Τετάρτη 29 Ιουνίου 2016

ΕΠΟ 42 - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (μέρος Α΄)

ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: Όψεις της Σύγχρονης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Κοινωνίας
(εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)

ΜΕΡΟΣ Α΄
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (A. Αφουξενίδης)

Εισαγωγικά: Ορισμένες θεωρητικές εκδοχές της «κοινωνίας των πολιτών»
Έννοια κοινωνίας πολιτών:
-«εκτείνεται σε ευρύ δημόσιο χώρο από κατώφλι σπιτιού μέχρι κράσπεδα εισόδου κυβερνητικών κτιρίων»
- ευρύ περιεχόμενο + ακαθόριστος ορισμός
- διαφορετικές, συχνά αντιμαχόμενες οργανώσεις/φορείς σε τοπικό/διεθνές επίπεδο (στόχος= προώθηση κοινωνικών/πολιτικών δικαιωμάτων)

Τρεις βασικές στιγμές ανάπτυξης ιδέας κοινωνίας πολιτών:
- John Locke: κοινωνικό συμβόλαιο
- Σκοτζέζοι θεωρητικοί 18ου αι.: εμπορική κοινωνία
- Hegel: διαφορά κράτους-κοινωνίας πολιτών (επεξεργασία από Gramci)

Gramci:
- προϋπόθεση νομιμοποίησης ιδεολογίας άρχουσας τάξης= ενσωμάτωση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων (+εργατική τάξη)
- μηχανισμός αναπαραγωγής ιδεολογίας= πολιτικός (+οικονομικός), βάση: οργανωμένη κοινωνία πολιτών (εκκλησία, οικογένεια, συνδικάτα)
- διαχωρισμός κράτους από κοινωνία πολιτών
- ρόλος κοινωνίας πολιτών= διάχυση κυρίαρχης ηγεμονικής ιδεολογίας

Σύγχρονος κόσμος: κυρίαρχο το ζήτημα κοινωνίας πολιτών (πολλαπλές εκφάνσεις)
- Δύση: απονομιμοποίηση παραδοσιακής πολιτικής= κοινωνία πολιτών ως τρόπος ανανέωσης δημόσιας ζωής
- Ανατολή: συμβαδίζει με ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα ιδιοκτησίας
- Νότος + αναπτυσσόμενες χώρες: σχέση με ανοικτές/αντιπροσωπευτικές μορφές πολιτικής εξουσίας

5 θεωρητικές εκδοχές κοινωνίας πολιτών κατά την Kaldor:
Είδος κοινωνίας: Τοπική λειτουργία – Παγκόσμια
- societas civilis: ισχύς νόμου – κοσμοπολιτισμός
- αστική/εταιρική: κοινωνική ζωή μεταξύ κράτους/οικογένειας – παγκοσμιοποίηση
- ακτιβιστική: κινήματα/ακτιβιστές – παγκόσμια δημόσια σφαίρα
- νεοφιλελεύθερη: φιλανθρωπικές/εθελοντικές οργανώσεις, τρίτος τομέας – ιδιωτικοποίηση οικοδόμησης δημοκρατίας, ανθρωπισμός
- μεταμοντέρνα: όλα τα παραπάνω, εθνικιστές, φονταμενταλιστές – παγκόσμια δίκτυα

Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών (αμφισημία όρου)
Τέλος ψυχροπολεμικής περιόδου: προγράμματα ενίσχυσης «κοινωνίας πολιτών»
- συνεισφορά σε εκδημοκρατισμό και σε καλύτερη διακυβέρνηση

Ευρεία διάδοση ιδέας «κοινωνίας πολιτών» + ταχύτατες αλλαγές σε τεχνολογία, εργασία, οικονομία, πολιτική, κοινωνικά πρότυπα:
- Ζήτημα απονομιμοποίησης παραδοσιακών μορφών εξουσίας (έθνος-κράτος, κράτος-πρόνοιας, πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, ιδεολογικά στρατόπεδα)
- Άμβλυνση/μεταμόρφωση διαφοροποιήσεων πληθυσμών/τάξεων/τόπων (νέες χώρες, υπερεθνικοί οργανισμοί, πολυκεντρικό-πολυπεριφερειακό σύστημα, μετανάστευση)
- Σύνθετα παγκόσμια προβλήματα (περιβάλλον, πόλεμοι, συγκρούσεις)
- Όξυνση οικονομικών/κοινωνικών ανισοτήτων + διάβρωση ελευθεριών
- Ορθολογικό μοντέλο ανάπτυξης παγκόσμιας κοινότητας: αδύναμο για αντιμετώπιση νέων, πολυσύνθετων φαινομένων

Αποτελέσματα:
- πολλές ερμηνείες κοινωνίας πολιτών με κοινή αφετηρία τη σχέση κράτους-πολίτη
- διαφοροποίηση ανάλογα με χώρα, ιστορική στιγμή, ιδεολογία, πολιτική κουλτούρα
  • Λατινική Αμερική: κοινωνία πολιτών: κατά στρατιωτικών δικτατοριών (πολιτική)
  • Δυτική Ευρώπη:
α) νεοφιλελεύθερη αντίληψη: ρόλος εθελοντισμού, ΜΚΟ ως αντίβαρο σε εξάπλωση κράτους,
β) σοσιαλδημοκρατική: διεύρυνση συμμετοχικής δημοκρατίας,
γ) εναντίωση σε τοπική/παγκόσμια αναδιοργάνωση κράτους/κεφαλαίου, κατά της παγκοσμιοποίησης
  • ΗΠΑ: οικονομικές μεταρρυθμίσεις 1980 (απελευθέρωση αγορών + συρρίκνωση κράτους πρόνοιας): δημιουργία ενδιάμεσου, εθελοντικού (τρίτου τομέα) ανάμεσα σε αγορά και κράτος ώστε κανένα να μη γιγαντωθεί
Στάση πολιτών:
- ΜΚΟ, εθελοντικοί φορείς= θετικότερη αντιμετώπιση από παραδοσιακούς φορείς συλλογικής δράσης (συνδικάτα, θρησκευτικοί φορείς)
- Σκεπτικισμός για δυνατότητα αντιμετώπισης συνεπειών παγκοσμιοποίησης

Κοινωνία πολιτών και κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη
1980: εμφάνιση σχέσης αναπτυξιακής βοήθειας και φορέων κοινωνίας πολιτών (εποχή επανεξέτασης ευρύτερων πολιτικών μέσω νεοφιλελευθερισμού + ζητήματα ατομικών ελευθεριών από χώρες Ανατ. Ευρώπης: εξάρτηση από κοινωνία πολιτών)

Συσχέτιση φορέων κοινωνίας πολιτών με ζητήματα οικονομικής/κοινωνικής ανάπτυξης= χρηματοδότηση + διαχείριση πόρων από ΜΚΟ (τοπικές/παγκόσμιες)

Αυξητική τάση ΜΚΟ από 1990 (γιγάντωση από πλευράς οικονομικών μεγεθών και εργατικού δυναμικού): 7η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο
- όχι πόλος ανάπτυξης μόνο για τρίτες/φτωχές χώρες, αλλά συνδράμουν σε ανάπτυξη τοπικών/εθνικών τους οικονομιών

Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα: ο ρόλος των ΜΚΟ
Μέχρι 1990:
- κοινωνία πολιτών= ομάδες άσκησης πίεσης (σύνδεση με πολιτικά κόμματα ή ανεξάρτητους πολιτικούς σχηματισμούς)
- οργανώσεις σε τοπικό επίπεδο: ομάδες διαφύλαξης πολιτισμικής κληρονομιάς

1997: Ελλάδα ως μέλος Επιτροπής Αναπτυξιακής Βοήθειας
- μετατροπή οργανώσεων σε ΜΚΟ + εμφάνιση νέων (ευρύ πεδίο)
- μαζική εμφάνιση ΜΙΚΟ: ζήτημα κρατικών αποφάσεων (εκ των άνω αποφάσεις: έθεσαν όρους συμμετοχής)
- διαδικασία θεωρητικής επεξεργασίας+ χαρτογράφησης φορέων/τομέων δράσης: νέο
- ελάχιστοι γνωρίζουν/συνεισφέρουν σε δραστηριότητες ΜΚΟ

Σύνδεση ΜΚΟ Ελλάδας με εξής ανάγκες:
- προστασία κοινωνικών ομάδων-στόχων (λιγότερο προνομιούχων/αποκλεισμένων)
- πολιτισμικά ενδιαφέροντα (διατήρηση δεσμών ανθρώπων ίδιας περιοχής)
- έλλειψη ενδιαφέροντος/εστίασης/χρηματοδότησης από ελληνικό κράτος (προστασία φυσικού περιβάλλοντος, πλήρης εκμετάλλευση πλεονεκτημάτων περιοχής, διατήρηση πολιτιστικών χώρων, δημιουργία μουσείων κλπ)

  • Σύνδεση ανάπτυξης ελλ. κοινωνίας πολιτών με διαδικασίες ανάπτυξης χώρας
  • Μέχρι πρόσφατα: Ελλάδα= αναπτυσσόμενη χώρα
Όχι προτεραιότητα η παροχή υποστήριξης σε φορέα κοινωνίας πολιτών (από πλευρά χρηματοδότησης + θεσμικά)
  • Τελευταία δεκαετία: χρηματοδοτήσεις από Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο + προσχώρηση στην Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας ΟΟΣΑ
- προϋπόθεση: καθιέρωση νομικού/θεσμικού πλαισίου λειτουργίας ΜΚΟ
- ανάγκη συνεργασίας διαφορετικών φορέων για σχεδιασμό/εφαρμογή προγραμμάτων (τοπική αυτοδιοίκηση, ομάδες κοινωνίας πολιτών, τοπικοί αναπτυξιακοί παράγοντες)
- άγνωστα ακόμα τα αποτελέσματα προγραμμάτων που υποστηρίχθηκαν
- αύξηση ενδιαφέροντος φορέων= αύξηση αριθμού ΜΚΟ

Προκλήσεις:
- ανάγκη καθορισμού ρόλου/πεδίου δράσης ΜΚΟ (θεωρητικά/λειτουργικά πλαίσια): πλαίσιο νομιμότητας (ειδικά για προγράμματα αναπτυξιακής συνεργασίας)
- ζήτημα βελτίωσης επιπέδου επαγγελματισμού ΜΚΟ (δημόσιος απολογισμός, ανάπτυξη ικανοτήτων, θεμελίωση δομών: αδύνατη η διαχείριση εκατομμυρίων ευρώ μόνο με εθελοντές και χωρίς διαφανείς διαδικασίες): στελέχωση ΜΚΟ με επαγγελματίες + ενδυνάμωση δομών τους= συμβατές με περαιτέρω ανάπτυξή τους

Συμπεράσματα και προοπτικές
Αδύνατον να οριστεί με σαφήνεια η ευρύτατη έννοια κοινωνίας πολιτών
  • Ένας γενικός ορισμός: κοινωνία πολιτών= οργανισμοί, θεσμοί, άτομα ανάμεσα σε κράτος, αγορά και οικογένεια, που συνεργάζονται εθελοντικά για προώθηση κοινών στόχων

Βασική ιδέα παραπάνω ορισμού: ανεπτυγμένη κοινωνία πολιτών
α) ελαχιστοποιεί πολιτικές/κοινωνικές συγκρούσεις
β) μεγιστοποιεί πεδία ατομικής/συλλογικής δράσης και ελευθερίας

Προβλήματα θεωρητικής συγκρότησης ορισμού κοινωνίας πολιτών:
  • Αναγκαία η εξέταση ιδέας κοινωνίας πολιτών ανάλογα με διαφορετική κοινωνία (εμπειρική πραγματικότητα: πρόβλημα ορισμού κοινωνίας πολιτών)
- εθελοντικοί οργανισμοί/φορείς= μορφοποιούν κοινωνία πολιτών (συνεργασία ως γείτονες/συνάδελφοι)
- άλλοι εθελοντικοί και μη φορείς= σχηματοποιούν κοινότητα (κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά πχ γλώσσα/θρήσκευμα): όχι ως τμήμα κοινωνίας πολιτών (είναι ζήτημα αναφορών και στόχων)
  • Σχέση με κράτος.
- έννοια κοινωνίας πολιτών: αντίληψη κράτους ως καταπιεστικό και διεφθαρμένο (απαραίτητος ο έλεγχος από φορείς κοινωνίας πολιτών)
- ορισμένα χαρακτηριστικά κράτους= σημαντικά συστατικά σύγχρονων κοινωνιών (θεσμικός του ρόλος, εφαρμογή νόμων, αναδιανομή εισοδημάτων)
- συγκροτημένη κοινωνία πολιτών= δεν υπάρχει χωρίς αναγκαία κρατική υποστήριξη (κρατικές χρηματοδοτήσεις), άρα ενδυνάμωσή της λόγω ύπαρξης κράτους (όχι ανεξάρτητη απ΄ αυτό)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ (Φερώνας)

1. Εισαγωγή
Στόχος κειμένου: διερεύνηση ρόλου κοινωνίας πολιτών σε διαμόρφωση πολιτικών

2. Η έννοια της κοινωνίας των πολιτών
2.1 Σύντομη αναδρομή στην ιστορία της έννοιας
Ιστορία έννοιας κοινωνίας πολιτών σε δυτική σκέψη: ερμηνευτικές συγκρούσεις
- Μέχρι Διαφωτισμό: πολιτική κοινωνία= πολιτική σχέση βάσει νόμου (κράτος-πολιτική κοινωνία: όροι εναλλάξιμοι. Πρωτοεμφάνιση όρου: σύνολο θεσμών/κράτος:
Ηθικό συναίσθημα πολιτικής κοινωνίας= πολιτική συνείδηση)
- Αριστοτέλης: πολιτική κοινωνία= διάσταση που κυριαρχεί/περιέχει άλλες
- Κικέρων: societas civilis (παρόμοια με Αριστοτέλη)
- Μεσαίωνας: ίδιος ορισμός, νέα έμφαση= αντιτίθεται σε θρησκευτική κοινωνία

18ος αι. τάση αντιστροφής σημασίας όρου: ως πόλος αντίθετος του κράτους
- φιλελεύθεροι: αυτόνομος κοινωνικός χώρος αντί πολιτικής (αγορά + ιδιωτική ζωή)
- Ά. Σμιθ: κοινωνία πολιτών= πεδίο αγοράς/ανταλλαγών (χώρος ιδιαίτερων συμφερόντων που συντονίζει το αόρατο χέρι αγοράς, παράγοντας γενικής ευημερίας)
- Φέργκουσον: κοινωνία πολιτών= χώρος ανταλλαγής ιδεών και προϊόντων (=εμπορική κοινωνία: άπειρες επιλογές έξω από παράδοση): πηγή νομιμότητας, αλήθειας, ελευθερίας (αντί θρησκευτικών πηγών)
- Χέγκελ: κοινωνία πολιτών= ανάμεσα σε κράτος και οικογένεια (πεδίο ιδιωτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων/συμφερόντων), κατώτερο του κράτους (κράτος= υπέρτατη βαθμίδα οικουμενικής ηθικής/ορθού λόγου, αντικειμενικό συμφέρον)
- Μαρξ: κοινωνία πολιτών= πεδίο διαμόρφωσης κοινωνικών σχέσεων, υποδομή, πεδίο ταξικών συγκρούσεων (κράτος= υπερδομή, υπηρετεί κυρίαρχη αστική τάξη), απατηλή: προϋποθέτει/προκηρύσσει ισότητα ενώ είναι μόνο τυπική, όχι ουσιαστική, άρα συγκαλύπτει ανισότητα
- Γκράμσι (υπέρβαση μαρξικού σχήματος υπερδομής-υποδομής): ανεξαρτησία κοινωνίας πολιτών από κράτος, αντιφατικότητα έννοιας: συμβάλλει σε ηθικο-πολιτική ηγεμονία κυρίαρχων τάξεων (συναίνεση κυριαρχούμενων) + χώρος οργάνωσης εναλλακτικής ηγεμονίας κυριαρχούμενων τάξεων

19ος αι. προσπάθεια υπέρβασης αντιπαράθεσης αρχαίας-μεσαιωνικής – σύγχρονης-αστικής έννοιας και φιλελεύθερης – σοσιαλιστικής εκδοχής
Τοκβίλ, Ντυρκέμ, Βέμπερ: νέα έννοια σύγχρονης κοινωνίας πολιτών. Έμφαση σε:
- κοινωνία πολιτών= δίκτυο λιγότερο/περισσότερο καθιερωμένων θεσμών ως αυτόνομο κοινωνικό επίπεδο έναντι κράτους και οικογενειακής/οικιακής ζωής με καθοριστικό ρόλο στις διαδικασίες κοινωνικής ενσωμάτωσης
- εθελοντική ένταξη ατόμων σε θεσμούς κοινωνίας πολιτών
- βάσει δικαίου: δημοκρατικές αρχές (σεβασμός ιδιωτικής ζωής, ελευθερία έκφρασης, συνδικαλιστική ελευθερία= κανονιστικός εξοπλισμός κοινωνίας πολιτών)
- κοινωνία πολιτών= χώρος διαμόρφωσης συλλογικής βούλησης και εκπροσώπησης πολιτών (θεσμοί κοινωνίας πολιτών= ενδιάμεσοι ατόμου-κράτους: απαραίτητοι για ύπαρξη δημοκρατικού λόγου)

2.2 Η σύγχρονη συζήτηση για την κοινωνία των πολιτών
Βασικό αίτιο «επιστροφής» κοινωνίας πολιτών: αλλαγές σύγχρονων κοινωνιών
Κοινωνία πολιτών: σημείο σύγκλισης ομάδων/κινημάτων πολιτών Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης (διαφορετικές ιστορικές δυναμικές)
- λαϊκές εξεγέρσεις Ανατ. Ευρώπης 1990 (αντι-κρατική, αντι-ολοκληρωτική εκδοχή)
- Δυτική Ευρώπη/ΗΠΑ: ζήτημα αισθήματος πολιτικής συνείδησης + ενίσχυση πολιτικών δεσμών απαραίτητων σε κοινότητα

Όρος «κοινωνία πολιτών»: όχι κοινά αποδεκτός ορισμός (αμφιλεγόμενη έννοια)
Σημερινή κατανόηση έννοιας κοινωνίας πολιτών + γενικότερο πλαίσιο συζήτησης:
  • Νέο-φιλελεύθερη προσέγγιση: υλοποίηση μέσω πληρέστερης εφαρμογής δικαιωμάτων πολιτών (πολίτης=οικονομικό/ορθολογικό στοιχείο κοινωνίας με δικαιώματα/υποχρεώσεις). Οργάνωση πολιτών: ομάδες συμφερόντων. Στόχος: το κράτος να εγγυάται καθολικό δικαίωμα ελευθερίας (εφαρμογή φιλελεύθερων αρχών)
  •  Μαρξ & Χέγκελ: σε αντίθεση με κράτος. Κριτική:
- ασάφεια: ως ό,τι δεν είναι κρατικό + όχι αποσαφήνιση σχέσης με αγορά
- κράτος παίζει ρόλο σε διαμόρφωση κοινωνίας πολιτών
- διαφορετικές εννοιολογήσεις κράτους= διαφορετικοί ρόλοι κοινωνίας πολιτών
  • Κοινωνία πολιτών σε πολιτικό επίπεδο: μεταξύ κράτους–πολιτών: Ενδιάμεσα στρώματα/οργανώσεις που προστατεύουν:
α) πολίτες από κρατικό αυταρχισμό,
β) πολιτικές ηγεσίες από λαϊκιστικές πιέσεις.
- αδυναμία ορισμού: περιπτώσεις που ενδιάμεσες ομάδες υποσκάπτουν παρά προστατεύουν αυτονομία πολιτών (Μουζέλης)
  • Θεωρία «Τρίτου Δρόμου» (Γκίντενς): αυτοκυβερνώμενος κοινωνικός «ενδιάμεσος» χώρος μεταξύ κράτους - αγοράς (θεσμοί, ομάδες, οργανώσεις): κατά άκρατου ατομικισμού αγοράς + κατά κρατικού αυταρχισμού.
- Συλλογικοί στόχοι, εκπροσώπηση συμφερόντων κοινωνικών ομάδων μέσω δικτύων και συμμετοχή σε ανοιχτό δημοκρατικό διάλογο
- Δημόσιος χώρος που δεν οργανώνεται από κράτος και δεν κυριαρχείται από οικονομικά συμφέροντα + συμβάλλει σε ενεργό πολιτική συμμετοχή
- κοινωνία πολιτών= όχι κράτος + όχι αγορά
  • Κοινωνία πολιτών ως χώρος συγκρότησης/δράσης νέων κοινωνικών κινημάτων, ΜΚΟ, μη παραδοσιακών μορφών κοινωνικο-πολιτικής δράσης
  • Άλλο πλαίσιο συζήτησης: αμερικάνικος συντηρητισμός:
- Κοινωνία πολιτών ως αντίβαρο σε φθορά, από-ηθικοποίηση, αποξένωση, χαλάρωση κοινωνικής συνοχής δημοκρατικών καθεστώτων ύστερης νεωτερικότητας και παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών.
- Θεωρήσεις περί «κοινωνικού κεφαλαίου» και «εμπιστοσύνης».
- Putnam: εξίσωση κοινωνικού κεφαλαίου με συμμετοχικότητα (σύνδεση κοινωνίας πολιτών με κοινωνικό κεφάλαιο)
- Έμφαση σε ισχύ παρά σε σύνθεση κοινωνίας πολιτών
- Θετική σχέση κοινωνίας πολιτών και δημοκρατίας
- Κριτική προσέγγισης:
α) ως υπερβολικά ιδεαλιστική,
β) όχι θεμιτή η ταύτιση με πρότυπο υγιούς δημοκρατικής κοινωνίας,
γ) όχι πάντα αυτόνομη σφαίρα, επηρεάζεται από άλλες κοινωνικές σφαίρες
δ) έχει σκοτεινές πλευρές: οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, ενισχύει αντικοινωνικές συμπεριφορές πχ ρατσισμός

3. Κοινωνία των πολιτών και ΕΕ
3.1 Υπάρχει μια Ευρωπαϊκή Κοινωνία των Πολιτών; (ΕΚΠ)
Ανάπτυξη «Ευρωπαϊκής Κοινωνίας Πολιτών» παράλληλα με ρυθμούς ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: διεύρυνση αρμοδιοτήτων ΕΕ + ποσοτική/ποιοτική διεύρυνση ΚΠ

Μορφές/οργάνωση ΕΚΠ:
  • οργανώσεις απλής αντιπροσώπευσης
  • οργανώσεις «δίκτυα»:  πληροφόρηση μελών + βελτίωση συντονισμού δράσης
- καλύτερη εκπροσώπηση πλουραλισμού συμφερόντων ΕΚΠ
- συγκρότηση από μικρότερες οργανώσεις σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο πχ ΜΚΟ προστασίας περιβάλλοντος ή προστασίας καταναλωτών
- διαθέτουν ευελιξία προσαρμογής σε δυναμική/σύνθετη οργάνωση ΕΕ (απαιτούν λιγότερη εσωτερική συμφωνία + χρήση διαδικτύου ως πλατφόρμα ενημέρωσης/επικοινωνίας + επαφή με ευρύ κοινό)
  • οργανώσεις «ομπρέλα»: επιρροή σε διαδικασία λήψης αποφάσεων ΕΕ
- συγκρότηση από εθνικές οργανώσεις με αυτόνομη νομική υπόσταση και αντιπροσώπευση (δικό τους προσωπικό σε Βρυξέλλες)
- διατύπωση κοινών θέσεων= εκπροσώπηση σύνθετων θέσεων όλων των εθνικών οργανισμών-μελών τους: επιρροή σε ΕΕ
- πχ οργανώσεις κοινωνικών εταίρων (βιομήχανοι/εργοδότες, εργοδότες δημόσιων επιχειρήσεων, συνδικάτα)

3.2 Η Κοινωνία των Πολιτών στο θεσμικό λόγο της ΕΕ
Τμήμα βελτίωσης ευρωπαϊκής διακυβέρνησης= ανάγκη στενής συνεργασίας με ΚΠ (αντιμετώπιση δημοκρατικού ελλείμματος ΕΕ)
  • Επίσημη θέση Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ΚΠ σε Ανακοίνωση 1992: καθοριστικές αρχές σχέσης= διαφάνεια + ισότιμη πρόσβαση
  • Πρώτη προσπάθεια ορισμού κοινωνίας πολιτών από ΕΟΚΕ: 1999
- πυκνότητα οργάνωσης + βαθμός αντιπροσωπευτικότητας= διαφέρει: από ad hoc πιέσεις έως καλά οργανωμένες ενώσεις
- εποικοδομητική συμβολή σε ΕΕ: ενώσεις που διαθέτουν ορισμένες βασικές οργανωτικές δομές και είναι ποιοτικά/ποσοτικά αντιπροσωπευτικές
- έμφαση σε ρόλο οργανωμένης κοινωνίας πολιτών (=δύναμη επιρροής) και όχι σε άμεση συμμετοχή Ευρωπαίων πολιτών
  • Οργανωμένη κοινωνία πολιτών= «σύνολο οργανωτικών δομών γενικού συμφέροντος βάσει δημοκρατικού διαλόγου/κατανόησης, που λειτουργούν ως μεσολαβητές μεταξύ δημόσιων αρχών και πολιτών»
- παράγοντες αγοράς εργασίας (πχ ομοσπονδίες εργοδοτών), ενώσεις οικονομικών/κοινωνικών φορέων (πχ ενώσεις καταναλωτών), ΜΚΟ, οργανώσεις τοπικών κοινωνιών
- αποτελείται από βασικές δομές κοινωνίας (εκτός από κυβέρνηση και δημόσια διοίκηση)

Ανάπτυξη πολιτικής ΕΕ σχετικά με συμμετοχή ΚΠ:
  • Δημοσίευση «Λευκής Βίβλου για ευρωπαϊκή διακυβέρνηση»
- ποιότητα πολιτικών ΕΕ= εξαρτάται από ευρεία συμμετοχή σε χάραξη και εφαρμογή πολιτικής
- έμφαση σε ρόλο οργανωμένης ΚΠ
- σύνδεση ΚΠ με θεμελιώδες δικαίωμα πολιτών να συγκροτούν ενώσεις για κοινούς στόχους (άρθρο 12 Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων)
- ρόλος ΚΠ: προβολή ανησυχιών πολίτη & υπηρεσιών για ανάγκες λαού + ενεργή εμπλοκή πολιτών σε επίτευξη στόχων Ένωσης + πλαίσιο ανάδρασης, κριτικής και διαμαρτυρίας πολιτών
  • Θέσπιση «Γενικών αρχών και ελάχιστων προδιαγραφών για διαβούλευση ενδιαφερομένων μερών»
- Γενικές αρχές:
α) συμμετοχή, β) διαφάνεια/λογοδότηση, γ) αποτελεσματικότητα, δ) συνοχή
- Ελάχιστες προδιαγραφές:
Σαφήνεια, περιεκτικότητα, έκφραση απόψεων μερών, διασφάλιση επαρκούς δημοσιότητας, προσαρμογή μέσων επικοινωνίας σε ανάγκες κοινού (αξιοποίηση Διαδικτύου), πρόβλεψη επαρκούς χρόνου για προγραμματισμό, παροχή βεβαίωσης για συνεισφορές, δημοσίευση αποτελεσμάτων στο Διαδίκτυο
- ενίσχυση/διεύρυνση (από Επιτροπή) ρόλου θεσμοθετημένων συμβουλευτικών οργάνων + ενίσχυση πληροφόρησης/επικοινωνίας με ΚΠ
  • Παραδείγματα πρωτοβουλιών Επιτροπής:
- κεντρική υπηρεσία Europe Direct
- Υπηρεσία Προσανατολισμού για Πολίτες: πληροφορίες για δικαιώματα πολιτών και προβλήματα εσωτερικής αγοράς
- Δίκτυο Solvit: για επιχειρήσεις εντός ενιαίας αγοράς (εντείνει αμοιβαία πίεση ομοτίμων + δημιουργεί αλληλεπιδράσεις για βελτίωση ποιότητας υπηρεσιών και παροχής πληροφοριών γι΄ αυτές)
- Ιστοσελίδες «Διάλογος με τους πολίτες» και «Διάλογος με τις επιχειρήσεις»
- Ιστοχώρος «Η φωνή σας στην Ευρώπη»: μέρος της πρωτοβουλίας «Διαλογική χάραξη πολιτικών»
- βάση δεδομένων CONECCS: λήψη γνώμης οργανωμένης κοινωνίας πολιτών κατά τρόπο επίσημο ή διαρθρωμένο + πληροφορίες για ΜΚΟ

3.3 Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ
Χαρακτηριστικό ευρωπαϊκής οργανωμένης ΚΠ: επιρροή λήψης αποφάσεων ΕΕ
Μέσα που χρησιμοποιεί:
α) δημόσιες καμπάνιες/εκστρατείες
β) άτυπες επαφές ή ad hoc διαβουλεύσεις με μέλη ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων
γ) συνεργασία με ευρωπαϊκούς θεσμούς, συμβουλευτικός ρόλος ΚΠ (όχι όμως τακτική ή θεσμοθετημένη πρόσβαση)
δ) τακτικές θεσμοθετημένες επαφές/νομική βάση πχ ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος
ε) θεσμοθετημένες επαφές μέσω ειδικών συμβουλευτικών οργάνων πχ ΕΟΚΕ
  • Ισχυρότερη επιρροή: οργανώσεις κοινωνικών εταίρων
  • Ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος (κατοχύρωση: Συνθήκη Άμστερνταμ 1997): συνταγματική βάση, συναινετική διαδικασία λήψης αποφάσεων, σημασία για εργασιακές σχέσεις, συμβολή σε καθορισμό ευρωπαϊκών κοινωνικών προτύπων, ζωτικό ρόλο σε διακυβέρνηση ΕΕ
  • ΕΟΚΕ: από τις αρχικές μορφές εξευρωπαϊσμού ΚΠ (ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης 1958): πρόσβαση ομάδων συμφερόντων σε κέντρο λήψης αποφάσεων (ΕΟΚΕ= εκπρόσωπος οργανωμένης ΚΠ σε κοινοτικό επίπεδο λόγω θεσμικής θέσης και μελών+ δέσμευση σε γενικό συμφέρον με ανεξαρτησία δράσης)

Παράγοντες αποτελεσματικότητας δράσης οργανώσεων ΚΠ:
α) ειδικό βάρος οργάνωσης βάσει επάρκειας πόρων + συμφερόντων που εκπροσωπεί
β) πληροφόρηση + νοοτροπία προγραμματισμού (τεκμηριωμένη προώθηση συμφερόντων)
γ) συμμαχίες σε πλαίσιο άτυπης διπλωματίας (ενίσχυση διαπραγματευτικής ισχύος)
δ) πρόσβαση/σχέση με εθνικές διοικήσεις και άλλα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα

Στόχος οργανώσεων ΚΠ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (λόγω πρωτοβουλιακή της θέση σε νομοπαρασκευαστική διαδικασία)
Επιτροπή: ευνοεί επαφή με οργανώσεις ΚΠ προς εξυπηρέτηση δικών της συμφερόντων:
- πρόσβαση σε εξειδικευμένες πληροφορίες/τεχνογνωσία οργανώσεων ΚΠ= βελτίωση δράσης Επιτροπής
- ενίσχυση διαπραγματευτικής θέσης της ίδιας της Επιτροπής έναντι Συμβουλίου
- ενίσχυση βαθμού νομοποιητικής αποδοχής πολιτικών της προτάσεων από ΚΠ

-Κριτική σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ελιτιστική προσέγγιση σε ΚΠ (δυσχεραίνει πραγματική συμμετοχική δημοκρατία σε διαδικασία λήψης αποφάσεων ΕΕ)
-Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο & Συμβούλιο: πιο δυσπρόσιτα για ΚΠ (πρόσβαση μέσω άτυπων επαφών με πολιτικές ομάδες + προσπάθεια επιρροής θέσεων εκάστοτε εθνικών κυβερνήσεων κατά τις συνόδους)

4. Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα
4.1 Η συζήτηση για την κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα
Κοινωνία πολιτών= δημοφιλές θέμα κοινωνικών επιστημόνων Ελλάδας
- λόγω πολιτικής αγωνίας για πορεία εκσυγχρονισμού/μεταρρυθμίσεων
- λόγω επιστημονικών αναζητήσεων για ρόλο ΜΚΟ και εθελοντικών οργανώσεων, ενδυνάμωση εναλλακτικών κοινωνικών κινημάτων και ανάπτυξη υπερεθνικής ΚΠ

  • Κοινωνία πολιτών: σύνολο συλλογικών φορέων δημόσιου χώρου
Δεν συμπεριλαμβάνονται:
- Εκκλησία, ως οικονομικά/θεσμικά εξαρτημένη από κράτος
- Πολιτικά κόμματα, στενότατοι δεσμοί με κράτος
  • Προσεγγίσεις Ελλήνων κοινωνικών επιστημόνων: εντός γενικών θεωρητικών ρευμάτων
  • Ταξινόμηση επιμέρους προσεγγίσεων (Βούλγαρης):
- Μουζέλης: ανάγκη ένταξης ΚΠ μέσα από συνολική θεώρηση βασικών θεσμικών σφαιρών κ αλληλεπίδρασης αξιών τους + αρνητική στάση απέναντι σε κράτος/κόμματα: υιοθέτηση σχέσης «μηδενικού αθροίσματος»
- Μποτετζάγιας: ανάλυση ρόλου περιβαλλοντικών οργανώσεων. Αρνητική στάση απέναντι σε κράτος/κόμματα από σκοπιά εναλλακτικών κινημάτων
- Παναγιωτοπούλου, Λιονταράκης: εστίαση σε μέγεθος/σημασία ΜΚΟ και εθελοντικών οργανώσεων για ΚΠ
- Σωτηρόπουλος: ανάδειξη ρόλου/σημασίας άτυπης ΚΠ + απόρριψη σχέσης «μηδενικού αθροίσματος» + απόρριψη μονοσήματα θετικής αξιολόγησης ΚΠ
- Μακρυδημήτρης, Δημητράκος: «κανονιστική» αντίληψη ΚΠ ως χώρος καλλιέργειας ελευθερίας και εμπιστοσύνης
  • Βούλγαρης: ασκεί κριτική σε:
α) αναπαραγωγή στερεότυπου περί αδύναμης-ατροφικής ΚΠ,
β) επικράτηση αντικρατικής και αντικομματικής αντίληψης  
- νέα θεώρηση ΚΠ βάσει αντίφασης μεταξύ υψηλής ιδιοποιητικής- αποκλείουσας ισχύος + ισχνής δημοκρατικής γενίκευσης= ικανή:
α. να αιχμαλωτίζει δημόσιες υπηρεσίες/πόρους κατά τρόπο αντίστροφο των πελατειακών σχέσεων,
β. να πρωτοπορεί και
γ. να αναπληρώνει ανεπάρκειες κράτους

4.2 Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα
Κοινωνία πολιτών στην Ελλάδα: μακρά/περιπετειώδη παράδοση (ιστορικός ρόλος)
- ρόλο σε απελευθερωτικό αγώνα ενάντια Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
- 19ος αι. συμμετοχή σε προσπάθεια επέκτασης συνόρων στη Βαλκανική Χερσόνησο
- 20ος αι. διακοπή δημοκρατικής παράδοσης από Εμφύλιο Πόλεμο

Μεταπολεμική περίοδος:
- οργανώσεις/ομάδες υπό κηδεμονία κρατικού μηχανισμού (συντηρητικής πολιτικής ελίτ ή Αριστεράς) + ομάδες αντίστασης από φοιτητές/διανοούμενους/ακτιβιστές

Μεταπολίτευση (1974): σταθεροποίηση δημοκρατίας
- ποσοτική αύξηση/ενδυνάμωση φορέων κοινωνίας πολιτών: σύνδεση με κράτος και διανομή δημόσιων οικονομικών πόρων (χρηματοδότηση): συνδικαλισμός, φεμινισμός
- 1980: ποσοτική αύξηση οργανώσεων κατά τρόπο αυτόνομο από κράτος (πχ περιβάλλον, κοινωνική φροντίδα)
- 1990: ποιοτική διαφορά σε σύνθεση/τρόπο λειτουργίας ΜΚΟ + τάση μείωσης συμμετοχής πολιτών σε κομματικές οργανώσεις + ικανότητα αυτό-οργάνωσης κοινωνικών συμφερόντων= ενδυνάμωση ΚΠ
- τέλη 1990: κρατική αναγνώριση ρόλου φορέων ΚΠ + κυβερνητική διάθεση συνεταιριστικής συνεργασίας: θεσμοθέτηση σχέσεων κράτους – ΜΚΟ
  • Χαμηλή εθελοντική συμμετοχή Ελλήνων πολιτών σε οργανώσεις/σωματεία
  • Υψηλά ποσοστά «κοινωνικών επαφών» μεταξύ πολιτών
  • Λιγότερο αναπτυγμένη ΚΠ σε σύγκριση με άλλες δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες, όσον αφορά ποσοτική διάσταση και τυπική/θεσμική συγκρότησή της
  • Χαμηλό απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου/εμπιστοσύνης
  • Απόδοση υπανάπτυξης ΚΠ σε:
α) εξάρτηση από διογκωμένο ελληνικό κράτος
β) επικράτηση πελατειακών σχέσεων,
γ) ύπαρξη ισχυρών πολιτικών κομμάτων,
δ) εξάρτηση ορισμένων συνδικάτων από κράτος
  • Ανάπτυξη ΚΠ τα τελευταία χρόνια: αριθμητική αύξηση ΜΚΟ (διεκδίκηση χρηματοδότησης από εθνικά/υπερεθνικά κονδύλια)
- συγκέντρωση περισσότερων μελών σε: συνδικάτα, αθλητικά σωματεία, πολιτιστικούς συλλόγους

4.3 Τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα
  • Διάχυτη απάθεια + έλλειψη πολιτικής συμμετοχής μεταξύ πολιτών
Αίτια:
- αποθαρρυντικός ο βαθμός δέσμευσης πολιτών σε σχέση με χρόνο +
- ασθενής επιρροή ΚΠ σε: α) διακυβέρνηση, β) παροχή υπηρεσιών, γ) άσκηση πίεσης, δ) έλεγχο κράτους/ιδιωτικού τομέα, ε) ενδυνάμωση πολιτών (κυρίαρχος ρόλος κράτους μέσω τοπικής αυτοδιοίκησης/εκκλησίας)
  • Συγκεκριμένες κοινωνικές οργανώσεις: ισχυρές
- συνδικάτα και επαγγελματικές ενώσεις: ισχύς λόγω α) οργανωσιακής πυκνότητας, β) διοικητικής/οικονομικής εξάρτησης από κρατικό μηχανισμό, γ) διείσδυση κομμάτων σε συνδικαλιστική ιεραρχία (ιδιόρρυθμος κρατικός κορπορατισμός)
- επαγγελματικές ενώσεις ελευθέριων επαγγελματιών (δικηγόροι, γιατροί, μηχανικοί): υπερεκπροσώπηση μεταξύ βουλευτών/υπουργών: ευνοϊκές ρυθμίσεις που επιβαρύνουν υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα. Επιρροή σε κυβέρνηση/Κοινοβούλιο
  • Ενδείξεις ενδυνάμωσης ρόλου εθελοντικών οργανώσεων:
- αναγνωρισιμότητα + παρέμβαση σε ατζέντα μέτρων δημόσιας πολιτικής (όχι  όμως διαμόρφωσή της) πχ περιβαλλοντικές οργανώσεις, οργανώσεις ένταξης μεταναστών, κοινωνικής φροντίδας (επικοινωνία/συνεργασία με κράτος), ΜΚΟ ανθρωπιστικής βοήθειας/κατασκευής υποδομών στο εξωτερικό (άσκηση εξωτερικής πολιτικής)
  • Σημασία και ρόλος άτυπων συλλογικών δράσεων (Σωτηρόπουλος)
- μορφή άτυπων συσσωματώσεων και ανεπίσημων αλληλεπιδράσεων μεταξύ πολιτών, μικρών ομάδων πρωτοβουλίας, δικτύων ίντερνετ, περιοδικών συναντήσεων/συζητήσεων σε δημόσιους χώρους («άγνωστη» ΚΠ)
- μη κατευθυνόμενες εκ των άνω (από κράτος/κόμμα)
- συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα
- παραδείγματα: κίνημα εναντίον παγκοσμιοποίησης, κινητοποιήσεις αγροτών σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο, κινήσεις πανεπιστημιακών
- συμβολή σε διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων
- ερμηνεία ατροφικής ΚΠ: υποτιμά αφανές υπόστρωμα συλλογικών δράσεων













Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου