ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: Όψεις της Σύγχρονης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Κοινωνίας
(εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (A. Αφουξενίδης)
Εισαγωγικά: Ορισμένες θεωρητικές εκδοχές της «κοινωνίας των πολιτών»
Έννοια κοινωνίας πολιτών:
-«εκτείνεται σε ευρύ δημόσιο χώρο
από κατώφλι σπιτιού μέχρι κράσπεδα εισόδου κυβερνητικών κτιρίων»
- ευρύ περιεχόμενο + ακαθόριστος
ορισμός
- διαφορετικές, συχνά
αντιμαχόμενες οργανώσεις/φορείς σε τοπικό/διεθνές επίπεδο (στόχος= προώθηση
κοινωνικών/πολιτικών δικαιωμάτων)
Τρεις βασικές στιγμές ανάπτυξης
ιδέας κοινωνίας πολιτών:
- John Locke: κοινωνικό συμβόλαιο
- Σκοτζέζοι θεωρητικοί 18ου
αι.: εμπορική κοινωνία
- Hegel: διαφορά κράτους-κοινωνίας πολιτών
(επεξεργασία από Gramci)
Gramci:
- προϋπόθεση νομιμοποίησης
ιδεολογίας άρχουσας τάξης= ενσωμάτωση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων (+εργατική
τάξη)
- μηχανισμός αναπαραγωγής
ιδεολογίας= πολιτικός (+οικονομικός), βάση: οργανωμένη κοινωνία πολιτών
(εκκλησία, οικογένεια, συνδικάτα)
- διαχωρισμός κράτους από
κοινωνία πολιτών
- ρόλος κοινωνίας πολιτών=
διάχυση κυρίαρχης ηγεμονικής ιδεολογίας
Σύγχρονος κόσμος: κυρίαρχο το
ζήτημα κοινωνίας πολιτών (πολλαπλές εκφάνσεις)
- Δύση: απονομιμοποίηση
παραδοσιακής πολιτικής= κοινωνία πολιτών ως τρόπος ανανέωσης δημόσιας ζωής
- Ανατολή: συμβαδίζει με ατομικές
ελευθερίες και δικαιώματα ιδιοκτησίας
- Νότος + αναπτυσσόμενες χώρες:
σχέση με ανοικτές/αντιπροσωπευτικές μορφές πολιτικής εξουσίας
5 θεωρητικές εκδοχές κοινωνίας
πολιτών κατά την Kaldor:
Είδος κοινωνίας: Τοπική
λειτουργία – Παγκόσμια
- societas civilis: ισχύς νόμου –
κοσμοπολιτισμός
- αστική/εταιρική: κοινωνική ζωή
μεταξύ κράτους/οικογένειας – παγκοσμιοποίηση
- ακτιβιστική:
κινήματα/ακτιβιστές – παγκόσμια δημόσια σφαίρα
- νεοφιλελεύθερη:
φιλανθρωπικές/εθελοντικές οργανώσεις, τρίτος τομέας – ιδιωτικοποίηση
οικοδόμησης δημοκρατίας, ανθρωπισμός
- μεταμοντέρνα: όλα τα παραπάνω,
εθνικιστές, φονταμενταλιστές – παγκόσμια δίκτυα
Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών (αμφισημία όρου)
Τέλος ψυχροπολεμικής περιόδου:
προγράμματα ενίσχυσης «κοινωνίας πολιτών»
- συνεισφορά σε εκδημοκρατισμό
και σε καλύτερη διακυβέρνηση
Ευρεία διάδοση ιδέας «κοινωνίας
πολιτών» + ταχύτατες αλλαγές σε τεχνολογία, εργασία, οικονομία, πολιτική,
κοινωνικά πρότυπα:
- Ζήτημα απονομιμοποίησης
παραδοσιακών μορφών εξουσίας (έθνος-κράτος, κράτος-πρόνοιας, πολιτικά κόμματα,
συνδικάτα, ιδεολογικά στρατόπεδα)
- Άμβλυνση/μεταμόρφωση
διαφοροποιήσεων πληθυσμών/τάξεων/τόπων (νέες χώρες, υπερεθνικοί οργανισμοί,
πολυκεντρικό-πολυπεριφερειακό σύστημα, μετανάστευση)
- Σύνθετα παγκόσμια προβλήματα
(περιβάλλον, πόλεμοι, συγκρούσεις)
- Όξυνση οικονομικών/κοινωνικών
ανισοτήτων + διάβρωση ελευθεριών
- Ορθολογικό μοντέλο ανάπτυξης
παγκόσμιας κοινότητας: αδύναμο για αντιμετώπιση νέων, πολυσύνθετων φαινομένων
Αποτελέσματα:
- πολλές ερμηνείες κοινωνίας
πολιτών με κοινή αφετηρία τη σχέση κράτους-πολίτη
- διαφοροποίηση ανάλογα με χώρα,
ιστορική στιγμή, ιδεολογία, πολιτική κουλτούρα
- Λατινική Αμερική: κοινωνία πολιτών: κατά στρατιωτικών δικτατοριών (πολιτική)
- Δυτική Ευρώπη:
α)
νεοφιλελεύθερη αντίληψη: ρόλος εθελοντισμού, ΜΚΟ ως αντίβαρο σε εξάπλωση
κράτους,
β)
σοσιαλδημοκρατική: διεύρυνση συμμετοχικής δημοκρατίας,
γ) εναντίωση
σε τοπική/παγκόσμια αναδιοργάνωση κράτους/κεφαλαίου, κατά της παγκοσμιοποίησης
- ΗΠΑ: οικονομικές μεταρρυθμίσεις 1980 (απελευθέρωση αγορών + συρρίκνωση κράτους πρόνοιας): δημιουργία ενδιάμεσου, εθελοντικού (τρίτου τομέα) ανάμεσα σε αγορά και κράτος ώστε κανένα να μη γιγαντωθεί
Στάση πολιτών:
- ΜΚΟ, εθελοντικοί φορείς=
θετικότερη αντιμετώπιση από παραδοσιακούς φορείς συλλογικής δράσης (συνδικάτα,
θρησκευτικοί φορείς)
- Σκεπτικισμός για δυνατότητα
αντιμετώπισης συνεπειών παγκοσμιοποίησης
Κοινωνία πολιτών και κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη
1980: εμφάνιση σχέσης
αναπτυξιακής βοήθειας και φορέων κοινωνίας πολιτών (εποχή επανεξέτασης
ευρύτερων πολιτικών μέσω νεοφιλελευθερισμού + ζητήματα ατομικών ελευθεριών από
χώρες Ανατ. Ευρώπης: εξάρτηση από κοινωνία πολιτών)
Συσχέτιση φορέων κοινωνίας
πολιτών με ζητήματα οικονομικής/κοινωνικής ανάπτυξης= χρηματοδότηση +
διαχείριση πόρων από ΜΚΟ (τοπικές/παγκόσμιες)
Αυξητική τάση ΜΚΟ από 1990
(γιγάντωση από πλευράς οικονομικών μεγεθών και εργατικού δυναμικού): 7η
μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο
- όχι πόλος ανάπτυξης μόνο για
τρίτες/φτωχές χώρες, αλλά συνδράμουν σε ανάπτυξη τοπικών/εθνικών τους
οικονομιών
Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα: ο ρόλος των ΜΚΟ
Μέχρι 1990:
- κοινωνία πολιτών= ομάδες
άσκησης πίεσης (σύνδεση με πολιτικά κόμματα ή ανεξάρτητους πολιτικούς
σχηματισμούς)
- οργανώσεις σε τοπικό επίπεδο:
ομάδες διαφύλαξης πολιτισμικής κληρονομιάς
1997: Ελλάδα ως μέλος Επιτροπής
Αναπτυξιακής Βοήθειας
- μετατροπή οργανώσεων σε ΜΚΟ +
εμφάνιση νέων (ευρύ πεδίο)
- μαζική εμφάνιση ΜΙΚΟ: ζήτημα
κρατικών αποφάσεων (εκ των άνω αποφάσεις: έθεσαν όρους συμμετοχής)
- διαδικασία θεωρητικής
επεξεργασίας+ χαρτογράφησης φορέων/τομέων δράσης: νέο
- ελάχιστοι
γνωρίζουν/συνεισφέρουν σε δραστηριότητες ΜΚΟ
Σύνδεση ΜΚΟ Ελλάδας με εξής
ανάγκες:
- προστασία κοινωνικών
ομάδων-στόχων (λιγότερο προνομιούχων/αποκλεισμένων)
- πολιτισμικά ενδιαφέροντα
(διατήρηση δεσμών ανθρώπων ίδιας περιοχής)
- έλλειψη
ενδιαφέροντος/εστίασης/χρηματοδότησης από ελληνικό κράτος (προστασία φυσικού
περιβάλλοντος, πλήρης εκμετάλλευση πλεονεκτημάτων περιοχής, διατήρηση
πολιτιστικών χώρων, δημιουργία μουσείων κλπ)
- Σύνδεση ανάπτυξης ελλ. κοινωνίας πολιτών με διαδικασίες ανάπτυξης χώρας
- Μέχρι πρόσφατα: Ελλάδα= αναπτυσσόμενη χώρα
Όχι
προτεραιότητα η παροχή υποστήριξης σε φορέα κοινωνίας πολιτών (από πλευρά
χρηματοδότησης + θεσμικά)
- Τελευταία δεκαετία: χρηματοδοτήσεις από Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο + προσχώρηση στην Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας ΟΟΣΑ
- προϋπόθεση:
καθιέρωση νομικού/θεσμικού πλαισίου λειτουργίας ΜΚΟ
- ανάγκη
συνεργασίας διαφορετικών φορέων για σχεδιασμό/εφαρμογή προγραμμάτων (τοπική
αυτοδιοίκηση, ομάδες κοινωνίας πολιτών, τοπικοί αναπτυξιακοί παράγοντες)
- άγνωστα
ακόμα τα αποτελέσματα προγραμμάτων που υποστηρίχθηκαν
- αύξηση
ενδιαφέροντος φορέων= αύξηση αριθμού ΜΚΟ
Προκλήσεις:
- ανάγκη καθορισμού ρόλου/πεδίου
δράσης ΜΚΟ (θεωρητικά/λειτουργικά πλαίσια): πλαίσιο νομιμότητας (ειδικά
για προγράμματα αναπτυξιακής συνεργασίας)
- ζήτημα βελτίωσης επιπέδου επαγγελματισμού
ΜΚΟ (δημόσιος απολογισμός, ανάπτυξη ικανοτήτων, θεμελίωση δομών: αδύνατη η
διαχείριση εκατομμυρίων ευρώ μόνο με εθελοντές και χωρίς διαφανείς
διαδικασίες): στελέχωση ΜΚΟ με επαγγελματίες + ενδυνάμωση δομών τους= συμβατές
με περαιτέρω ανάπτυξή τους
Συμπεράσματα και προοπτικές
Αδύνατον να οριστεί με σαφήνεια η
ευρύτατη έννοια κοινωνίας πολιτών
- Ένας γενικός ορισμός: κοινωνία πολιτών= οργανισμοί, θεσμοί, άτομα ανάμεσα σε κράτος, αγορά και οικογένεια, που συνεργάζονται εθελοντικά για προώθηση κοινών στόχων
Βασική ιδέα παραπάνω ορισμού:
ανεπτυγμένη κοινωνία πολιτών
α) ελαχιστοποιεί πολιτικές/κοινωνικές
συγκρούσεις
β) μεγιστοποιεί πεδία
ατομικής/συλλογικής δράσης και ελευθερίας
Προβλήματα θεωρητικής συγκρότησης
ορισμού κοινωνίας πολιτών:
- Αναγκαία η εξέταση ιδέας κοινωνίας πολιτών ανάλογα με διαφορετική κοινωνία (εμπειρική πραγματικότητα: πρόβλημα ορισμού κοινωνίας πολιτών)
- εθελοντικοί
οργανισμοί/φορείς= μορφοποιούν κοινωνία πολιτών (συνεργασία ως
γείτονες/συνάδελφοι)
- άλλοι
εθελοντικοί και μη φορείς= σχηματοποιούν κοινότητα (κοινά πολιτισμικά
χαρακτηριστικά πχ γλώσσα/θρήσκευμα): όχι ως τμήμα κοινωνίας πολιτών (είναι ζήτημα
αναφορών και στόχων)
- Σχέση με κράτος.
- έννοια κοινωνίας
πολιτών: αντίληψη κράτους ως καταπιεστικό και διεφθαρμένο (απαραίτητος ο
έλεγχος από φορείς κοινωνίας πολιτών)
- ορισμένα
χαρακτηριστικά κράτους= σημαντικά συστατικά σύγχρονων κοινωνιών (θεσμικός του
ρόλος, εφαρμογή νόμων, αναδιανομή εισοδημάτων)
- συγκροτημένη
κοινωνία πολιτών= δεν υπάρχει χωρίς αναγκαία κρατική υποστήριξη (κρατικές
χρηματοδοτήσεις), άρα ενδυνάμωσή της λόγω ύπαρξης κράτους (όχι ανεξάρτητη απ΄
αυτό)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ (Φερώνας)
1. Εισαγωγή
Στόχος κειμένου: διερεύνηση ρόλου
κοινωνίας πολιτών σε διαμόρφωση πολιτικών
2. Η έννοια της κοινωνίας των πολιτών
2.1 Σύντομη αναδρομή στην ιστορία της έννοιας
Ιστορία έννοιας κοινωνίας πολιτών
σε δυτική σκέψη: ερμηνευτικές συγκρούσεις
- Μέχρι Διαφωτισμό: πολιτική
κοινωνία= πολιτική σχέση βάσει νόμου (κράτος-πολιτική κοινωνία: όροι
εναλλάξιμοι. Πρωτοεμφάνιση όρου: σύνολο θεσμών/κράτος:
Ηθικό συναίσθημα πολιτικής
κοινωνίας= πολιτική συνείδηση)
- Αριστοτέλης: πολιτική κοινωνία=
διάσταση που κυριαρχεί/περιέχει άλλες
- Κικέρων: societas civilis (παρόμοια με
Αριστοτέλη)
- Μεσαίωνας: ίδιος ορισμός, νέα
έμφαση= αντιτίθεται σε θρησκευτική κοινωνία
18ος αι. τάση
αντιστροφής σημασίας όρου: ως πόλος αντίθετος του κράτους
- φιλελεύθεροι: αυτόνομος
κοινωνικός χώρος αντί πολιτικής (αγορά + ιδιωτική ζωή)
- Ά. Σμιθ: κοινωνία πολιτών=
πεδίο αγοράς/ανταλλαγών (χώρος ιδιαίτερων συμφερόντων που συντονίζει το αόρατο
χέρι αγοράς, παράγοντας γενικής ευημερίας)
- Φέργκουσον: κοινωνία πολιτών=
χώρος ανταλλαγής ιδεών και προϊόντων (=εμπορική κοινωνία: άπειρες επιλογές έξω
από παράδοση): πηγή νομιμότητας, αλήθειας, ελευθερίας (αντί θρησκευτικών πηγών)
- Χέγκελ: κοινωνία πολιτών=
ανάμεσα σε κράτος και οικογένεια (πεδίο ιδιωτικών και οικονομικών
δραστηριοτήτων/συμφερόντων), κατώτερο του κράτους (κράτος= υπέρτατη βαθμίδα
οικουμενικής ηθικής/ορθού λόγου, αντικειμενικό συμφέρον)
- Μαρξ: κοινωνία πολιτών= πεδίο
διαμόρφωσης κοινωνικών σχέσεων, υποδομή, πεδίο ταξικών συγκρούσεων (κράτος=
υπερδομή, υπηρετεί κυρίαρχη αστική τάξη), απατηλή: προϋποθέτει/προκηρύσσει
ισότητα ενώ είναι μόνο τυπική, όχι ουσιαστική, άρα συγκαλύπτει ανισότητα
- Γκράμσι (υπέρβαση μαρξικού
σχήματος υπερδομής-υποδομής): ανεξαρτησία κοινωνίας πολιτών από κράτος,
αντιφατικότητα έννοιας: συμβάλλει σε ηθικο-πολιτική ηγεμονία κυρίαρχων τάξεων
(συναίνεση κυριαρχούμενων) + χώρος οργάνωσης εναλλακτικής ηγεμονίας
κυριαρχούμενων τάξεων
19ος αι. προσπάθεια
υπέρβασης αντιπαράθεσης αρχαίας-μεσαιωνικής – σύγχρονης-αστικής έννοιας και
φιλελεύθερης – σοσιαλιστικής εκδοχής
Τοκβίλ, Ντυρκέμ, Βέμπερ: νέα
έννοια σύγχρονης κοινωνίας πολιτών. Έμφαση σε:
- κοινωνία πολιτών= δίκτυο
λιγότερο/περισσότερο καθιερωμένων θεσμών ως αυτόνομο κοινωνικό επίπεδο έναντι
κράτους και οικογενειακής/οικιακής ζωής με καθοριστικό ρόλο στις διαδικασίες
κοινωνικής ενσωμάτωσης
- εθελοντική ένταξη ατόμων σε
θεσμούς κοινωνίας πολιτών
- βάσει δικαίου: δημοκρατικές
αρχές (σεβασμός ιδιωτικής ζωής, ελευθερία έκφρασης, συνδικαλιστική ελευθερία=
κανονιστικός εξοπλισμός κοινωνίας πολιτών)
- κοινωνία πολιτών= χώρος
διαμόρφωσης συλλογικής βούλησης και εκπροσώπησης πολιτών (θεσμοί κοινωνίας
πολιτών= ενδιάμεσοι ατόμου-κράτους: απαραίτητοι για ύπαρξη δημοκρατικού λόγου)
2.2 Η σύγχρονη συζήτηση για την κοινωνία των πολιτών
Βασικό αίτιο «επιστροφής»
κοινωνίας πολιτών: αλλαγές σύγχρονων κοινωνιών
Κοινωνία πολιτών: σημείο
σύγκλισης ομάδων/κινημάτων πολιτών Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης (διαφορετικές
ιστορικές δυναμικές)
- λαϊκές εξεγέρσεις Ανατ. Ευρώπης
1990 (αντι-κρατική, αντι-ολοκληρωτική εκδοχή)
- Δυτική Ευρώπη/ΗΠΑ: ζήτημα
αισθήματος πολιτικής συνείδησης + ενίσχυση πολιτικών δεσμών απαραίτητων σε
κοινότητα
Όρος «κοινωνία πολιτών»: όχι
κοινά αποδεκτός ορισμός (αμφιλεγόμενη έννοια)
Σημερινή κατανόηση έννοιας κοινωνίας
πολιτών + γενικότερο πλαίσιο συζήτησης:
- Νέο-φιλελεύθερη προσέγγιση: υλοποίηση μέσω πληρέστερης εφαρμογής δικαιωμάτων πολιτών (πολίτης=οικονομικό/ορθολογικό στοιχείο κοινωνίας με δικαιώματα/υποχρεώσεις). Οργάνωση πολιτών: ομάδες συμφερόντων. Στόχος: το κράτος να εγγυάται καθολικό δικαίωμα ελευθερίας (εφαρμογή φιλελεύθερων αρχών)
- Μαρξ & Χέγκελ: σε αντίθεση με κράτος. Κριτική:
- ασάφεια: ως
ό,τι δεν είναι κρατικό + όχι αποσαφήνιση σχέσης με αγορά
- κράτος
παίζει ρόλο σε διαμόρφωση κοινωνίας πολιτών
- διαφορετικές
εννοιολογήσεις κράτους= διαφορετικοί ρόλοι κοινωνίας πολιτών
- Κοινωνία πολιτών σε πολιτικό επίπεδο: μεταξύ κράτους–πολιτών: Ενδιάμεσα στρώματα/οργανώσεις που προστατεύουν:
α) πολίτες από
κρατικό αυταρχισμό,
β) πολιτικές
ηγεσίες από λαϊκιστικές πιέσεις.
- αδυναμία
ορισμού: περιπτώσεις που ενδιάμεσες ομάδες υποσκάπτουν παρά προστατεύουν
αυτονομία πολιτών (Μουζέλης)
- Θεωρία «Τρίτου Δρόμου» (Γκίντενς): αυτοκυβερνώμενος κοινωνικός «ενδιάμεσος» χώρος μεταξύ κράτους - αγοράς (θεσμοί, ομάδες, οργανώσεις): κατά άκρατου ατομικισμού αγοράς + κατά κρατικού αυταρχισμού.
- Συλλογικοί
στόχοι, εκπροσώπηση συμφερόντων κοινωνικών ομάδων μέσω δικτύων και συμμετοχή σε
ανοιχτό δημοκρατικό διάλογο
- Δημόσιος
χώρος που δεν οργανώνεται από κράτος και δεν κυριαρχείται από οικονομικά
συμφέροντα + συμβάλλει σε ενεργό πολιτική συμμετοχή
- κοινωνία
πολιτών= όχι κράτος + όχι αγορά
- Κοινωνία πολιτών ως χώρος συγκρότησης/δράσης νέων κοινωνικών κινημάτων, ΜΚΟ, μη παραδοσιακών μορφών κοινωνικο-πολιτικής δράσης
- Άλλο πλαίσιο συζήτησης: αμερικάνικος συντηρητισμός:
- Κοινωνία
πολιτών ως αντίβαρο σε φθορά, από-ηθικοποίηση, αποξένωση, χαλάρωση κοινωνικής
συνοχής δημοκρατικών καθεστώτων ύστερης νεωτερικότητας και παγκοσμιοποιημένων
κοινωνιών.
- Θεωρήσεις
περί «κοινωνικού κεφαλαίου» και «εμπιστοσύνης».
- Putnam: εξίσωση κοινωνικού
κεφαλαίου με συμμετοχικότητα (σύνδεση κοινωνίας πολιτών με κοινωνικό κεφάλαιο)
- Έμφαση σε
ισχύ παρά σε σύνθεση κοινωνίας πολιτών
- Θετική σχέση
κοινωνίας πολιτών και δημοκρατίας
- Κριτική
προσέγγισης:
α) ως υπερβολικά
ιδεαλιστική,
β) όχι θεμιτή
η ταύτιση με πρότυπο υγιούς δημοκρατικής κοινωνίας,
γ) όχι πάντα
αυτόνομη σφαίρα, επηρεάζεται από άλλες κοινωνικές σφαίρες
δ) έχει
σκοτεινές πλευρές: οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, ενισχύει αντικοινωνικές
συμπεριφορές πχ ρατσισμός
3. Κοινωνία των πολιτών και ΕΕ
3.1 Υπάρχει μια Ευρωπαϊκή Κοινωνία των Πολιτών; (ΕΚΠ)
Ανάπτυξη «Ευρωπαϊκής Κοινωνίας
Πολιτών» παράλληλα με ρυθμούς ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: διεύρυνση αρμοδιοτήτων ΕΕ
+ ποσοτική/ποιοτική διεύρυνση ΚΠ
Μορφές/οργάνωση ΕΚΠ:
- οργανώσεις απλής αντιπροσώπευσης
- οργανώσεις «δίκτυα»: πληροφόρηση μελών + βελτίωση συντονισμού δράσης
- καλύτερη
εκπροσώπηση πλουραλισμού συμφερόντων ΕΚΠ
- συγκρότηση
από μικρότερες οργανώσεις σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο πχ ΜΚΟ προστασίας
περιβάλλοντος ή προστασίας καταναλωτών
- διαθέτουν
ευελιξία προσαρμογής σε δυναμική/σύνθετη οργάνωση ΕΕ (απαιτούν λιγότερη
εσωτερική συμφωνία + χρήση διαδικτύου ως πλατφόρμα ενημέρωσης/επικοινωνίας +
επαφή με ευρύ κοινό)
- οργανώσεις «ομπρέλα»: επιρροή σε διαδικασία λήψης αποφάσεων ΕΕ
- συγκρότηση
από εθνικές οργανώσεις με αυτόνομη νομική υπόσταση και αντιπροσώπευση (δικό
τους προσωπικό σε Βρυξέλλες)
- διατύπωση
κοινών θέσεων= εκπροσώπηση σύνθετων θέσεων όλων των εθνικών οργανισμών-μελών
τους: επιρροή σε ΕΕ
- πχ
οργανώσεις κοινωνικών εταίρων (βιομήχανοι/εργοδότες, εργοδότες δημόσιων
επιχειρήσεων, συνδικάτα)
3.2 Η Κοινωνία των Πολιτών στο θεσμικό λόγο της ΕΕ
Τμήμα βελτίωσης ευρωπαϊκής
διακυβέρνησης= ανάγκη στενής συνεργασίας με ΚΠ (αντιμετώπιση δημοκρατικού
ελλείμματος ΕΕ)
- Επίσημη θέση Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ΚΠ σε Ανακοίνωση 1992: καθοριστικές αρχές σχέσης= διαφάνεια + ισότιμη πρόσβαση
- Πρώτη προσπάθεια ορισμού κοινωνίας πολιτών από ΕΟΚΕ: 1999
- πυκνότητα
οργάνωσης + βαθμός αντιπροσωπευτικότητας= διαφέρει: από ad hoc πιέσεις
έως καλά οργανωμένες ενώσεις
-
εποικοδομητική συμβολή σε ΕΕ: ενώσεις που διαθέτουν ορισμένες βασικές
οργανωτικές δομές και είναι ποιοτικά/ποσοτικά αντιπροσωπευτικές
- έμφαση σε
ρόλο οργανωμένης κοινωνίας πολιτών (=δύναμη επιρροής) και όχι σε άμεση
συμμετοχή Ευρωπαίων πολιτών
- Οργανωμένη κοινωνία πολιτών= «σύνολο οργανωτικών δομών γενικού συμφέροντος βάσει δημοκρατικού διαλόγου/κατανόησης, που λειτουργούν ως μεσολαβητές μεταξύ δημόσιων αρχών και πολιτών»
- παράγοντες
αγοράς εργασίας (πχ ομοσπονδίες εργοδοτών), ενώσεις οικονομικών/κοινωνικών
φορέων (πχ ενώσεις καταναλωτών), ΜΚΟ, οργανώσεις τοπικών κοινωνιών
- αποτελείται
από βασικές δομές κοινωνίας (εκτός από κυβέρνηση και δημόσια διοίκηση)
Ανάπτυξη πολιτικής ΕΕ σχετικά με
συμμετοχή ΚΠ:
- Δημοσίευση «Λευκής Βίβλου για ευρωπαϊκή διακυβέρνηση»
- ποιότητα
πολιτικών ΕΕ= εξαρτάται από ευρεία συμμετοχή σε χάραξη και εφαρμογή πολιτικής
- έμφαση σε
ρόλο οργανωμένης ΚΠ
- σύνδεση ΚΠ
με θεμελιώδες δικαίωμα πολιτών να συγκροτούν ενώσεις για κοινούς στόχους (άρθρο
12 Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων)
- ρόλος ΚΠ:
προβολή ανησυχιών πολίτη & υπηρεσιών για ανάγκες λαού + ενεργή εμπλοκή
πολιτών σε επίτευξη στόχων Ένωσης + πλαίσιο ανάδρασης, κριτικής και
διαμαρτυρίας πολιτών
- Θέσπιση «Γενικών αρχών και ελάχιστων προδιαγραφών για διαβούλευση ενδιαφερομένων μερών»
- Γενικές
αρχές:
α) συμμετοχή,
β) διαφάνεια/λογοδότηση, γ) αποτελεσματικότητα, δ) συνοχή
- Ελάχιστες
προδιαγραφές:
Σαφήνεια,
περιεκτικότητα, έκφραση απόψεων μερών, διασφάλιση επαρκούς δημοσιότητας,
προσαρμογή μέσων επικοινωνίας σε ανάγκες κοινού (αξιοποίηση Διαδικτύου),
πρόβλεψη επαρκούς χρόνου για προγραμματισμό, παροχή βεβαίωσης για συνεισφορές,
δημοσίευση αποτελεσμάτων στο Διαδίκτυο
-
ενίσχυση/διεύρυνση (από Επιτροπή) ρόλου θεσμοθετημένων συμβουλευτικών οργάνων +
ενίσχυση πληροφόρησης/επικοινωνίας με ΚΠ
- Παραδείγματα πρωτοβουλιών Επιτροπής:
- κεντρική
υπηρεσία Europe Direct
- Υπηρεσία
Προσανατολισμού για Πολίτες: πληροφορίες για δικαιώματα πολιτών και προβλήματα
εσωτερικής αγοράς
- Δίκτυο Solvit: για επιχειρήσεις
εντός ενιαίας αγοράς (εντείνει αμοιβαία πίεση ομοτίμων + δημιουργεί
αλληλεπιδράσεις για βελτίωση ποιότητας υπηρεσιών και παροχής πληροφοριών γι΄
αυτές)
- Ιστοσελίδες
«Διάλογος με τους πολίτες» και «Διάλογος με τις επιχειρήσεις»
- Ιστοχώρος «Η
φωνή σας στην Ευρώπη»: μέρος της πρωτοβουλίας «Διαλογική χάραξη πολιτικών»
- βάση
δεδομένων CONECCS: λήψη
γνώμης οργανωμένης κοινωνίας πολιτών κατά τρόπο επίσημο ή διαρθρωμένο +
πληροφορίες για ΜΚΟ
3.3 Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών σε
επίπεδο ΕΕ
Χαρακτηριστικό ευρωπαϊκής
οργανωμένης ΚΠ: επιρροή λήψης αποφάσεων ΕΕ
Μέσα που χρησιμοποιεί:
α) δημόσιες καμπάνιες/εκστρατείες
β) άτυπες επαφές ή ad hoc διαβουλεύσεις με μέλη
ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων
γ) συνεργασία με ευρωπαϊκούς
θεσμούς, συμβουλευτικός ρόλος ΚΠ (όχι όμως τακτική ή θεσμοθετημένη πρόσβαση)
δ) τακτικές θεσμοθετημένες
επαφές/νομική βάση πχ ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος
ε) θεσμοθετημένες επαφές μέσω
ειδικών συμβουλευτικών οργάνων πχ ΕΟΚΕ
- Ισχυρότερη επιρροή: οργανώσεις κοινωνικών εταίρων
- Ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος (κατοχύρωση: Συνθήκη Άμστερνταμ 1997): συνταγματική βάση, συναινετική διαδικασία λήψης αποφάσεων, σημασία για εργασιακές σχέσεις, συμβολή σε καθορισμό ευρωπαϊκών κοινωνικών προτύπων, ζωτικό ρόλο σε διακυβέρνηση ΕΕ
- ΕΟΚΕ: από τις αρχικές μορφές εξευρωπαϊσμού ΚΠ (ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης 1958): πρόσβαση ομάδων συμφερόντων σε κέντρο λήψης αποφάσεων (ΕΟΚΕ= εκπρόσωπος οργανωμένης ΚΠ σε κοινοτικό επίπεδο λόγω θεσμικής θέσης και μελών+ δέσμευση σε γενικό συμφέρον με ανεξαρτησία δράσης)
Παράγοντες αποτελεσματικότητας
δράσης οργανώσεων ΚΠ:
α) ειδικό βάρος οργάνωσης βάσει
επάρκειας πόρων + συμφερόντων που εκπροσωπεί
β) πληροφόρηση + νοοτροπία
προγραμματισμού (τεκμηριωμένη προώθηση συμφερόντων)
γ) συμμαχίες σε πλαίσιο άτυπης
διπλωματίας (ενίσχυση διαπραγματευτικής ισχύος)
δ) πρόσβαση/σχέση με εθνικές
διοικήσεις και άλλα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα
Στόχος οργανώσεων ΚΠ: Ευρωπαϊκή
Επιτροπή (λόγω πρωτοβουλιακή της θέση σε νομοπαρασκευαστική διαδικασία)
Επιτροπή: ευνοεί επαφή με
οργανώσεις ΚΠ προς εξυπηρέτηση δικών της συμφερόντων:
- πρόσβαση σε εξειδικευμένες
πληροφορίες/τεχνογνωσία οργανώσεων ΚΠ= βελτίωση δράσης Επιτροπής
- ενίσχυση διαπραγματευτικής
θέσης της ίδιας της Επιτροπής έναντι Συμβουλίου
- ενίσχυση βαθμού νομοποιητικής
αποδοχής πολιτικών της προτάσεων από ΚΠ
-Κριτική σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή
για ελιτιστική προσέγγιση σε ΚΠ (δυσχεραίνει πραγματική συμμετοχική δημοκρατία
σε διαδικασία λήψης αποφάσεων ΕΕ)
-Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο &
Συμβούλιο: πιο δυσπρόσιτα για ΚΠ (πρόσβαση μέσω άτυπων επαφών με πολιτικές
ομάδες + προσπάθεια επιρροής θέσεων εκάστοτε εθνικών κυβερνήσεων κατά τις
συνόδους)
4. Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα
4.1 Η συζήτηση για την κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα
Κοινωνία πολιτών= δημοφιλές θέμα
κοινωνικών επιστημόνων Ελλάδας
- λόγω πολιτικής αγωνίας για
πορεία εκσυγχρονισμού/μεταρρυθμίσεων
- λόγω επιστημονικών αναζητήσεων
για ρόλο ΜΚΟ και εθελοντικών οργανώσεων, ενδυνάμωση εναλλακτικών κοινωνικών
κινημάτων και ανάπτυξη υπερεθνικής ΚΠ
- Κοινωνία πολιτών: σύνολο συλλογικών φορέων δημόσιου χώρου
Δεν συμπεριλαμβάνονται:
- Εκκλησία, ως
οικονομικά/θεσμικά εξαρτημένη από κράτος
- Πολιτικά
κόμματα, στενότατοι δεσμοί με κράτος
- Προσεγγίσεις Ελλήνων κοινωνικών επιστημόνων: εντός γενικών θεωρητικών ρευμάτων
- Ταξινόμηση επιμέρους προσεγγίσεων (Βούλγαρης):
- Μουζέλης:
ανάγκη ένταξης ΚΠ μέσα από συνολική θεώρηση βασικών θεσμικών σφαιρών κ
αλληλεπίδρασης αξιών τους + αρνητική στάση απέναντι σε κράτος/κόμματα:
υιοθέτηση σχέσης «μηδενικού αθροίσματος»
- Μποτετζάγιας:
ανάλυση ρόλου περιβαλλοντικών οργανώσεων. Αρνητική στάση απέναντι σε
κράτος/κόμματα από σκοπιά εναλλακτικών κινημάτων
-
Παναγιωτοπούλου, Λιονταράκης: εστίαση σε μέγεθος/σημασία ΜΚΟ και εθελοντικών
οργανώσεων για ΚΠ
-
Σωτηρόπουλος: ανάδειξη ρόλου/σημασίας άτυπης ΚΠ + απόρριψη σχέσης «μηδενικού
αθροίσματος» + απόρριψη μονοσήματα θετικής αξιολόγησης ΚΠ
-
Μακρυδημήτρης, Δημητράκος: «κανονιστική» αντίληψη ΚΠ ως χώρος καλλιέργειας
ελευθερίας και εμπιστοσύνης
- Βούλγαρης: ασκεί κριτική σε:
α) αναπαραγωγή
στερεότυπου περί αδύναμης-ατροφικής ΚΠ,
β) επικράτηση
αντικρατικής και αντικομματικής αντίληψης
- νέα θεώρηση
ΚΠ βάσει αντίφασης μεταξύ υψηλής ιδιοποιητικής- αποκλείουσας ισχύος + ισχνής
δημοκρατικής γενίκευσης= ικανή:
α. να
αιχμαλωτίζει δημόσιες υπηρεσίες/πόρους κατά τρόπο αντίστροφο των πελατειακών
σχέσεων,
β. να
πρωτοπορεί και
γ. να
αναπληρώνει ανεπάρκειες κράτους
4.2 Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα
Κοινωνία πολιτών στην Ελλάδα:
μακρά/περιπετειώδη παράδοση (ιστορικός ρόλος)
- ρόλο σε απελευθερωτικό αγώνα
ενάντια Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
- 19ος αι. συμμετοχή
σε προσπάθεια επέκτασης συνόρων στη Βαλκανική Χερσόνησο
- 20ος αι. διακοπή
δημοκρατικής παράδοσης από Εμφύλιο Πόλεμο
Μεταπολεμική περίοδος:
- οργανώσεις/ομάδες υπό κηδεμονία
κρατικού μηχανισμού (συντηρητικής πολιτικής ελίτ ή Αριστεράς) + ομάδες
αντίστασης από φοιτητές/διανοούμενους/ακτιβιστές
Μεταπολίτευση (1974):
σταθεροποίηση δημοκρατίας
- ποσοτική αύξηση/ενδυνάμωση
φορέων κοινωνίας πολιτών: σύνδεση με κράτος και διανομή δημόσιων οικονομικών
πόρων (χρηματοδότηση): συνδικαλισμός, φεμινισμός
- 1980: ποσοτική αύξηση
οργανώσεων κατά τρόπο αυτόνομο από κράτος (πχ περιβάλλον, κοινωνική φροντίδα)
- 1990: ποιοτική διαφορά σε
σύνθεση/τρόπο λειτουργίας ΜΚΟ + τάση μείωσης συμμετοχής πολιτών σε κομματικές
οργανώσεις + ικανότητα αυτό-οργάνωσης κοινωνικών συμφερόντων= ενδυνάμωση ΚΠ
- τέλη 1990: κρατική αναγνώριση
ρόλου φορέων ΚΠ + κυβερνητική διάθεση συνεταιριστικής συνεργασίας: θεσμοθέτηση
σχέσεων κράτους – ΜΚΟ
- Χαμηλή εθελοντική συμμετοχή Ελλήνων πολιτών σε οργανώσεις/σωματεία
- Υψηλά ποσοστά «κοινωνικών επαφών» μεταξύ πολιτών
- Λιγότερο αναπτυγμένη ΚΠ σε σύγκριση με άλλες δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες, όσον αφορά ποσοτική διάσταση και τυπική/θεσμική συγκρότησή της
- Χαμηλό απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου/εμπιστοσύνης
- Απόδοση υπανάπτυξης ΚΠ σε:
α) εξάρτηση
από διογκωμένο ελληνικό κράτος
β) επικράτηση
πελατειακών σχέσεων,
γ) ύπαρξη
ισχυρών πολιτικών κομμάτων,
δ) εξάρτηση
ορισμένων συνδικάτων από κράτος
- Ανάπτυξη ΚΠ τα τελευταία χρόνια: αριθμητική αύξηση ΜΚΟ (διεκδίκηση χρηματοδότησης από εθνικά/υπερεθνικά κονδύλια)
- συγκέντρωση
περισσότερων μελών σε: συνδικάτα, αθλητικά σωματεία, πολιτιστικούς συλλόγους
4.3 Τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα
- Διάχυτη απάθεια + έλλειψη πολιτικής συμμετοχής μεταξύ πολιτών
Αίτια:
-
αποθαρρυντικός ο βαθμός δέσμευσης πολιτών σε σχέση με χρόνο +
- ασθενής
επιρροή ΚΠ σε: α) διακυβέρνηση, β) παροχή υπηρεσιών, γ) άσκηση πίεσης, δ)
έλεγχο κράτους/ιδιωτικού τομέα, ε) ενδυνάμωση πολιτών (κυρίαρχος ρόλος κράτους
μέσω τοπικής αυτοδιοίκησης/εκκλησίας)
- Συγκεκριμένες κοινωνικές οργανώσεις: ισχυρές
- συνδικάτα
και επαγγελματικές ενώσεις: ισχύς λόγω α) οργανωσιακής πυκνότητας, β)
διοικητικής/οικονομικής εξάρτησης από κρατικό μηχανισμό, γ) διείσδυση κομμάτων
σε συνδικαλιστική ιεραρχία (ιδιόρρυθμος κρατικός κορπορατισμός)
-
επαγγελματικές ενώσεις ελευθέριων επαγγελματιών (δικηγόροι, γιατροί,
μηχανικοί): υπερεκπροσώπηση μεταξύ βουλευτών/υπουργών: ευνοϊκές ρυθμίσεις που
επιβαρύνουν υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα. Επιρροή σε κυβέρνηση/Κοινοβούλιο
- Ενδείξεις ενδυνάμωσης ρόλου εθελοντικών οργανώσεων:
-
αναγνωρισιμότητα + παρέμβαση σε ατζέντα μέτρων δημόσιας πολιτικής (όχι όμως διαμόρφωσή της) πχ περιβαλλοντικές
οργανώσεις, οργανώσεις ένταξης μεταναστών, κοινωνικής φροντίδας (επικοινωνία/συνεργασία
με κράτος), ΜΚΟ ανθρωπιστικής βοήθειας/κατασκευής υποδομών στο εξωτερικό
(άσκηση εξωτερικής πολιτικής)
- Σημασία και ρόλος άτυπων συλλογικών δράσεων (Σωτηρόπουλος)
- μορφή άτυπων
συσσωματώσεων και ανεπίσημων αλληλεπιδράσεων μεταξύ πολιτών, μικρών ομάδων
πρωτοβουλίας, δικτύων ίντερνετ, περιοδικών συναντήσεων/συζητήσεων σε δημόσιους
χώρους («άγνωστη» ΚΠ)
- μη
κατευθυνόμενες εκ των άνω (από κράτος/κόμμα)
- συμμετοχή
στη δημόσια σφαίρα
-
παραδείγματα: κίνημα εναντίον παγκοσμιοποίησης, κινητοποιήσεις αγροτών σε
τοπικό/περιφερειακό επίπεδο, κινήσεις πανεπιστημιακών
- συμβολή σε
διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων
- ερμηνεία
ατροφικής ΚΠ: υποτιμά αφανές υπόστρωμα συλλογικών δράσεων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου