμπερ:
  • Μεθοδολογία: προσεγγιστική προσέγγιση (πιθανότητες), όχι άκαμπτοι νόμοι  και κανόνες (δύσκολη η διατύπωσή τους λόγω συνθετότητας)
  • Ενέργειες δρώντων για μεταβολή ζητήματος + απροσδιοριστία παραγόντων= αποτέλεσμα διαφορετικό από αναμενόμενο= «παράδοξο μη αναμενόμενων (ή μη επιδιωκόμενων) αποτελεσμάτων κοινωνικής δράσης»
  • Εμφάνιση παραδόξου: συχνότερα όπου κοινωνική δράση δεν είναι αυστηρά ορθολογική (μειωμένο στοιχείο υπολογισμού) πχ ΠΗ

Το «Παράδοξο» στην ΠΗ:
  • Προτεσταντική Μεταρρύθμιση: ενδυνάμωση πίστης= καλβινιστικά δόγματα προκαθορισμού/ενδοκόσμιου ασκητισμού= θρησκευτικό κλίμα όπου εργασία- επάγγελμα θεωρείται αυτοσκοπός (μη αναμενόμενο/επιδιωκόμενο αποτέλεσμα)+ θεϊκή επιλογή= κεφαλαιακή συσσώρευση και ανάπτυξη καπιταλισμού
  • Παράδοξο= λεπτή ειρωνεία Βέμπερ: όχι πασπαρτού ερμηνείας κοινωνικών φαινομένων (πχ χυδαίος Μαρξισμός)
  • Παράδοξο δεν απουσιάζει ούτε σε σαφώς προσανατολισμένη κοινωνική δράση προς εκπλήρωση σκοπού (αδύνατος ο ακριβής προσδιορισμός όλων των συνιστωσών διαμόρφωσης/μεταβολής φαινομένου)

ΤΥΠΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ-ΔΡΑΣΗΣ, ΕΞΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
1.3.1 Τύποι κοινωνικής συμπεριφοράς και δράσης
Διάκριση 4 τύπων κοινωνικής συμπεριφοράς και δράσης (ιδεοτυπικές κατασκευές):
- ορθολογική ως προς την αξία
- ορθολογική ως προς τον σκοπό ή εργαλειακή δράση
- συναισθηματική (συγκινησιακή κοινωνική δράση)
- παραδοσιακή (παράδοση/συνήθεια)

Είδη ορθολογικής δράσης: ορθολογική α) ως προς αξία, β) ως προς σκοπό
Μεικτοί τύποι: χαρακτηριστικά περισσότερων του ενός τύπων δράσης

Ορθολογικός τύπος δράσης ως προς τις αξίες:
  • Προϋπόθεση: συνειδητή πίστη δρώντος ότι πράξη πραγματώνει αξία ενδογενή σε συγκεκριμένο τρόπο δράσης (πράξη βάσει πεποίθησης περί καθήκοντος, αξιοπρέπειας, ομορφιάς, θρησκευτικού χρέους, ευσέβειας, σπουδαιότητας)
  • Συστηματικός/ προγραμματισμένος τρόπος προσέγγισης αξίας (ορθολογικός)
- υπολογισμός κατάλληλων μέσων για επίτευξη σκοπού + συνυπολογισμός πιθανών αντιδράσεων/επιπτώσεων
  • Άλλη χροιά ορθολογικής ως προς αξία δράσης: ως προς ορθολογικότητα σκοπών/αξιών/δράσεων σε σχέση με αξία
Ορθολογικός τύπος δράσης ως προς σκοπό (εργαλειακή πράξη/δράση):
  • Αξιολόγηση, επιλογή, χρήση κατάλληλων μέσων προς επίτευξη σκοπού
  • Πράξη στοχοπροσηλωμένη (προσανατολισμένη στον σκοπό)
  • Έκφανση ορθολογικής πράξης= εργαλειακή ορθολογικότητα προς επίλυση ζητημάτων (λήξη μέτρων/ενεργειών για επίτευξη σκοπών)
  • Αποκορύφωση ορθολογικής προς σκοπό δράσης= οικονομικές δοσοληψίες
  • Όχι αποτίμηση ορθολογικότητας επιδιωκόμενων σκοπών (τυπική). Όχι σύνδεση με πρόοδο, με καλό/θετικό πχ εξόντωση ατόμων κατά τρόπο ορθολογικό (σκοπός πέραν οποιασδήποτε αξιολόγησης)= ταύτιση με ανορθολογισμό, ηθική ανορθολογικότητα κόσμου (τεχνοκρατική σκέψη)
1.3.2 Εξορθολογισμός
Κίνηση κοινωνικής συμπεριφοράς σε ιστορική πορεία: από αυθόρμητη κοινωνική δράση/από συναίσθημα/από παραδοσιακή δράση, προς ορθολογική ως προς αξίες/ως προς σκοπό δράση= κίνηση προς εξορθολογισμό κοινωνικής ζωής (τελευταίοι δύο αιώνες: κυρίαρχος τρόπος λειτουργίας κοινωνιών)= εποχή νεωτερικότητας
- Έννοια εξορθολογισμού Βέμπερ= κλειδί ανάλυσης σύγχρονου καπιταλισμού
  • Εξορθολογισμός: σειρά βασικών διεργασιών όπου όψεις κοινωνικής δράσης καθίστανται μετρήσιμες, προβλέψιμες, ελέγξιμες
  • Giddens: εξορθολογισμός Βέμπερ= αναφορά σε ανάπτυξη επιστήμης, σύγχρονης τεχνολογίας, γραφειοκρατίας. Οργάνωση κοινωνικής/οικονομικής ζωής βάσει αρχών αποτελεσματικότητας + τεχνικών γνώσεων
  • Εξορθολογισμός: διαδικασία όπου τρόποι ακριβούς υπολογισμού/οργάνωσης (αφηρημένοι κανόνες/διαδικασίες) κυριαρχούν στον κοινωνικό κόσμο
  • Αντίποδας: παράλληλη συρρίκνωση επιρροής θρησκείας σε καθημερινότητα και θεσμούς= εκκοσμίκευση
  • Εξορθολογισμός: κυριαρχία ανθρώπου σε φυσικό/κοινωνικό περιβάλλον
  • Αρχή: κυριαρχία θρησκειών βάσει γραπτού λόγου κι όχι χάρισμα ηγετών
  • Εξορθολογισμός θρησκευτικής ζωής εκ παραλλήλου με απομάγευση κόσμου (διαδικασία εκλογίκευσης + εκκοσμίκευσης)

ΚΕΦ. 2ο  ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ Π.Η.

2.1. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Αφετηριακό σημείο μελέτης: πλειοψηφία επιχειρηματιών καπιταλιστών/μάνατζερ, τεχνικών σε βιομηχανία/εμπόριο και βιομηχανικών εργατών= προτεστάντες
- δεν προηγείται αιτιακά η προτεσταντική πίστη της καπιταλιστικής δραστηριότητας (περιπτώσεις όπου η προσχώρηση στον προτεσταντισμό ακολουθεί την άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας)
- οπαδοί πιετισμού προέρχονταν από εμπορικούς-επιχειρηματικούς κύκλους
- συσχέτιση καλβινισμού και προτεσταντικών εκκλησιών με καπιταλιστικό «πνεύμα»
- όχι σύνδεση οικονομικής προόδου 15ου-17ου αι. με αμφισβήτηση Καθολικισμού (επιείκεια καθολικισμού προς αμαρτωλούς, αυστηρότητα προτεσταντισμού)
- αναφορά σε ρόλο μειονοτήτων ή μετανάστευσης στην οικονομική ζωή: απόρριψή του ως λαθεμένο ή πολύ γενικό (όχι ερμηνευτική επάρκεια, αντίφαση με εμπειρία)
- ανάγκη χρήσης «διαυγών» εννοιών (όχι σε θολότητα)

2.2 ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Εστίαση σε «πνεύμα» καπιταλισμού: τάση αντιμετώπισης εργασίας ως (θεϊκό) κάλεσμα σε επάγγελμα (κλήση) και ως αυτοσκοπός (+ στοιχείο οφέλους)
  • Βενιαμίν Φραγκλίνος: ο χρόνος είναι χρήμα + το χρήμα έχει αναπαραγωγική και καρποφόρα φύση. Χρήμα/πλουτισμός= θετικό. Τιμιότητα, ακρίβεια, φιλοπονία, λιτότητα= χρήσιμες αρετές (εξασφαλίζουν πίστη/εμπιστοσύνη)
- εντός επιδίωξης υλικού οφέλους= στοιχείο ηθικού χρέους
- άρα συσσώρευση χρήματος/κεφαλαίου + ακατάπαυστη εργασία= αρετές
- προϋπόθεση: εργασία σε επάγγελμα ως καθήκον/ηθικό χρέος (Βίβλος)
= πρόγευση θρησκευτικών καταβολών καπιταλιστικού ήθους/πνεύματος
  • Σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία: όχι καθολική ηθική αντιμετώπιση εργασίας λόγω του βαθιά ριζωμένου συστήματος (καθημερινοί άνθρωποι εντός υπαρκτών εγκαθιδρυμένων καπιταλιστικών πλαισίων): εξαναγκασμός σε εργασία για επιβίωση (απρόσωπη επιβολή, όχι επιλογή)
  • Απαρχές καπιταλισμού: όχι ακόμα εγκατεστημένος ως σύστημα (κυριαρχία αντίληψης Καθολικών ότι απόκτηση χρημάτων/τοκογλυφία= αρνητικό)
- Σημασία εμφάνισης κοινωνικής ομάδας με αντίληψη θεϊκής κλήσης εργασίας
- θρησκευτικό ηθικό στοιχείο= απαραίτητο επικράτησης αντίληψης εργασίας
- διαφορά δόγματος: σημείο κλειδί για κατανόηση στροφής ως προς αξιολόγηση εργασίας
  • Ανοιχτή επίθεση σε Μαρξισμό: ως «αφελής ιστορικός υλισμός», ολίσθημα μαρξισμού= προτεραιότητα σε υλικές-οικονομικές διεργασίες έναντι άλλων εκφάνσεων κοινωνικής ζωής (πχ διαφορές κοινοτήτων Αγγλίας-Αμερικής)
  • Σύγχρονος καπιταλισμός:
- έλλογη χρησιμοποίηση κεφαλαίου +
- ορθολογική επιχειρηματική κεφαλαιακή ανακύκλωση +
- ορθολογική καπιταλιστική οργάνωση εργασίας
  • Διαφορά ορθολογικού/σύγχρονου καπιταλισμού από προηγούμενες μορφές:
- κερδοσκοπικός καπιταλισμός (όχι ηθική κύρωση σύγχρονου)
- σύγχρονος καπιταλισμός VS παραδοσιοκρατία (κίνητρο συντήρησης βάσει παράδοσης/συνήθειας):παρεμπόδιση εντατικής χρήσης ειδικευμένης εργασίας
- στοιχείο ευθύνης απέναντι σε εργασία: αυτοέλεγχος εργαζομένου (εργασία ως αυτοσκοπός, κλήση/κάλεσμα)
- προέλευση στάση ευθύνης (όχι φυσικό δεδομένο)= θρησκευτικές ρίζες
  • Συσχέτιση σύλληψης εργασίας ως καθήκοντος/αυτοσκοπού με ωφελιμισμό + άσκηση αυτοελέγχου και λιτοδίαιτη συμπεριφορά (αποτέλεσμα μακροχρόνιων εκπαιδευτικών διαδικασιών)= πρώτη ανέλιξη σύγχρονου καπιταλισμού (πρώτη αναφορά σε εκλεκτική συγγένεια)
  • Νέος τύπος μισθωτού (διακριτό ήθος) + νέος τύπος καπιταλιστή:
- προέρχεται από κατώτερα παραγωγικά στρώματα αναπτυσσόμενων πόλεων
- επιδιώκει συστηματικά/έλλογα το κέρδος (επιχειρεί κατά τρόπο διαφορετικό): νέο πνεύμα επιχειρηματικότητας (όπως Φραγκλίνου)
- ρήξη με παράδοση: όχι σε χρήματα συνείδησης, ναι επιδίωξη κέρδους ως ηθική συμπεριφορά, ναι σε δέσμευση σε επάγγελμα
- εκλογίκευση εργασίας, ορθολογική οργάνωση εργασίας βάσει συστηματικού υπολογισμού και προγραμματισμού
  • Θρησκευτική προέλευση εμμονής σε εργασία (άλογη από άποψη ευδαιμονιστικού ατομικού συμφέροντος)= προώθηση εκλογίκευσης εργασιακής-οικονομικής δραστηριότητας + επιρροή άλλων όψεων ζωής
2.3. ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Στροφή σημασίας επαγγέλματος (έννοια έργου ζωής)
  • Λούθηρος: νέο περιεχόμενο επαγγέλματος ως κάλεσμα (κλήση) από Θεό
- θετική εγκόσμια δραστηριότητα υψίστης σημασίας (χρέος προς Θεό)
- εργασία= μοίρα ανθρώπου, αλλά όχι ως επιδίωξη βέλτιστης απόδοσης 
- τρόπος εγκόσμιας έκφρασης προορισμού ανθρώπου
- επαγγελματική θέση: ειδική θεϊκή προσταγή (ναι σε αποδοχή υφιστάμενης τάξης πραγμάτων: συντηρητικότητα
- όχι ολοκλήρωση καπιταλιστικής εννοιολόγησης εργασίας
  • Ριζική στροφή ως προς επάγγελμα/εργασία (όχι νομοτελειακή): από ορισμένες προτεσταντικές εκκλησίες (διαμαρτυρόμενοι) πχ καλβινιστική, Ζβίγγλιου κ.α.
- επικέντρωση στον κόσμο/εγκόσμια ζωή= καθήκον
- όχι σκοπός η αφύπνιση/διέγερση καπιταλισμού.
- μοναδικό μέλημα= σωτηρία ψυχής/ποιμνίου: παράδοξο μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων κοινωνικής δράσης
  • Επιδίωξη μελέτης Βέμπερ: τρόπος επίδρασης ιδεών σε ιστορία (παραπομπή σε μαρξιστική άποψη περί προτεραιότητας υλικών παραγόντων: απορριπτέα από Βέμπερ + όχι επιδίωξη αντικατάστασης μονομερούς άποψης από άλλη: διορθωτικός χαρακτήρας ΠΗ)
  • Επίδραση μύριων παραγόντων + αναγκαία σύμπτωση γεγονότων= διαμόρφωση καπιταλιστικού πνεύματος= κάθε επιμέρους προσέγγιση έχει περιορισμένο ερμηνευτικό εύρος (τελεί υπό όρους): στοιχείο πιθανότητας
  • Στόχος ΠΗ: εξέταση βαθμού θρησκευτικών επιδράσεων σε ποιοτική διαμόρφωση και ποσοτική εξάπλωση/διάχυση καπιταλιστικού πνεύματος
2.4 ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Ηθικές επιταγές θρησκευτικής πίστης: καθοδηγούν πρακτική συμπεριφορά
  • Ηθικοί κανόνες προτεσταντών (παρά τις δογματικές διαφορές)= όμοια πρακτικά αποτελέσματα
- μέσω διαδικασίας κοινωνικοποίησης και εσωτερίκευσης προτύπων/κανόνων: δημιουργία ψυχολογικών ωθήσεων/κινήτρων (ψυχολογικές κυρώσεις)
- αποτέλεσμα: ασκητική συμπεριφορά, αυτό-αναίρεση πιστού, υποταγή έως εξαφάνιση του «εγώ» του
  • Καλβινισμός: δόγμα προκαθορισμού (Θείας Χάρης επιλογή)
- ύπαρξη ανθρώπων για δόξα Θεού
- Θεός προεπιλέγει πορεία καθενός (εκλεκτού ή μη)
- όχι δυνατότητα μεταβολής ειλημμένης θεϊκής απόφασης από ανθρώπους
  • Αποδοχή δόγματος προκαθορισμού (+παραμερισμός εξομολόγησης): εμφάνιση εσωτερικής μοναξιάς ατόμων + κορύφωση απομάγευσης (νέα κοσμοαντίληψη, εχθρική σε καθετί αισθησιακό/συγκινησιακό ως άχρηστο)
- «άχρηστο»= δεν μεταβάλλει μοίρα + δεν συμβάλει σε δόξα Θεού
  • Εθνικός χαρακτήρας εσωτερικής απομόνωσης (κοινωνική ψυχολογία προτεσταντικών εθνών): χωρίς ψευδαισθήσεις απαισιόδοξος ατομικισμός
- αποκλειστική εμπιστοσύνη σε θεό= απόσπαση από κοινωνικές σχέσεις
  • Απόσπαση υπό επιρροή επιταγής «αγάπα τον πλησίον σου»: εκπλήρωση καθημερινών καθηκόντων κατά απρόσωπο-εξαντικειμενοποιημένο τρόπο= προαγωγή έλλογης κοινωνικής οργάνωσης ανθρώπων
- έλλογη κοινωνική οργάνωση: ρυθμισμένες κοινωνικές σχέσεις (υπολογισμός μέσων για εκπλήρωση σκοπού) + εγκεκριμένη από Θεό (ωφέλεια ανθρώπων)
- επιμέρους εργασία προάγει κοινωνικό σύνολο (ωφέλιμο για ανθρώπους + αρεστό στο θεό): εύρυθμη κοινωνική οργάνωση= θέλημα θεού
- σκληρά εργαζόμενος= δοξάζει θεό + υπηρετεί κοινωνικό σύνολο
  • Διττός τρόπος λειτουργίας δόγματος προκαθορισμού:
- συμβολή σε διαμόρφωση ωφελιμιστικού χαρακτήρα προτεσταντικής ηθικής
- επίδραση σε νόημα εργασίας-επαγγέλματος για πιστούς
  • Δόγμα προκαθορισμού: ένταση σε πιστούς (όχι αποκάλυψη θεϊκής θέλησης, όχι τρόπος διάγνωσης μέλλουσας σωτηρίας). Εξαίρεση: εμμονή σε καρτερική εμπιστοσύνη προς Θεό ως βεβαιότητα σωτηρίας.
  • Δύο διαστάσεις συμβουλών:
α) χρέος πιστών για αυτοέλεγχο + απόρριψη αμφιβολιών ως διαβολικές,
β) εργώδη επαγγελματική δραστηριότητα (εντατική εργασία= σημάδι χάρης)
  • Διασφάλιση ένωσης με θείο= αίσθηση πιστού ως όργανο Θεού
  • Καλβίνος: όχι συναισθήματα ως τρόπος διασφάλισης βεβαιότητας σωτηρίας, ναι σε πιστοποίηση με αντικειμενικό τρόπο (συμπεριφορά που δοξάζει θεό)
- οδηγός/κριτήριο: συμπεριφορά εκλεκτών Θεού σε Βίβλο (μίμηση προτύπων)
- καλά έργα: ενδείξεις θείας εκλογής (όχι αποδείξεις/μη σημασία για σωτηρία)
  • Ασκητικός χαρακτήρας διαδικασίας: καταξίωση πίστης με καλά έργα
- προγραμματισμένος/συστηματικός χαρακτήρας τέλεσης ηθικών πράξεων (μέθοδος οργάνωσης ζωής πιστών, αυτοελέγχου/στάθμισης πράξεων)
- εγκόσμιος ασκητισμός (δραστήριος αυτοέλεγχος: άσκηση μοναχών)
- στόχος δράσης ατόμου βάσει πίστεως + αποστάση από συναισθήματα
- παραμερισμός ζωικού στοιχείου + ευταξία καθημερινής ζωής
- καλβινισμός: απόδειξη πίστης= εγκόσμια επαγγελματική ζωή + περιφρόνηση συναισθήματος
  • Αποτέλεσμα: εργασιοθεραπεία πιστών + αλλαγή νοήματος εργασίας (θεϊκό κάλεσμα) + όχι ιδιαίτερη σημασία επαγγέλματος (ναι όπου ο καθείς εκλήθη) + επιτυχία σε επάγγελμα ως δώρο Θείας Χάρης
  • Πρακτικές επιπτώσεις παρώθησης πιστού για εργατικότητα και επιτυχία:
- προαγωγή μεθοδικών/έλλογων μορφών εργασίας/επαγγέλματος
- προαγωγή έλλογου καπιταλισμού= μη αναμενόμενο αποτέλεσμα (παράδοξο)
- αντίληψη εργασίας ως κάτι θετικό=διευκόλυνση κεφαλαιακής συσσώρευσης
- αποφυγή εύκολου κέρδους/κατανάλωσης= διοχέτευση κεφαλαίων σε μεταποιητική βιομηχανία, χρηματοδότηση ανάπτυξής της
  • Εγκόσμια ασκητική δυναμική δόγματος προκαθορισμού: και σε άλλες προτεσταντικές εκκλησίες πχ πιετισμός, μεθοδισμός= παρόμοιες επιπτώσεις
- μεθοδισμός (απόρριψη δόγματος προκαθορισμού): ναι σε ορθολογικό χαρακτήρα επιδιωκόμενης συμπεριφοράς, ταύτιση με επαγγελματική εργασία
- (περιορισμένη) αποδοχή συναισθηματικού στοιχείου: περιορισμός έκτασης εκλογίκευσης εγκόσμιας ασκητικής δραστηριότητας πιστών
  • Κοινωνικά στρώματα που αποδέχονται ανάγκη εκπλήρωσης καθήκοντος + υμνούν/επιδιώκουν σκληρή εργασία: υπάλληλοι, εργάτες, οικοτέχνες
- Κοινωνικά στρώματα αστών καπιταλιστών επιχειρηματιών: καλβινιστές
(χρήση εκλεκτικής συγγένειας: σύνδεση ιδεών ειδικών εκδοχών προτεσταντισμού με συγκεκριμένα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα)

Βαπτιστικό κίνημα (δεύτερος φορέας εγκόσμιου ασκητισμού πέραν καλβινισμού): μεννονίτες, κουάκεροι
  • Ακραία μορφή απομάγευσης κόσμου: εφικτή η σωτηρία για όλους
  • Καλά έργα ως όρος σωτηρίας ανθρώπων (ισοδυναμία με καλβινισμό): εγκόσμιος ασκητισμός: Στοιχείο αυτοελέγχου= σημαντικό για εξέλιξη ουσίας καπιταλισμού (συνδυασμός ωφελιμιστικού στοιχείου με επαγγελματική ηθική ως «καλό έργο»)
  • Σημασία εσωτερικού ελέγχου: εθελοντικός αυτοέλεγχος= εθελούσια υποταγή, κινητοποίηση στην εργασία ως χρέος (εμφάνιση κινητοποίησης σε συγκεκριμένες θρησκευτικές ομάδες= σημασία τους σε καπιταλισμό)
Συμπεράσματα:
- αναζήτηση κατάστασης Θείας Χάρης= κοινή σε προτεσταντικά δόγματα
- κοινή πεποίθηση: επίτευξη Χάρης μέσω ατομικών «καλών έργων» (καταξίωση σε απόσπαση από φυσική κατάσταση ανθρώπου, όχι σε συναίσθημα/σάρκα)
- επίτευξη καταξίωσης μέσω συνεχούς συστηματικού, μεθοδικού καθημερινού αυτοελέγχου (διαποτισμός καθημερινής ζωής από ασκητισμό)
- εγκόσμιος ασκητισμός= έλλογη οργάνωση καθημερινής ζωής (στόχος: θέση στον άλλο κόσμο)

2.5. ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Εγκόσμια ασκητική ζωή + «πνεύμα καπιταλισμού» (οικονομική συμπεριφορά)
- Σύνδεση μέσω εντολών/συμβουλών προτεσταντών κληρικών 
- Εστίαση σε Άγγλους πουριτανούς (εκπρόσωποι καλβινιστικής ιδέας για επάγγελμα): τυπικός εκπρόσωπος ο Richard Baxter:

  • Διακριτή παράδοση προτεσταντών: εχθρότητα για πλούτο (Baxter):
- ύποπτη η επιδίωξη πλούτου: όχι προσανατολισμένη στη δόξα θεού
- κατοχή πλούτου: οδηγεί σε απόλαυση= χαλάρωση ηθικού πλαισίου + απομάκρυνση από εργασία
  • Σκληρή, αδιάκοπη εργασία στο επάγγελμα ο καθείς εκλήθη= αέναη άσκηση προς δόξα θεού: όχι κάτι νέο (μοναστικά τάγματα= τρόπος καθαρμού)
- Νέο στοιχείο: εργασία ως σκοπός ζωής + ερμηνεία εργασίας
  • Όχι εξαίρεση πλούσιου από υποχρέωση σε σκληρή εργασία (εντολή θεού)
  • Θέση σε καταμερισμό εργασίας (εξειδίκευση)= θέληση θεού:
- επιτρέπει τεχνική βελτιοποίηση εργασίας= αύξηση/βελτίωση παραγωγής (ωφελιμιστική διάσταση)
- εξειδίκευση= εργασία με «τάξη» (ευταξία): απόκτηση ευσυνειδησίας + συστηματικού/μεθοδικού χαρακτήρα εργασίας= έλλογη εργασία: θέλημα θεού
  • Προσήλωση σε επάγγελμα= συμβατή με αλλαγή επαγγέλματος (πιο χρήσιμο). Κριτήρια «χρησιμότητας»:
- εύνοια θεού (βάσει κριτηρίων θρησκευτικής ηθικής)
- κοινωνική χρησιμότητα παραγόμενων προϊόντων
- δυνατότητα κέρδους για εργαζόμενο= τεράστια πρακτική σημασία: απόδειξη θέλησης/επιλογής θεού, αναγνώριση εαυτού ως εκλεκτός θεού, κέρδος=χρέος
  • Εγκαθίδρυση νέας ηθικής αποδοχής κέρδους + επικρότησής του (καινοτομία)
  • Πλούτος (αποτέλεσμα εργασίας)=αποδεκτός όχι για κατανάλωση μα για ηθικά πρέπουσα τέλεση επαγγελματικού έργου (αύξηση πλούτου= ένδειξη Χάρης)= δικαίωση επιχειρηματικής δραστηριότητας με σκοπό το κέρδος= ώθηση σε καπιταλισμό + ηθική-κοινωνική επιδοκιμασία καπιταλισμού
  • Αρέσει στο θεό: χρηστικότητα συμπεριφοράς πιστών + προσήλωση στον τύπο (όχι σε συναισθηματισμό)= τυπολατρικό στοιχείο= συμβολή σε καπιταλισμό
  • Αντίθεση ασκητικού προτεσταντισμού σε αυθόρμητη απόλαυση της ζωής (δεν εξυπηρετεί ωφελιμιστικό σκοπό πχ αναψυχή, + προάγει ηθική χαλάρωση/ παρέκκλιση από θεϊκή κλήση)= άρα ναι σε τυποποίηση συμπεριφοράς + λιτότητα (αντιξοδευτική πρακτική/λογική)
  • Περιορισμός κατανάλωσης + απενοχοποίηση κέρδους + συνεχής θρησκευτικά αξιολογούμενη προσπάθεια/εργασία (ασκητικός εξαναγκασμός για αποταμίευση)= σχηματισμός κεφαλαίου + παραγωγικές επενδύσεις (καπιταλιστική ανέλιξη)
  • Εμφάνιση φαινομένου παρόμοιου με χριστιανικού μοναστικού ασκητισμού: σώρευση πλούτου= απομάκρυνση από λιτό ασκητικό πρότυπο
- Λύση περίπτωσης πλουτισμού μοναχών: μοναστηριακή μεταρρύθμιση
- Λύση προτεσταντών [προσπάθεια ανανέωσης από οπαδούς εργατικότητας/ εξοικονόμησης (χαμηλά κοινωνικά στρώματα), πλούσιοι: τάση χαλάρωσης]:
Προτροπή για αύξηση κέρδους/αποταμίευσης ώστε όλοι να γίνουν πλούσιοι= διάχυση οικονομικής πρακτικής ως δεδομένης/αυτονόητης (ωφελιμιστική παραδοχή, όχι άμεση σύνδεση με θρησκευτικό ενθουσιασμό)
  • Διαμόρφωση «ειδικά αστικού επαγγελματικού ήθους» για:
α) άσπιλους/ευχαριστημένους από τον εαυτό τους επιχειρηματίες (δόξα θεού)
β) προσκολλημένους στην εργασία τους, σοβαρούς/συνειδητούς/επιμελείς εργάτες (επαγγελματικό έργο αρεστό στο θεό, ανεξαρτήτως χαμηλής αμοιβής)
  • Εκκοσμικευμένος ασκητισμός= λειτουργεί ως ιδεολογία: δικαιολογεί, νομιμοποιεί την κατάσταση του εργάτη (επάγγελμα από θεϊκή κλήση) + καθιστά επάγγελμα την εργοδοτική δραστηριότητα καπιταλιστή επιχειρηματία
- βάση ιδεολογίας: δοξασία ότι η εργασία διασφαλίζει Θεία Χάρη για πιστό
- αποτέλεσμα: εξαφάνιση έννοιας εκμετάλλευσης + καθαγιασμός κοινωνικών διαφορών και εργασίας ως θεόσταλτες
  • Εκκοσμίκευση: αφαίρεση θρησκευτικού περιβλήματος διασφάλισης θείας Χάρης/σωτηρίας= ρόλοι καπιταλιστών-εργάτων ως γενικευμένες πρακτικές + φρενήρη ενασχόληση με υλικά αγαθά («σιδερένιο κλουβί»).
  • Ακραία εκκοσμίκευση + εξορθολογισμός= πλαίσιο με δική του νομοτέλεια

  • Αρνητική στάση Βέμπερ στα παραπάνω: θεώρηση ότι πεδίο αποτίμησης (αξιολογικές κρίσεις) είναι έξω από επιστήμη.
  • Όχι ταύτιση έμφασης σε σημασία προτεσταντικών ιδεών για διαμόρφωση σύγχρονου καπιταλισμού με ολοκληρωμένη προσέγγιση/ερμηνεία τους
  • Ναι συνυπολογισμός υλιστικής διάστασης πραγμάτων και επιρροής ιδεών (καταδικαστέα κάθε μονόπλευρη θεώρηση: μερικότητα=αναληθής)
  • Ναι σε αποφυγή ιδεολογικών επιταγών + ανάγκη χρήσης διαθέσιμου υλικού ιεραρχημένο κατά τρόπο έλλογο (κατάλληλο για προσέγγιση σκοπού)

ΚΕΦ. 3ο Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

3.1 ΒΕΜΠΕΡ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΜΑΡΞ
3.1.1 Η πολεμική
Δύο περίοδοι διαμάχης-συζήτησης:
α) δημοσίευση ΠΗ Βέμπερ έως σύνοψη συζήτησης από Fischoff/1944
β) από Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως σύνοψη συζήτησης από Marshall, Giddens, Collins

Fischoff: άρθρο για ιστορία διαμάχης-συζήτησης περί ΠΗ
- αντιμετώπιση έργου Βέμπερ από μαρξιστές ως συμπλήρωμα στη μαρξική υπόθεση (υλικές συνθήκες ύπαρξης/παραγωγής/αναπαραγωγής υλικής ζωής έχουν προβάδισμα και διαμορφώνουν αιτιακά τις ιδέες)
- βεμπεριανή προσέγγιση: ως απάντηση/αντίποδας/συμπλήρωμα μαρξιστικής (ο καπιταλισμός είναι και αποτέλεσμα προτεσταντικών ιδεών)
- επίθεση Βέμπερ σε μαρξιστές εποχής του (όχι τόσο σε Μαρξ): αποτέλεσμα= ο εκ μέρους του μονόπλευρος τονισμός ιδεατών παραγόντων
- μαρξιστές περί Βέμπερ: ως προσπάθεια επιβολής ιδεαλισμού σε υλισμό (ανατροπή προτεραιότητας υλικών έναντι άλλων παραγόντων + ανατροπή μαρξιστικής εξήγησης εμφάνισης σύγχρονου καπιταλισμού): ως αστική απάντηση σε Μαρξ/Μαρξισμό + επίκληση επιστημονικού χαρακτήρα ΠΗ ως προκάλυμμα/πρόφαση ιδεολογικής επίθεσης σε Μαρξιστές= πολεμική/διαμάχη Mαρξιστών VS Βέμπερ

3.1.2 Το μαρξικό σχήμα
  • Προτεραιότητα σε διαδικασία παραγωγής/αναπαραγωγής υλικής ζωής
  • Διαπλοκή σχέσεων παραγωγής (πρωτίστως σε μορφή ιδιοκτησιακών σχέσεων) με μέσα παραγωγής (τεχνολογία, μηχανήματα, γνώσεις, δεξιότητες, πρώτες ύλες, εργατική δύναμη)= οικονομική δομή κοινωνίας (υλική βάση)
  • ΠΣ: σχέσεις καθορισμένες, ανεξάρτητες από θέληση ανθρώπων
  • Ένταση ΠΔ - ΠΣ= βασική αντίφαση καπιταλιστικού συστήματος. Επίλυση αντίφασης= συνολική κοινωνική μεταβολή
- ΠΔ λόγω τεχνολογικής προόδου και τεράστιας ανάπτυξης καταμερισμού εργασίας: εμπλέκουν σύνολο κοινωνίας σε παραγωγική διαδικασία= κοινωνικοποιημένες ΠΔ 
- ΠΔ συγκρούονται με ατομικό χαρακτήρα ιδιοποίησης αγαθών ΠΣ (νομικές σχέσεις ιδιοκτησίας): παρεμπόδιση περαιτέρω ανάπτυξης ΠΔ από ΠΣ
- επίδραση μόνιμης αντίφασης= όξυνση ταξικής πάλης (καπιταλιστές VS εργάτες)= αύξηση ταξικής συνείδησης εργαζομένων (αναγκαία προϋπόθεση-όρος για κατάργηση καπιταλισμού μέσω επαναστατικών αγώνων)
  • Αυτοσυνειδητοποίηση εργατών εντός σύγχρονων εργοστασίων:
α) ταύτιση εργατών (όμοιες συνθήκες εργασίας),
β) ότι η συλλογική εργασία γίνεται υπέρ ιδιωτικού οφέλους καπιταλιστών
- επιδίωξη ανατροπής καπιταλιστών+ απαλλοτρίωση καπιταλιστικών σχέσεων υπέρ διαφορετικής μορφής κοινωνικής οργάνωσης (αταξική κοινωνία)
  • Θέση ιδεών κατά Μαρξ: νομικό/πολιτικό εποικοδόμημα όπου αντιστοιχούν καθορισμένες μορφές κοινωνικής συνείδησης (νομικές, πολιτικές, θρησκευτικές, αισθητικές, φιλοσοφικές, ιδεολογικές μορφές συνειδητοποίησης/ υπέρβασης σύγκρουσης): λειτουργικός ρόλος ιδεολογίας
  • Καθορισμός συνείδησης από κοινωνική ύπαρξη (όχι το αντίστροφο)
  • Μεταβολή οικονομικού θεμελίου= μετασχηματισμός εποικοδομήματος
  • Ερμηνεία συνείδησης βάσει αντιφάσεων υλικής ζωής (διαμάχη ΠΣ-ΠΔ)
  • Καμία κοινωνική κατάσταση δεν πεθαίνει αν δεν αναπτυχθούν όλες οι ΠΔ
  • Νέες ΠΣ δεν εμφανίζονται αν δεν ωριμάσουν υλικές συνθήκες (άρα προβλήματα ανθρωπότητας εμφανίζονται μαζί με δυνατότητα επίλυσής τους)
  • Τρόποι παραγωγής (ασιατικός, αρχαίος, φεουδαλικός, σύγχρονος αστικός)= προοδευτικές εποχές οικονομικού σχηματισμού κοινωνίας
  • Αστικές σχέσεις= τελευταία ανταγωνιστική μορφή ΠΣ (ΠΔ δημιουργούν υλικές συνθήκες λύσης ανταγωνισμού): τέλος προϊστορίας ανθρωπ. κοινωνίας

  • Σχέση ιδεών-υλικών διεργασιών: τρόπος παραγωγής υλικής ζωής καθορίζει κοινωνική/πολιτική/διανοητική διαδικασία. 
- Κοινωνικές ανισότητες (ιδιοκτησία, ιδιοποίηση πλεονάσματος, κατανομή πλούτου)= ανισότητες σε παραγωγή ιδεών/εύρος επιρροής (κυρίαρχη τάξη= κυρίαρχη ιδεολογία)
- Κοινωνική μεταβολή: προτεραιότητα σε οικονομική βάση κοινωνίας (κι όχι σε ιδέες)

3.1.3 Αποκλίσεις και συγκλίσεις
  • Μαρξική αντίληψη για καπιταλισμό= συστημική + τονισμός σημασίας ενεργών φορέων κοινωνικής δράσης (κοινωνικές τάξεις/μερίδες)
- Βεμπεριανή αντίληψη: σχέση με εμπειρική πραγματικότητα μέσω ιδεότυπου
  • Μαρξ: ολιστική προσέγγιση (ανάγκη κατανόησης ιστορίας, ιστορικής πορείας, ιστορικής μεταβολής ως ολότητα)
- Βέμπερ: μαρξική προσέγγιση= ιδεότυπος (όχι εμπειρική θεωρία) + έμφαση σε μοναδικότητα δυτικής εξέλιξης προς καπιταλισμό (ή ως παρέκκλιση σε σύγκριση με περιοχές του τότε γνωστού κόσμου): συγκριτική μελέτη παγκόσμιων θρησκειών + σύνδεση ορθολογισμού με σύγχρονο καπιταλισμό
Παράγοντες/εκδοχές ορθολογισμού που παράγουν καπιταλισμό:
ορθολογική/μόνιμη επιχείρηση + ορθολογική/υπολογιστική λογιστική + ορθολογική τεχνολογία/νόμος/πνεύμα/οικονομική ηθική + εξορθολογισμός οικονομικής ζωής (τονισμός ιδεών στην κοινωνική μεταβολή)
  • Συμφωνία Μαρξ – Βέμπερ: ναι σε ανορθολογισμό σύγχρονου καπιταλισμού
Διαφορά: αποτίμηση ανορθολογισμού
- Μαρξ: χαρακτηριστικό ενδογενές καπιταλιστικού συστήματος (αλλοτρίωση + προσπάθειες διεξόδου/ρήξη με αστικό καθεστώς)
- Βέμπερ: προϊόν υπεριστορικών ή εξωκοινωνικών δυνάμεων (συνδυασμός ηθικού κινήτρου-χρήματος, γραφειοκρατίας, εξορθολογισμού, εκκοσμίκευσης) + όχι ρήξη με αστικό καθεστώς
  • Αναφορικά με σύγχρονο καπιταλισμό:
Βέμπερ: ως μοναδικό φαινόμενο (χαρακτηριστικά: αντιπαραδοσιοκρατία, δυναμισμός, ορθολογισμός, υπολογισμός παραγωγής). Εστίαση σε γένεση χαρακτήρα καπιταλισμού και σύμφωνης κοινωνικής δομής.
- σημασία μοναδικότητας θρησκευτικού παράγοντα για δημιουργία ορθολογικά ρυθμισμένης ζωής (συνεχής επιδίωξη σκοπού σωτηρίας)
- απογείωση θρησκευτικής στοχοπροσήλωσης= ασκητισμός σεκτών (αυστηρή, συστηματική, μεθοδική ρύθμιση καθημερινής ζωής): ενδοκόσμιος (αναγκαία συνθήκη δημιουργίας ψυχολογικής ώθησης για σύνταξη με απαιτήσεις πρώιμου καπιταλισμού)
- υψηλή συγγένεια ψυχολογικής στάσης και σύγχρονου καπιταλισμού= κινητοποίηση δύο βασικών κοινωνικών κατηγοριών (καπιταλιστές-μισθωτοί) για πραγματοποίηση καπιταλισμού (πλουτισμός ως τρόπος δοξασμού θεού + σκληρή εργασία ως έκφανση θείας Χάρης= παραγωγική ενεργοποίησή τους: συσσώρευση κερδών για επανεπένδυση (πλούσιοι) + αποταμίευση (εργάτες)
Μαρξ: (θα απέρριπτε έννοια προ-καπιταλιστικού καπιταλισμού και είδη καπιταλισμών Βέμπερ)
- καπιταλισμός: γενίκευση εμπορευματικής οικονομίας (παραγωγή για αγορά) + τα πάντα ως εμπορεύματα (καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής: ο Βέμπερ δεν ασχολείται)
  • Parkin: ισχυρή-ισχνή θέση Βέμπερ για σχέση προτεσταντισμού-καπιταλισμού
Ισχυρή: καλβινισμός= καθοριστικός (ιδέες+πρακτικές ορθολογικής οικονομικής δραστηριότητας): προηγήθηκε καπιταλιστικού πνεύματος και το διαμόρφωσε ενεργά/αποφασιστικά (αντίληψη θεϊκής κλήσης= εγκόσμιος ασκητισμός= ορθολογική οικονομική συμπεριφορά)
Ισχνή: όχι πρόκληση εμφάνισης πνεύματος καπιταλισμού από ηθικό πλέγμα προτεσταντισμού. Υψηλός βαθμός συμφωνίας (εκλεκτική συγγένεια) ηθικού κώδικα προτεσταντών - οικονομικού κώδικα ορθολογικού καπιταλισμού. Προτεσταντισμός: αναγκαία προϋπόθεση καπιταλισμού, αλλά όχι απαραίτητα αίτιό του (όχι απόφανση για κατεύθυνση αιτιότητας)
- ισχυρή εκδοχή: χρησιμοποιήθηκε εναντίον μαρξιστών
- ισχνή εκδοχή: πιο κοντά σε σφαιρική ώριμη μαρξική αντίληψη. Έργο Μαρξ Grundrisse (το αγνοούσε ο Βέμπερ): αποδοχή επενέργειας ιδεών/ιδεολογιών σε υλικές-παραγωγικές συνθήκες (αυτονομία ιδεών), υποχώρηση πρωτοκαθεδρίας υλικών παραγόντων, όχι και εγκατάλειψη προτεραιότητας (σύγκλιση Μαρξ-Βέμπερ)
  • Διαφορές:
- αιτιακή προτεραιότητα υλικών έναντι πνευματικών παραγόντων (Μαρξ)
- αναγωγισμός σύνθετου κόσμου σε ένα βασικό αίτιο (Μαρξ)
- προτεραιότητα Βέμπερ σε ορισμένες ιδέες
  • Κοινό Μαρξ-Βέμπερ: στοιχείο σφαιρικότητας (όχι στον ίδιο βαθμό)
- τάση σφαιρικότητας Βέμπερ: αναγνώριση συνθετότητας κοινωνικού κόσμου και μερικότητας προσέγγισής του στην ΠΗ
  • Ψυχολογικός παράγοντας:
- Βέμπερ (ψυχολογικά θεμέλια καπιταλισμού): όχι αποκλειστική εμφάνιση σε προτεσταντισμό, αλλά προτεσταντική εκδοχή= διαφορετική/μοναδική: απαραίτητη για εμφάνιση καπιταλισμού
- Μαρξ: αγνοεί ψυχολογικό παράγοντα, ενδιαφέρον για αλλοτρίωση μισθωτών-εργατών (ψυχολογική λειτουργία) + ψυχολογικές επιπτώσεις
  • Μαρξ-Βέμπερ: ίδια προβληματική (ανάπτυξη καπιταλισμού) + διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης (διαφορετικά ερωτήματα: διαφορετική μεθοδολογία)
- Βέμπερ: στόχος= προσδιορισμός  μοναδικότητας φαινόμενου δυτικού καπιταλισμού (εστίαση σε δυτικό νομικό σύστημα/πόλη, σύγκριση με άλλες περιοχές κόσμου) + ατομικιστική προσέγγιση (ανάσυρση μοναδικού). Ξεφεύγει προσοχής του ότι μοναδικό= συνδυασμός χαρακτηριστικών πχ διαφοροποίηση ως προς χρονισμό καπιταλιστικής ανέλιξης (συγκυρία). Αιτιακή προτεραιότητα ιδεών= όχι πρόβλημα που απασχολεί τον Βέμπερ
- Μαρξ: στόχος= εξέταση ουσίας καπιταλισμού, νόμων κίνησής του, τρόπου κυριαρχίας του σε κοινωνία, προέλευσης από ιστορικά προηγούμενό του κοινωνικό μόρφωμα, ορίων/προοπτικών του= πιο σφαιρική απάντηση (ολιστική θεώρηση: στάθμιση συστημικών δεδομένων και επίδρασης φορέων κοινωνικής δράσης)

3.2. ΕΙΔΗ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΣΚΗΘΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
Πραγματολογικά σφάλματα: ανεπαρκής εμπειρική τεκμηρίωση
- υλικό αναφοράς από Βρετανία/ΗΠΑ για θέση κεντρικής Ευρώπης= ανεπαρκές
- μοναδικό στατιστικό στοιχείο (οικονομική δραστηριότητα προτεσταντών-καθολικών)= περιορισμένο (όχι τυπικό του φαινομένου, όχι ακριβές)
- όχι συστηματική μελέτη καθολικού δόγματος από Βέμπερ= όχι απεικόνιση απόψεων καθολικών (το αυτό για την ανατολική ορθόδοξη χριστιανική παράδοση)
- κριτική σε απόδοση πατρότητας «καλέσματος» στο Λούθηρο + όχι επαρκής αναφορά σε ηθικές αντιλήψεις Καλβίνου περί αποδοκιμασίας συσσώρευσης πλούτου ως αυτοσκοπός (αντικαπιταλιστικό στοιχείο)
- πολλές κριτικές= άστοχες (αλληλοεξουδετερώνονται)
- αίτιο σφαλμάτων/παραμορφώσεων/παρεξηγήσεων ΠΗ= μέθοδος: χρήση ιδεότυπου + ερμηνευτική κατανόηση (πρόβλημα γενικευσιμότητας, αξιοπιστίας, εγκυρότητας)
- όχι αποδείξεις για τρόπο μεταβολής οικονομικής συμπεριφοράς προτεσταντών (κάθε θεολογία επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες)
- δεν δείχνει πώς θρησκευτικές δοξασίες εσωτερικεύονται από πιστούς προκειμένου να εκδηλωθεί η ψυχολογική πίεση (περί εκλεκτού): ανάπτυξη εργασιακής ηθικής ως τρόπος επίλυσης εσωτερικής ταραχής από αποδοχή δόγματος προκαθορισμού
- ΠΗ: στοιχείο του «ατελείωτου», αδιαφορία για αναγνώστη, κουραστικό, πολλές υποσημειώσεις
  • Αδυναμία εσωτερικής συνοχής θέσης Βέμπερ
  • Δεν λαμβάνει υπόψη έναν ή περισσότερους σημαντικούς παράγοντες

3.3 ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΜΗ ΔΥΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ – ΜΗ ΔΥΤΙΚΕΣ ΗΘΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ;
(Αλλιώς, «υπάρχουν πολλοί τρόποι να γδάρεις μια γάτα»)
Kim Kyong-Dong: επέκταση καπιταλισμού= σύνθετη διαδικασία
Carneiro: «επεισόδια μεταβολής»= παρόμοιες αλληλουχίες κοινωνικής μεταβολής σε διαφορετικές κοινωνίες
- εμφάνιση σειράς διαφορετικών (ιστορικά ιδιόμορφων) τρόπων/τροχιών προς καπιταλισμό και σύγχρονο κόσμο
- συστατικό: ηθικό πλαίσιο= «ηθική της εργασίας» (ονομασία μετά Βέμπερ): λειτουργικη επίδραση ως προς ανάπτυξη καπιταλισμού (θετική συμβολή)

Βέμπερ: επιχείρηση ερμηνείας πρωτοεμφάνισης καπιταλισμού στη Δύση (τονισμός ρόλου θρησκείας για εμφάνιση ηθικής)
Εμφάνιση καπιταλισμού σε μη δυτικές χώρες: Ιαπωνία, Κορέα, Ταϊβάν= ύπαρξη ανάλογης ηθικοθρησκευτικής παρενέργειας;

Μελέτη δυνατότητας κρατών και χωρών να «αναπτυχθούν»
- χώρες Άπω Ασίας: κοινό παρονομαστή= διδάγματα Κομφούκιου + υψηλός βαθμός συλλογικότητας, προσήλωσης και αλληλοβοήθειας (κομφουκιανή επίδραση)
- αναζήτηση ανάλογης ηθικής της εργασίας που να προκαλεί εμφάνιση καπιταλισμού
  • Ανάπτυξη= διαμόρφωση οικονομίας, θεσμών, αντιλήψεων, συμπεριφορών, πρακτικών ως μίμηση υποδείγματος δυτικών καπιταλιστικών κοινωνιών
- όχι μόνο ποσοτική αύξηση ή μεγέθυνση οικονομικών δεικτών
- στοιχείο ολόπλευρης ποιοτικής αναβάθμισης
- ανάπτυξη σοσιαλιστικής κοινωνικής οργάνωσης
- κατάρρευση «υπαρκτού σοσιαλισμού»: ανάπτυξη ως καπιταλιστική (δυτικού τύπου κοινωνίας-οικονομίας)
  • Ερμηνείες επιτυχίας καπιταλισμού σε Άπω Ασία:
α) πολιτισμική ερμηνεία: όχι απλά τυφλή μίμηση προτεσταντικής ηθικής της εργασίας, αλλά λειτουργικό αντίστοιχό της
β) σημασία διαμόρφωσης κατάλληλων θεσμών: εγκαθίδρυση καπιταλισμού (πχ σαφές νομικό πλαίσιο για ευρυθμία νόμιμων οικονομικών λειτουργιών)
α+β: ναι διάχυση ορισμένων δυτικών ιδεών/θεσμών + μετάλλαξη/αφομοίωση
γ) μεθοδολογική προσέγγιση Kim Kyong-Dong:
- διευκρίνιση σημείων επαφής/συνδέσεων ηθικού πλαισίου Άπω Ασίας κ καπιταλιστικής ανάπτυξης (πολυσύνθετη διαπλοκή εσωτερικών/εξωτερικών παραγόντων) + εκσυγχρονισμός ως διεργασία καθολική/παγκοσμιοποιημένη (πλαίσιο καπιταλισμού ήδη υφίσταται στην υδρόγειο)
- όχι απλή συνύπαρξη κανονιστικών-θεσμικών προϋποθέσεων: πιο σύνθετο, ριζικά διαφορετικά από αρχική καπιταλιστική ανέλιξη
  • Κομφούκιος: «υπάρχουν πολλοί τρόποι για να γδάρει κανείς μια γάτα»: ύπαρξη διαφορετικών εναλλακτικών τροχιών προσέγγισης ζητήματος
  • Παρά τις σημαντικές πολιτισμικές διαφορές= παρόμοια αποτελέσματα
- διαφορετικά πλαίσια + σημαντικές αναλογίες (επιλογή διαφορετικών στρατηγικών για επίτευξη ανάλογων/ταυτόσημων σκοπών)
- σύγχρονες προσπάθειες εκσυγχρονισμού/καπιταλισμού= όχι ως μη αναμενόμενα αποτελέσματα κοινωνικής δράσης, αλλά συνειδητά σχεδιασμένα

3.4 ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ
Κυριαρχία εργασιακής ηθικής + διεκδίκηση δικαιώματος στην «τεμπελιά» (ελεύθερου χρόνου)

Ηθική της εργασίας σε πρώιμη κρίσιμη περίοδο: σημαντικό να εμφορείται ικανός αριθμός ατόμων ώστε να κινητοποιηθεί η καπιταλιστική συσσώρευση και ανάπτυξη

Καπιταλιστικό σύστημα κατεστημένο ως αυτοπροωθούμενο: όχι πια ρόλο σε επίδραση εργασιακής ηθικής
- αναγκαιότητες καπιταλιστικά οργανωμένης ζωής ασκούν οικονομικό εξαναγκασμό= υποκατάσταση λειτουργίας αρχικής εργασιακής ηθικής
- εργάτες: υποχρεωμένοι για εργασία (χρήματα) για κάλυψη αναγκών (εμπορεύματα)
- επιχειρηματίες: υποχρεωμένοι σε δράση λόγω κυριαρχίας ανταγωνισμού
- αναπλήρωση ηθικής παρόρμησης για εργασία από καταναγκασμούς καπιταλιστικά οργανωμένης διαβίωσης


ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ο ΜΑΡΞ, Ο ΒΕΜΠΕΡ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ (Giddens)
Στόχος: διαχωρισμός επιπέδων στη σχέση έργων Μαρξ και Βέμπερ
Έργο Βέμπερ: κριτική στον Μαρξ + απάντηση σε Μαρξιστές εποχής του
Τρεις πλευρές απόψεων Βέμπερ:
α) στάση απέναντι σε Μαρξισμό (μορφή Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας)
β) απόψεις περί ακαδημαϊκής συνεισφοράς μαρξιστών σε ιστορία/κοινωνιολογία
γ) απόψεις περί αυθεντικών θέσεων Μαρξ
- κατανόηση Βέμπερ εντός ιστορικού πλαισίου έργου του (τέλη 19ου αι.)

Ερμηνευτικό πρόβλημα διανοούμενων για Βέμπερ.
- άλλοι θεωρούν ΠΗ ως άρνηση υλισμού Μαρξ
- άλλοι ότι ΠΗ εντάσσεται στο μαρξικό σχήμα

Αδημοσίευτα έργα Μαρξ:
- αντίληψη Μαρξ περί «ιστορικού υλισμού»= λιγότερο δογματική
- διαχωρισμός Ένγκελς από σκέψη Μαρξ

Απόψεις Βέμπερ για Μαρξ: όχι επαρκής ένδειξη (αγνοούσε κάποια μαρξικά έργα)
- αναλυτικό πρόβλημα εγκυρότητας βαθμού κατανόησης Βέμπερ για Μαρξ
- επιμονή Βέμπερ σε λογική διάκριση εμπειρικής γνώσης και αξιολογικά κατευθυνόμενης δράσης
- έμφαση σε σχέση ιστορικής/κοινωνιολογικής ανάλυσης και πρακτικής συμμετοχής στην πολιτική

Υπόβαθρο εργασίας Βέμπερ-Μαρξ: διαδοχικές αλλαγές στην κοινωνική/πολιτική δομή Γερμανίας από μέσα έως τέλη 19ου αι. (κατανόηση εξέλιξης Μαρξισμού + απάντησης Βέμπερ σε Μαρξισμό ως πολιτική δύναμη και ακαδημαϊκή θεωρία)

  1. Το ιστορικό υπόβαθρο
-Καθυστέρηση πολιτικής ενοποίησης Γερμανίας= κοινωνικο-οικονομική δομή
-Αναδυόμενη αστική τάξη χωρίς πρόσβαση σε διοίκηση + κυριαρχία Junkers (αριστοκρατίας γης)
-Μόνη δυνατότητα προόδου= ριζική επανάσταση
- Μαρξ: επικείμενη επανάσταση= αστική (ως προϋπόθεση προλεταριακής)
- 1848: μεταρρυθμίσεις= απομάκρυνση από ημι-φεουδαρχική απολυταρχία + συμβιβασμός φιλελεύθερων (ομοίωμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας)
- Αποτυχία φιλελευθερισμού= υπόβαθρο σκέψης Βέμπερ σε πολιτική κοινωνιολογία
-Λασάλ: απομάκρυνση κινήματος εργατικής τάξης από συνεργασία με φιλελεύθερους α) υπέθαλπε διαχωρισμό θεωρίας-πράξης (που αποστρεφόταν ο Μαρξ)
β) έδαφος αντιπαράθεσης «εξέλιξης»-«επανάστασης» (όχι φορέας ριζικής αλλαγής)
- Πολιτική ενοποίηση ως αποτέλεσμα Realpolitik Μπίσμαρ (κι όχι αστικής τάξης)
-Πολιτικός συγκεντρωτισμός + οικονομική ανάπτυξη χωρίς πλήρως φιλελευθεροποιημένη αστική κοινωνία
-Εκδήλωση τάσης Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος: α) επαναστατική υπέρβαση καπιταλισμού β) έμφαση Λασάλ σε ιδιοποίηση καπιταλιστικού κράτους «από τα μέσα» μέσω επίτευξης καθολικής ψήφου (Εξελικτικός Σοσιαλισμός Bernstein)= περισσότερο ντετερμινιστική μορφή μαρξικής θεωρίας (ως μηχανικά αναπόδραστες αναγκαιότητες ό,τι ο Μαρξ είχε ορίσει ως χαρακτηριστικά τάσεων καπιταλισμού)

  1. Η στάση του Βέμπερ απέναντι στον Μαρξ και στον Μαρξισμό
Γερμανοί φιλελεύθεροι: προσκολλημένοι σε φιλελεύθερες αξίες ατομικής ελευθερίας και πολιτικής συμμετοχής + υποταγή σε κυρίαρχη απολυταρχική τάξη πραγμάτων

Βέμπερ: σημασία πολιτικής εξουσίας και γραφειοκρατίας + προσήλωση σε εθνικισμό + έμφαση σε πρωτοκαθεδρία γερμανικού κράτους + εμμονή σε αξίες κλασικού φιλελευθερισμού + αναγνώριση απόκλισης σύγχρονων κοινωνικών από αξίες

Α) Στάση Βέμπερ απέναντι στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας
Όχι μυστικιστική υπεράσπιση γερμανικού κράτους + εργατική τάξη πολιτικά ανίκανη
Διάσταση επαναστατικής ζέσης ηγετών και πραγματικής κατεύθυνσης Κόμματος
Ελπίδα= ενίσχυση φιλελεύθερης αστικής τάξης
Βέμπερ: υπέρ ανάπτυξης κυβερνητικού συστήματος για εξουσία στο κοινοβούλιο
- αποτέλεσμα κυριαρχίας Μπίσμαρκ= ανεξέλεγκτη κυριαρχία γραφειοκρατίας
- σοσιαλιστική κυβέρνηση + σχεδιασμένη οικονομία= καταπίεση γραφειοκρατίας
-Άποψη Βέμπερ για Μαρξισμό (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα): διακηρυγμένοι στόχοι= όχι σχέση με πραγματικό ρόλο του

Β) Απόψεις Βέμπερ για ακαδημαϊκή συνεισφορά μαρξιστών συγγραφέων
- εχυδαϊσμός αντιλήψεων Μαρξ
- απείχαν από βασικές αρχές ιστορικού υλισμού Μαρξ

  • Εμπειρική άρνηση ιστορικού υλισμού από Βέμπερ: συνειδητή πολεμική σε μονόπλευρη αντίληψη περί θρησκείας ιστορικού υλισμού Kautsky και άλλων
  • Ευμένεια Βέμπερ προς κάποιους μαρξιστές «αναθεωρητές» πχ Bernstein
Συμφωνία Βέμπερ με Bernstein:
- σύγχρονος καπιταλισμός= όχι προοδευτικά αυξανόμενο χάσμα πλούσιας μειοψηφίας και εξαθλιωμένης μάζας
- όχι κοινή ταξική συνείδηση μεσαίας τάξης χαρτογιακάδων και εργατικής χειρανακτών
- όχι ένδειξη κατακλυσμικής κατάρρευσης καπιταλισμού
  • Θέσεις Βέμπερ:
- όχι υπέρβαση καπιταλισμού σε άμεσα προβλεπτό μέλλον
- καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν οδηγούσε σε ανοιχτή/ αναπόφευκτη ταξική σύγκρουση εργασίας-κεφαλαίου
- αναγνώριση πολλαπλών κοινωνικών διαιρέσεων βάσει υλικών συμφερόντων και κοινωνικής θέσης κύρους (όχι σε μαρξιστικές ταξικές διαιρέσεις)

Γ) Απόψεις Βέμπερ για Μαρξ
- θεμελιώδης συνεισφορά Μαρξ σε ιστορική/κοινωνιολογική ανάλυση
- θεωρίες Μαρξ μόνο ως ερεθίσματα σκέψης ή έννοιες ιστορικής εξέλιξης
- όχι Βέμπερ σε συνολική κατεύθυνση κίνησης ιστορίας Μαρξ
- ναι (με επιφυλάξεις) σε χρήση «εξελικτικών σταδίων» ως «ευρετικών μέσων» που διευκολύνουν ερμηνεία ιστορικού υλικού
- όχι σε κατασκευή «ντετερμινιστικών σχημάτων» βάσει θεωριών ιστορικής εξέλιξης
= απόρριψη υλισμού Μαρξ ως κλειδί ερμηνείας ιστορικής αλλαγής
- όχι προσδιορισμός από Μαρξ τρόπου διάκρισης οικονομικής σφαίρας από άλλες= διάκριση Βέμπερ μεταξύ α) «οικονομικών», β) «σχετικών με την οικονομία» (πχ θρησκευτικές πρακτικές) και γ) «οικονομικά καθορισμένων» (επηρεάζονται αιτιωδώς από οικονομικούς παράγοντες) φαινομένων
Βέμπερ: οικονομική δράση= ειρηνική επιδίωξη απόκτησης χρειωδών + πολλές μορφές ανθρώπινης δράσης: όρια θολά + οικονομική διάσταση φαινομένου όχι μόνο «οικονομικά καθορισμένη» ή μόνο «σχετική με οικονομία»
- όχι σαφής διάκριση Μαρξ «οικονομικού» και «τεχνολογικού» στοιχείου (ανεπαρκής ο άμεσος τεχνολογικός ντετερμινισμός, ναι σε σύνδεση τεχνολογίας με διαφορετικούς τύπους κοινωνικής οργάνωσης)

Θετική επίδραση Μαρξ στον Βέμπερ:
- αξίες/ιδέες= όχι απλά παράγωγα υλικών συμφερόντων, αλλά ανάλυση πάντα σε σχέση με υλικά συμφέροντα
- αναγνώριση σημασίας ταξικών συγκρούσεων στην ιστορία (όχι σε πρωτεύοντα ρόλο που αποδίδει ο Μαρξ)
- έννοια ιδιαίτερου «συμφέροντος»= όχι μόνο οικονομικό, ναι σε επέκταση σε άλλες σφαίρες κοινωνικής ζωής

  • Μεθοδολογικά εργαλεία Βέμπερ πρώιμων έργων δεν συμφωνούν με μεταγενέστερων πχ Οικονομία και Κοινωνία
- όχι εγκατάλειψη βασικής θέσης: απόλυτη λογική διάκριση πραγματικότητας-αξίας + μη αναγωγιμότητα ανταγωνιστικών αξιών= διαχωρισμός από Μαρξ (κατά Βέμπερ)
  • Έργο Μαρξ: επιστημονική αξία + ηθική απώτερων στόχων= δέσμευση σε ολιστική αντίληψη ιστορίας (αντιδεοντολογικό κατά Βέμπερ)

  1. Βέμπερ και Μαρξ: το αναλυτικό πρόγραμμα
Αφετηρία πνευματικής εξέλιξης Μαρξ: σκοπιά κριτικής της θρησκείας (Φόυερμπαχ: δική του εκδοχή υλισμού= θεϊκό ως φαντασιακό προϊόν του πραγματικού, μυθική προβολή ανθρώπινων αξιών, θρησκεία ως συμβολική αναπαράσταση προσδοκιών)
Σφάλματα Φόυερμπαχ κατά Μαρξ:
α) μιλούσε αφηρημένα για άνθρωπο
β) ιδέες/συνείδηση ως απλώς συνέπεια ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε υλικό κόσμο

Μαρξ: ιδέες= αντανακλούν υλική πραγματικότητα + σχέση αμοιβαίας επίδρασης
- ιδέες ως κοινωνικά προϊόντα (ερμηνεία μέσω ανάλυσης συγκεκριμένων μορφών κοινωνίας)
- κύρια διαμεσολαβητική σύνδεση ιδεολογίας-υλικής υποδομής= ταξικό σύστημα (κυρίαρχες ιδέες= ιδέες κυρίαρχης τάξης)
- συνδυασμός διαλεκτικής αντίληψης με ιδέες Φόυερμπαχ: αντικείμενο μελέτης= αλληλεπίδραση θρησκευτικών ιδεών με κοινωνικές πράξεις «γήινων ανθρώπων» (μέσω ανάλυσης ιστορικής εξέλιξης κοινωνιών)
- ιδεολογίες: μερικώς «εσωτερική» αυτόνομη ανάπτυξη (εξάρτηση από ιδιαίτερους σε κάθε κοινωνία παράγοντες)
  • Θέση Μαρξ= συμβατή με αναγνώριση μοναδικών χαρακτηριστικών και επιρροής ασκητικού προτεσταντισμού στην Ευρώπη
  • Ανάλυση Μαρξ μοιάζει με ανάλυση Βέμπερ
- αναγνώριση Μαρξ σημασίας πρώιμων μορφών καπιταλισμού στη Ρώμη
- παράγοντας που εμπόδισε ανάδυση καπιταλισμού στη Ρώμη= ισχυρή ιδεολογική πίεση ενάντια σε λογική συσσώρευσης πλούτου για τον πλούτο (πλούτος= όχι ως σκοπός παραγωγής/αυτοσκοπός)
- σημασία χριστιανισμού σε εξέλιξη ευρωπαϊκών κοινωνιών (Μαρξ) + απόρριψη ιδεαλιστικής σκοπιάς ανάλυσης επίδρασης χριστιανισμού
- αποδοχή Μαρξ ηθικής αναγέννησης Μεταρρύθμισης σε σχέση με εσωτερική αποσύνθεση φεουδαρχικής κοινωνίας
- όχι αγνόηση «ασκητικού» και «ορθολογικού» χαρακτήρα σύγχρονου καπιταλισμού: «ορθολογικός» χαρακτήρας καπιταλισμού= απόλυτη κυριαρχία χρήματος σε ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις + κυνήγι χρήματος ως αυτοσκοπός (χρήμα= επιτομή ανθρώπινης αλλοτρίωσης: αναγωγή ποιοτήτων σε ανταλλακτικές ποσοτικές αξίες). Παγκοσμιοποιητικός χαρακτήρας καπιταλισμού: καταργεί ιδιαιτερότητες παραδοσιακών πολιτισμών
- καπιταλισμός ως ασκητικός: ενέργειες καπιταλιστή βάσει αυταπάρνησης και συνεχούς επανεπένδυσης κερδών (ασκητικός τσιγκούνης τοκογλύφος + παραγωγικός σκλάβος).
- επιδίωξη πλούτου ως αυτοσκοπός (γενική ηθική τάση)= μόνο στον σύγχρονο καπιταλισμό (δίψα ατομικού πλουτισμού= ιστορική, όχι φυσική)
  • Εμπειρική προσέγγιση Μαρξ σε ιδεολογία= συμβατή με μελέτες Βέμπερ (όχι λεπτομερής μελέτη θρησκείας από Μαρξ)
  • Κατανόηση Μαρξ για ανάγκη κοινωνιολογικής ανάλυσης σχέσεων μεταξύ οικονομίας, πολιτικής και ιδεολογίας + όχι η θρησκεία σε ενδελεχή ανάλυση
  • Γενική θεωρητική συνάφεια απόψεων Μαρξ και Βέμπερ πάνω σε ιστορία και καταγωγή καπιταλισμού (όχι όμως ταυτόσημες θέσεις)
  • Όχι Βέμπερ σε ιστορικό σχήμα εξέλιξης Μαρξ
  • Έννοια «χαρίσματος» Βέμπερ (εξωλογική): ιστορία= όχι ορθολογική
-Επαναστατική δυναμική ιστορίας= περιοδική ανάδυση χαρισματικών κινημάτων (όχι αναγωγή σε συνολικό ορθολογικό μοντέλο ανθρώπινης εξέλιξης)
  • Τονισμός σημασίας τάξης (άρα οικονομικών συμφερόντων) σε κοινωνική εξέλιξη (Μαρξ)= τάση εξομοίωσης οικονομικής-πολιτικής εξουσίας (διαφορά κεφαλαιώδους σημασίας)
  • Ανάγνωση Βέμπερ ως «συμπλήρωμα» οικονομικού υλισμού Μαρξ με πολιτικό/στρατιωτικό υλισμό= σωστό, αλλά τάση παραγνώρισης γεγονότος ότι Μαρξ αναγνώριζε αναλογία μεταξύ οργάνωσης επαγγελματικών στρατών και αποξένωσης εργάτη από προϊόν στο σύγχρονο καπιταλισμό

ΒΕΜΠΕΡ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΜΑΡΞ; Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΥΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (Lowy)
Αντίθεση ανάμεσα σε μέθοδο Βέμπερ και μέθοδο Μαρξ (ρόλος θρησκευτικών ή οικονομικών παραγόντων σε γένεση καπιταλισμού)

Μαρξ: πρωταρχική σημασία οικονομικού παράγοντα
Βέμπερ: ανάδυση πνεύματος καπιταλισμού μόνο ως αποτέλεσμα επιδράσεων ΠΗ + αναγνώριση θεμελιώδους βαρύτητας οικονομικού παράγοντα
- όχι παρουσίαση έργου του ως πνευματοκρατική ερμηνεία ιστορίας, αναγνώριση ότι εστιάζει σε μια πλευρά της αιτιακής αλυσίδας

Ερμηνεία Βέμπερ ως εναλλακτική μεθοδολογική πρόταση αντί Μαρξισμού: Parsons (ερμηνεία Βέμπερ: πρωταρχικός μηχανισμός κοινωνικής μεταβολής οι αξίες= παρανόηση)
- χωρία Βέμπερ κατά ιστορικού υλισμού: όχι χαρακτηριστικά σε σύγκριση με συνολικό προσανατολισμό έργου του
  • Ορισμένα σημεία: ανοιχτή αναγνώριση πρωταρχικότητας οικονομικών μεταβολών σε σχέση με τις θρησκευτικές (παροχή ηθικής υποστήριξης προτεσταντισμού σε ήδη υπάρχουσα ιστορική τάση) + σύγχρονος καπιταλισμός χρειαζόταν υποστήριξη θρησκευτικών δυνάμεων και Κράτους
  • Μεθοδολογικός άξονας έργου: εκλεκτική συγγένεια προτεσταντικής ηθικής και πνεύματος καπιταλισμού (ερώτημα πρωταρχικότητας= ανοιχτό)
  • Εκλεκτική συγγένεια (απαρχές όρου: χημεία): είδος δυναμικής σχέσης κατά ορισμένη δομική αναλογία μεταξύ δύο κοινωνικών/πολιτισμικών σχηματισμών (αμοιβαία έλξη/επίδραση/ενίσχυση/διαντίδραση): δεν αντιτίθεται σε ιστορικό υλισμό (συμβατή με μαρξιστική θεώρηση θρησκείας)
  • Ορισμένα σημεία: άμεση δήλωση αιτιακής πρωταρχικότητας πνευματικού παράγοντα (στρέφεται εναντίον μαρξισμού κι όχι τόσο Μαρξ)
  • Αδύναμα τα επιχειρήματα του Βέμπερ περί Νέας Αγγλίας και Πενσυλβανίας για υποστήριξη ρόλου πουριτανισμού στην καπιταλιστική τους ανάπτυξη
  • Περί Βενιαμίν Φραγκλίνου:
Βέμπερ: επάγγελμα για Φραγκλίνο= ηθικός αυτοσκοπός + ωφελιμισμός ηθικών παραινέσεων (λιτότητα/εργατικότητα/εντιμότητα ως αρετές επειδή αποφέρουν πλούτο)
Εντύπωση χωρίου: αυτοσκοπός/μέσο= χρήμα (επάγγελμα= μέσο πλούτου/ κοινωνικής διάκρισης). Αρετές= μέσα πλούτου
  • Παράλογο καπιταλισμού κατά Βέμπερ (από ηδονιστική σκοπιά)= ιδιοποίηση ως ύψιστος σκοπός ζωής: ερμηνεύεται μόνο ως επίδραση θρησκευτικών ιδεών (επάγγελμα= ηθικός αυτοσκοπός): αδύναμο επιχείρημα (σήμερα «παράλογος» καπιταλισμός λειτουργεί χωρίς ανάγκη θρησκείας)
  • Παράλογο καπιταλισμού κατά Μαρξ: μορφή αλλοτρίωσης παρόμοια με θρησκευτική αλλοτρίωση (κυριαρχία ανθρώπων από δημιουργήματά τους: Κεφάλαιο, Θεός): κατανάλωση ως κλοπή ενάντια σε συσσώρευση κεφαλαίου (ιταλικά λογιστικά βιβλία: προσωπικά έξοδα καπιταλιστή= χρέη απέναντι στο κεφάλαιό του). Απάνθρωπη η τάση για αύξηση ατομικής ιδιοκτησίας: όσο λιγότερο «είσαι» τόσο περισσότερα «έχεις»= αλλοτριωμένη ζωή
- Αλλοτρίωση καπιταλιστή (ορμή για ιδιοποίηση): χαρακτηριστική ιστορικών απαρχών καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (όχι ατομική μανία, ναι έκφραση αλλοτριωμένου κοινωνικού μηχανισμού/ανταγωνισμού)
  • Συμφωνία Μαρξ - Βέμπερ περί εγγενούς ανορθολογικότητας καπιταλιστικού πνεύματος
  • Μαρξ: ανορθολογισμός ως έμφυτο γνώρισμα κι όχι ως αποτέλεσμα εξωτερικών, μη οικονομικών, θρησκευτικών επιδράσεων (Βέμπερ)
  • Μαρξ: θρησκεία= έκφραση κοινωνικών/ιστορικών συνθηκών, όχι αναγωγή θρησκείας στην οικονομία + όχι άρνηση ιστορικού της ρόλου.
- Παραδοχή κύριου ρόλου θρησκείας σε κοινωνική ζωή σε ορισμένους χρόνους + συγγένεια πουριτανισμού και καπιταλισμού (Τετράδια: έργο άγνωστο στον Βέμπερ): λατρεία χρήματος έχει δική της ασκητική (αυταπάρνηση/αυτοθυσία: οικονομία, λιτότητα, περιφρόνηση εγκόσμιων απολαύσεων, κυνήγι αιώνιου θησαυρού= σύνδεση με κέρδος)







Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου