Τετάρτη 18 Μαΐου 2016

ΕΠΟ 41 - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ - ΜΑΡΚΟΥΖΕ & ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ 2015-2016 - ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ


(Στην Ύλη της χρονιάς 2015-2016 ΔΕΝ συμπεριλαμβάνεται ο Χάμπερμας. Παρόλα αυτά αφήνω τις σημειώσεις ως έχουν μήπως αυτό αλλάξει για τους επόμενους.)

ΒΙΒΛΙΟ:  ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ, επιμ. Κονιόρδος Σ., εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2010

ΑΠΟ ΤΟΝ Μονοδιάστατο Άνθρωπο ΣΤΗΝ Αποικιοκποίηση του Βιόκοσμου: ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ - ΓΙΟΥΡΓΚΕΝ ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ (Ν. Φωτόπουλος)

Εισαγωγή
Ζητήματα κριτικής σε νεωτερικότητα:
-παράδοση που κληροδότησε
-κατά πόσο απέτυχε/πέτυχε διακηρυγμένους της στόχους
-κατά πόσο ο Λόγος εγκαθιδρύθηκε ως πολιτικό/κοινωνικό πρόγραμμα χειραφέτησης

Νεωτερικότητα ως πνευματική παράδοση + κοινωνικό/πολιτικό πρόγραμμα:
-15οςαι. δημιουργία έθνους-κράτους: άρση φεουδαλισμού
-Διαφωτισμός 17ου-18ου αι.: Λογοκεντρικό πρόταγμα
-Βιομηχανική επανάσταση
-Άνοδος καπιταλισμού

Μαρκούζε: ώριμη καπιταλιστική κοινωνία= απόληξη νεωτερικότητας
-κριτική σε τρόπο δόμησης ύστερου καπιταλισμού: μονοδιάστατο μοντέλο κυριαρχίας ως «παρά φύσιν» εξέλιξη διαφωτισμού
-προτάσσει κοινωνικό-πολιτικό πρόγραμμα χειραφέτησης μέσα από διαλεκτικό εργαλείο Μεγάλης Άρνησης

Χάμπερμας: διαφοροποιείται από Σχολή Φρανκφούρτης και Μαρκούζε + συνέχεια κριτικής σε κυρίαρχο μοντέλο μεταπολεμικής κοινωνικής ανάπτυξης

  1. Μονοδιάστατη Κοινωνία του Χέρμπερτ Μαρκούζε και Μεγάλη Άρνηση
Νεωτερικότητα= διάψευση υποσχέσεων/διακηρύξεων Λογοκεντρικής περιόδου + ερμηνεία μονοδιάστατου χαρακτήρα καπιταλιστικής κοινωνίας
Διαπίστωση: σύγχρονη κοινωνία= καταπιεστική

Ερμηνεία καταγωγής καταπίεσης: φροϋδική θεωρία (ιστορία ανθρώπου= ιστορία απώθησης επιθυμιών+ καταστολή κοινωνικών/βιολογικών ενστίκτων ως προϋπόθεση προόδου/ευημερίας ανθρώπινης κοινωνίας)
-Ιστορικό άλμα από αρχή ηδονής σε αρχή πραγματικότητας (από άμεση ικανοποίηση σε ενσυνείδητα καθυστερημένη): απαραίτητο τραυματικό γεγονός

Δόμηση πολιτισμού: απαίτηση minimum καταπίεσης (αποδοχή περιορισμών και τροποποιήσεων ενστικτικών αναγκών για υλοποίηση ομαλής κοινωνικής οργάνωσης)
+ πλεονάζουσα απώθηση (επιπρόσθετοι περιορισμοί από κοινωνική κυριαρχία και πλέγμα θεσμών καπιταλιστικής κοινωνικής ιστορικής πραγματικότητας)
+ καταπίεση από εντατικοποίηση τρόπου παραγωγής: αναφορά σε όρο αρχής απόδοσης (κυριαρχούσα ιστορική μορφή αρχής πραγματικότητας)

Κριτική σε παθογένεια μονοδιάστατης κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας:
(σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία: ως τεχνολογική ορθολογικότητα)
  • παράλογη/αντιφατική λειτουργία σχετικά με αντικειμενικές δυνατότητες/υποσχέσεις
  • τεχνολογία: απρόσωπος μηχανισμός που χειραγωγεί/καταπιέζει ένστικτα= ακύρωση πρωταρχικού νοήματος Λόγου (πρόταγμα/διακύβευμα Δυτικού πολιτισμού). Τεχνολογικός ορθολογισμός: ανορθολογική απόληξη λογοκεντρικής παράδοσης= ολοκληρωτικός κόσμος (αποξένωση ατόμου από ουσία του κ νόημα ύπαρξής του)
  • status quo εμφανίζεται ως φυσική αρχή και αδιαπραγμάτευτος νόμος (άτομο= ενσωματωμένο)
  • ηγεμονία τεχνικής= εκλογικεύει/ορθολογικοποιεί έλλειψη ελευθερίας: (εδραίωση άποψης ότι αυτοκαθορισμός/αυτονομία είναι τεχνικά αδύνατο για τον άνθρωπο)
  • όχι αμφισβήτηση νομιμότητας κυριαρχίας από τεχνολογική ορθολογικότητα
  • ναι αναπαραγωγή/επιβολή κυριαρχίας από κοινωνικό φάσμα: εργαλειακός Λόγος τεχνολογίας= έμβλημα κοινωνίας οργανωμένης βάσει ολοκληρωτισμού
  • επιβολή θετικισμού ως ιδεολογικό δόγμα τεχνοκρατικής κοινωνίας=ψευδής συνείδηση
  • καταπίεση/ολοκληρωτισμός διαπερνούν κοινωνικό φάσμα χωρίς αντιστάσεις
  • τεχνική= σύνολο μεθόδων/πρακτικών + παράγοντας ιδεολογίας (συμβάλλει σε κοινωνική συναίνεση/αποδοχή status quo)
  • μηχανισμοί παραγωγής/διανομής προϊόντων + ορθολογικοποίηση καταμερισμού εργασίας + καταναλωτισμός + κομφορμισμός σε θεοποίηση αγοράς= ομοιομορφία, ομογενοποίηση κοινωνικής συμπεριφοράς, σύνθλιψη ατόμου σε μονοδιάστατη ζωή
Αναζήτηση υπέρβασης ανορθολογισμού: επαναδιατύπωση αιτήματος χειραφέτησης
-θεμελίωση συλλογιστικής σε Μαρξ + λογική προέκταση μαρξικής προβληματικής (Μαρκούζε= γκουρού Νέας Αριστεράς ΄60)

Σχέδιο χειραφέτησης/άρσης της αλλοτρίωσης (από αποξένωση σε απελευθέρωση): πολιτική λύση, μετάφραση κριτικής θεωρίας σε όρους ιστορικής/πολιτικής πρακτικής (όχι περιορισμός σε σφαίρα πολιτικής, ναι αναζήτηση ποιοτικού μετασχηματισμού ανθρώπινης κατάστασης)

Μεγάλη Άρνηση: ποιοτικός μετασχηματισμός βάσει τέχνης/αισθητικής
-αυτονόμηση αισθητικού= αυτόματη μετατροπή του σε πολιτικό
-αυτονόμηση τέχνης λόγω αισθητικότητας= δύναμη αμφισβήτησης και ανατροπής κυρίαρχης συνείδησης
-αναφορά σε ρόλο μαζικής κουλτούρας + εναντίωση σε κυρίαρχη λογική της (παρεμποδίζει βιοψυχοκοινωνική ανάγκη ανάπτυξης ανθρώπινων δυνατοτήτων)
-ανάγκη διάκρισης πολιτισμού-κουλτούρας
-διάχυση μονοδιάστατης κουλτούρας μέσω:
α. πολιτιστικής βιομηχανίας,
β. θεσμικού Λόγου τυπικού ορθολογισμού/αρχής αποδοτικότητας (κόστος-ωφέλεια),
γ. ΜΜΕ, υπερκαταναλωτισμού, μαζικής διασκέδασης
Συνέπειες:
=διαμόρφωση κοινωνικά καθορισμένου τρόπου ζωής + θεμελίωση αναπαραγωγής κυρίαρχου status quo + μαζικοποίηση κουλτούρας (τέχνη χωρίς αυτονομία)
=εξασθένηση συλλογικής επιθυμίας για γνήσια επιστημονική αναζήτηση και ελεύθερο κοινωνικό αναστοχασμό για αυτό-ανάδειξη ανθρώπινων δυνατοτήτων
-εργαλειοποίηση Λόγου + υπαγωγή του σε λειτουργία/σκοπούς αγοράς= απανθρωποποίηση ανθρώπου, εξαφάνιση δημιουργικότητας, νομιμοποίηση μονοδιάστατης ζωής ως φυσιολογικής

Λύση:
-επαναπροσδιορισμός κουλτούρας= ποιοτικός μετασχηματισμός ανθρώπου= μαρξικό πέρασμα από βασίλειο αναγκαιότητας σε βασίλειο ελευθερίας
-δημιουργία μη απωθητικού πολιτισμού= συμπόρευση αρχής πραγματικότητας με αρχή ηδονής + εναρμόνιση αντικειμενικού-υποκειμενικού κόσμου, φύσης-κοινωνίας

Τρόπος επίτευξης:
-αναγκαία μια κοινωνική κατάσταση αφθονίας (μαρξική συλλογιστική) με ελάχιστη κατανάλωση σωματικής/διανοητικής ενέργειας= οικοδόμηση μη καταπιεστικού πολιτισμού και κοινωνίας χειραφέτησης αισθήσεων
-αναδιοργάνωση τρόπου υλοποίησης εργασίας: όχι σε απάνθρωπους μηχανισμούς κ ομοιόμορφες πρακτικές + εξοικονόμηση χρόνου/χώρου για ελεύθερη ανάπτυξη= παραγωγή-παιχνίδι, αποδοτικότητα-ευχαρίστηση, παραγωγικότητα-δημιουργικότητα: νομοτελειακά η πλέον αναγκαία ριζοσπαστική/επαναστατική επιταγή
-προϋπόθεση ελεύθερου πολιτισμού: από-εξύψωση Λόγου + αυτό-εξύψωση αισθητικότητας= νέα διαλεκτική ενότητα Λόγου-βιοψυχικού υποβάθρου ανθρώπου + μετουσίωση φαντασιακού σε πολιτικό + επαναφορά αιτήματος χειραφέτησης

Νέα αισθητικότητα= δύναμη αισθητικού σε πολιτική διαδικασία
-ορμή τέχνης ως πρωτοπορία σε διαδικασία μετασχηματισμού ανθρώπινης κοινωνίας
-επιβολή ενστίκτων ζωής πάνω σε επιθετικότητα, βία και αποξένωση
-ζωή ως έργο τέχνης
-πράξη νέας αισθητικότητας ως πολιτικός συντελεστής: ενσυναίσθηση

Νέα Τέχνη= νέα αισθητικότητα + νέα λογική
-συνδιαλλαγή φαντασίας με θεωρητικό/πρακτικό Λόγο= ριζοσπαστική αλλαγή κοινωνικών σχέσεων + απεξιδανίκευση Λόγου/Πολιτισμού
-τέχνη αρνητική: αποδομεί εργαλειακό Λόγο
-αυτονομία τέχνης: πραγμάτωση ευτυχίας
-μορφοποίηση συστημάτων αξιών, κωδίκων ηθικής και επικοινωνίας: Λόγος-Ελευθερία, μόχθος-ηδονή, διάνοια-φαντασία, ως αρμονία
-Ελευθερία= θεμελιώδες/αδιαπραγμάτευτο βιοψυχικό δεδομένο

Δυνάμεις υλοποίησης μετασχηματισμού κοινωνίας (υλοποίησης Μεγάλης Άρνησης):
-αναζήτηση ανατρεπτικών δυνάμεων εντός/εκτός καπιταλιστικού συστήματος
-εντοπισμός νέου επαναστατικού συλλογικού υποκειμένου
-εργατική τάξη αναπτυγμένης βιομηχανικής κοινωνίας (καλύτεροι όροι ύπαρξης=ένταξη/εφησυχασμός): δυνάμει ή υπό προϋποθέσεις επαναστατικό υποκείμενο, όχι φορέας ανατροπής (ρήξη με επίσημο μαρξισμό)
-προϋπόθεση: πολιτική διαπαιδαγώγηση μαζών προς συνειδητοποίηση δύναμης και ιστορικού τους ρόλου
-αναζήτηση επαναστατικού υποκειμένου σε περιθωριακές ομάδες: γκέτο, άστεγοι, έγχρωμες κοινότητες, hippys: έξω από λογική/ηθική κυρίαρχου συστήματος αξιών + κίνημα νεολαίας (σπουδαστικό κίνημα) ως μελλοντική εργατική τάξη

Ριζοσπαστικοποίηση κ πολιτική στράτευση Μαρκούζε= βάση Νέας Αριστεράς

  1. Γιούργκεν Χάμπερμας και Αποικιοποίηση του Βιόκοσμου

Χάμπερμας: συνεχιστής Σχολής Φρανκφούρτης (δεν ακολούθησε επαναστατικότητα Δυτικού Μαρξισμού, ούτε πολιτικό πεσιμισμό/απαισιοδοξία προηγούμενων)
-αναζήτησε δυναμικό τρόπο διεξόδου από κρίση νεωτερικότητας
-στροφή σε κλασική κοινωνική θεωρία και μέθοδο Πάρσονς (ανάλυση επιμέρους στοιχείων θεσμών + μεταξύ τους συσχετίσεις)
-υπεράσπιση Νεωτερικότητας: μη ολοκλήρωση προτάγματος λόγω λάθους κατεύθυνσης: άρα όχι διάψευση/αποτυχία
-διαφορετική βάση κριτικής από Κριτική Θεωρία + αντίθεση με μεταμοντερνισμό: (νεωτερικότητα= δυναμική ελευθερίας-χειραφέτησης)

Θεμελιακή συμβολή Χάμπερμας:
  • α. ερμηνεία εργαλειακού Λόγου ως τεχνική:
-αναγκαία συνθήκη ύπαρξης (για γνώση + κοινό όφελος)
-δημιουργεί πρακτικό ενδιαφέρον για απόκτησης γνώσης
-προβληματικό: υπεροχή εργαλειακού Λόγου= παρεμποδίζει αυτόνομη/ελεύθερη ανάπτυξη άλλων περιοχών ανθρώπινης δράσης/έκφρασης/δημιουργίας
  • β. ερμηνεία σε επίπεδο γλώσσας:
-δεν αρκεί από μόνη της η εργασία για: εξανθρωπισμό ανθρώπου, μεταβολή φύσης και διανοητική διαφοροποίηση από ζώα
-γλώσσα= ειδολογική διαφορά ανθρώπου-έμβιων όντων
-μέσω γλώσσας/ερμηνειών= θεμελίωση γνωστικής ικανότητας/επικοινωνίας
-ρόλος/δυναμική ανθρώπινης επικοινωνίας σε διαμόρφωση κοινωνικών δομών
-μέσω γλώσσας/ανάλυσης συμβολικής/δι-αντιδραστικής λειτουργίας της= νέα ηθική επικοινωνίας + ανάδειξη δημιουργικών δυνατοτήτων υποκειμένων

Σκοπός νέας σκέψης:
-δημιουργία νέου πρακτικού ενδιαφέροντος για αποκατάσταση της αλήθειας +
-κατάρριψη στρεβλώσεων συλλογικότητας +
-εξασφάλιση ισότιμης συμμετοχής σε κοινωνική ζωή και λήψη αποφάσεων

Θεμελιακό έργο: Η Θεωρία της Επικοινωνιακής Δράσης (μέσω φιλοσοφίας γλώσσας: επαναδιατύπωση χειραφετητικού προτάγματος + εξεύρεση λύσης σε αδιέξοδο εργαλειακού Λόγου)

[Δράσεις: ορθολογική, στρατηγική, ωφελιμιστική, επικοινωνιακή]

Επικοινωνιακή δράση:
-έδρα= συναίνεση + κατανόηση δράσης (όχι η κυριαρχία και η επιβολή),
-βάση=ερμηνεία κινήτρων συμπεριφοράς (όχι σε εξουσία από τεχνική/ορθολογισμό)
-προτάσσει επικοινωνιακή δράση έναντι τεχνικής-στρατηγικής
-πραγμάτωση ορθολογισμού μέσω γλώσσας (συμφωνίες-συμπράξεις δρώντων βάσει αμοιβαίας συνεννόησης)
-οικουμενικές διαστάσεις επικοινωνικής δράσης + ολιστικός χαρακτήρας προτάγματος (αντίθετα: μεταμοντερνισμός= αποδόμηση καθολικών και ολιστικών βεβαιοτήτων)

Διάσωση Λόγου: δημιουργία οικουμενικής ηθικής αντίληψης δια του Ορθού Λόγου
-νέα διαδικαστική ηθική: ως διαδικασία διαμόρφωσης κανονικοτήτων κοινωνικής ζωής (όχι βάσει ρύθμισης τρόπου δόμησης περιεχομένου κοινωνικών κανόνων)
-μέσω αυθεντικά δημοκρατικής κοινωνίας (Ορθός Λόγος= ισότιμος, συμμετοχικός)
-γνώση + ορθός λόγος + κοινωνική εταιρικότητα= εργαλεία προόδου, δημοκρατίας (όχι κυριαρχίας/επιβολής)

Διαφορές από Μαρξ:
-Αντί εργασία ως στοιχείο ειδολογικής διαφοράς από ζώα= γλώσσα/επικοινωνία
-Όχι πρωτοκαθεδρία οικονομικού παράγοντα σε ερμηνεία κοινωνικών σχηματισμών
-Κάθε κοινωνικό μόρφωμα έχει ιδιαίτερο θεσμικό σύμπλεγμα (ιδέα Πάρσονς) 
-Ιστορική πορεία= δεδομένη ως εξελικτική διαδικασία (διαμόρφωση εξίσου από οικονομικούς και πολιτικούς σχηματισμούς): μετάβαση από στάδιο σε στάδιο εντός ενιαίου/συνεχούς όλου + εστίαση στο ιδεολογικό επίπεδο (φροϋδικό σκεπτικό ερμηνείας ιστορικής εξέλιξης/προόδου)
-Ζήτημα κοινωνικής εξέλιξης: ανακατασκευή μαρξισμού μέσα από επικοινωνιολογική συμπλήρωση/αναδιατύπωση μαρξιστικού υλισμού
-Εγελιανού τύπου εξελικτική θεωρία: ιστορία ως πορεία προς «ανώτερη ηθική» συνείδηση νεωτερικότητας (ταύτιση με τυπικές αρχές διαλόγου-επικοινωνίας)

Διαφοροποίηση από απαισιόδοξη Σχολή Φρανφούρτης:
-Θεωρία δράσης
-Στόχος: οικοδόμηση καθολικής ορθολογικότητας μέσω επικοινωνίας/αλληλόδρασης ελεύθερων υποκειμένων

Κριτική σε κυριαρχία τεχνολογίας/εργαλειακού Λόγου κατά τη μετάβαση από πρώιμο προς ώριμο καπιταλισμό (οπότε και ενισχύεται):
=μετατροπή διαδικασίας λήψης αποφάσεων δημόσιου βίου: τεχνικά εξορθολογισμένη
=τεχνικού τύπου δημοκρατία χωρίς ουσία/περιεχόμενο
=συρρίκνωση συμμετοχής ανθρώπου
=στόχος δημόσιας επικοινωνίας: τεχνική διαχείριση καταστάσεων (αντί συλλογικής επίλυσης προβλημάτων)

Κοινωνικές συγκρούσεις σε σφαίρα παραγωγής + άλλα πεδία κοινωνικού γίγνεσθαι
Κάθε κοινωνία: ιδιαίτερες συνθήκες κυριαρχίας/καταπίεσης + προοπτικές χειραφέτησης. Άρα: ναι σε διερεύνηση δυνατοτήτων κοινωνίας= επιστράτευση παρσονικών όρων συστημικής (δομή) και κοινωνικής ενσωμάτωσης (δράση)= επανερμηνεία ζητήματος κοινωνικής αλλαγής/μεταβολής

-Κοινωνική ενσωμάτωση: συναίνεση μέσω κανονιστικού τρόπου ή επικοινωνίας (σύνδεση με εσωτεριστική προοπτική συμμετεχόντων)
-Συστημική ενσωμάτωση: μη κανονιστική ρύθμιση αποφάσεων ατόμων πέρα από συνείδηση μεμονομένων φορέων δράσης (σύνδεση με εξωτεριστική προοπτική παρατηρητών)

Ανάλυση καπιταλισμού: κρίσεις που ανάγονται στα στάδια ανάπτυξής του
Έννοια κρίσης: αλλαγές σε κοινωνική ενσωμάτωση (ναρκοθετεί status quo και κυρίαρχη ιδεολογία) + τεχνοκρατικά ορθολογικό σύστημα: υπονόμευση δυνατότητας συμμετοχής σε δημόσιο βίο (από-ιδεολογικοποίηση, πολιτική απάθεια)
-συστημικό επίπεδο: κρίσεις ορθολογικότητας
-πεδίο κοινωνικής ολοκλήρωσης: κρίσεις κινήτρων
-συστημικό/κοινωνικό επίπεδο: κρίσεις νομιμοποίησης

Ζήτημα βιοκόσμου: επαναδιατύπωση έννοιας δράσης (κοινωνικής ενσωμάτωσης)
Θεμελίωση βιοκόσμου: επικοινωνιακή δράση + ορθολογική συναίνεση (αποσύνδεση από παράδοση)
-Πέρασμα σε σύνθετες κοινωνίες: παρακμή συγγένειας ως κυρίαρχος θεσμός
-Πολύπλοκες κοινωνικές δομές: διαφοροποίηση βιοκόσμου (δημιουργία εξειδικευμένων θεσμών πχ κράτος, αγορά, γραφειοκρατία)
-Ηγεμονικοί θεσμικοί χώροι (πολιτική, οικονομία): επιβάλλονται υποσκάπτοντας αυτόνομη λειτουργία βιοκόσμου (κοινωνία, πολιτισμό)
-Μέσα συντονισμού συστήματος (χρήμα, εξουσία, εργαλειακός Λόγος) υπερτερούν έναντι μέσων βιοκόσμου (οικογένεια, θρησκεία, επικοινωνιακός Λόγος)= παύση παραδοσιακών κανόνων ως βασικότερος μοχλός κοινωνικής ενσωμάτωσης/συνοχής
-Ναι σε ύπαρξη ελεύθερου πεδίου ανάπτυξης επικοινωνιακής δράσης για δημιουργία συνθηκών επικοινωνιακού εξορθολογισμού. Αποτέλεσμα= απελευθέρωση δυνάμεων για τη δημιουργία συνθηκών γνήσιας κοινωνικής συναίνεσης
-Ανάπτυξη νέας ηθικής επικοινωνιακής δράσης= πρόοδος κοινωνικού συστήματος

Κριτική ανάγνωση λειτουργισμού (Πάρσονς): συγκερασμός στοιχείων (παραδοσιακή κριτική θεωρία + δομο-λειτουργισμός)
-διάκριση τεσσάρων βασικών θεσμικών χώρων: οικονομικός-πολιτικός-κοινωνικός-πολιτισμικός
-πολιτικο-οικονομική κυριαρχία πάνω στο βιό-κοσμο: όχι αυτόνομη/δυναμική λειτουργία άλλων θεσμικών χώρων
-σύγχρονη εποχή: αγορά + πολιτική εξουσία-κράτος αποικιοποιούν κοινωνικό και πολιτισμικό χώρο (βιόκοσμο) εμποδίζοντας την ελεύθερη διαμόρφωσή τους
-χρήμα/εξουσία: ηγεμονικά μέσα εντός οικονομίας/πολιτικού συστήματος (βαθμιαία τεχνικοποίηση βιοκόσμου)= κρίση νεωτερικότητας

Συνέπειες εποικισμού/κατάκτησης βιοκόσμου από εργαλειακό Λόγο:
-όχι περιθώρια ανάπτυξης ελεύθερης έκφρασης/επικοινωνίας,
-όχι ανάδειξη δυνατοτήτων υποκειμένων,
-σύνθλιψη ατομικότητας μέσα σε μοναξιά σύγχρονου ανθρώπου,
-εκφυλισμός συλλογικότητας σε μαζική/απρόσωπη συμπεριφορά,
-διάβρωση περιεχομένου ανθρώπινων σχέσεων,
-εκμηδένιση ρόλου υποκειμενικότητας σε κοινωνικό γίγνεσθαι,
-αποδυνάμωση συλλογικής έκφρασης κ ορθολογικής διαχείρισης δημόσιου χώρου,
-κατάληψη δημόσιου χώρου από τεχνοκράτες διαχείρισης (τεχνικοί εξουσίας),
-θρυμματισμός κοινωνικής συνείδησης κ συλλογικής ταυτότητας υποκειμένων

Κριτική στάση Χάμπερμας απέναντι σε α. λειτουργισμό, β. ορθόδοξο μαρξισμό
Διαλεκτική ανάγνωση όρων: βάση, εποικοδόμημα, δομή, δράση, σύστημα, βιόκοσμος
Κριτική πραγμοποίησης/ορθολογισμού.
Στόχοι:
α. θεωρητική εξήγηση κρίσης κράτους-πρόνοιας +
β. ανάπτυξη νέων κινημάτων χωρίς εγκατάλειψη σχεδίου μοντερνικότητας (όχι σε εκφυλισμό μετα- και αντι-μοντερνισμού)


  1. Χάμπερμας και Μαρκούζε: Απέναντι στο Ζήτημα της Νεωτερικότητας
Χάμπερμας:
-πιο ήπια στάση απέναντι σε ζητήματα δυτικού ορθολογισμού εντός νεωτερικότητας
-όχι αναζήτηση άλλης διάστασης πραγματικότητας (όπως Μαρκούζε)
-ανίχνευση δυνατοτήτων βελτίωσης υπαρκτού πεδίου πραγματικότητας (όχι σε εναλλακτικές δυνατότητες ριζικής ανατροπής status quo)
-πέρασμα από εποχή Μεγάλης Άρνησης Μαρκούζε σε εποχή Κριτικής Κατάφασης Χάμπερμας

Θέσεις Χάμπερμας:
  • όχι πολιτική/φιλοσοφική επένδυση σε επαναστατικότητα αρνητικού,
  • αποδοχή αισιόδοξης προοπτικής καλυτέρευσης ήδη υπάρχοντος,
  • υπέρ παρόντος Είναι (σχέδιο νεωτερικότητας: ποτέ δεν ολοκληρώθηκε)
  • προώθηση προγράμματος διαφωτισμού μέσω τροποποιήσεων/βελτιώσεων
  • κριτική σε πολιτικό σχέδιο Διαφωτισμού: εστίαση σε στρεβλώσεις
  • όχι σε ανώδυνη κριτική σε νεωτερικότητα που νομιμοποιεί ανορθολογισμό/βίας
  • θεμελίωση επικοινωνιακού Λόγου: επιτρέπει ανάπτυξη κριτικού ορθολογισμού
  • έμφαση σε έννοια συστήματος (επιρροή Πάρσονς) κι όχι τόσο σε φορείς/υποκείμενα δράσης
  • επιτεύγματα τεχνικής= παράγωγα οικουμενικής σκέψης
  • χρήση επιτευγμάτων= αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης κ κοινωνικού διαλόγου προς όφελος κοινωνικής εξέλιξης (προϋπόθεση: επικοινωνία υποκειμένων για κατανόηση αναγκαιότητας νέου ορθολογισμού)=
  •  επικοινωνιακός Λόγος δίπλα σε εργαλειακό: περιθώριο ευελιξίας ως προς ορθολογικό σκοπό χρήσης τεχνικής: διάκριση χώρων
α. μεταξύ εργαλειακού  Λόγου και επικοινωνιακού Λόγου,
β. μεταξύ κοινωνικών χώρων Συστήματος κ βιο-κόσμου
  • κατανόηση εξελικτικής πορείας ιστορίας και συμβολή της σε ανθρώπινη χειραφέτηση: μετατροπή παθητικής προσαρμογής θεσμικού πλαισίου σε ενεργητική συμμετοχή φορέων δράσης
  • όχι στοιχείο σύγκρουσης ως κοινωνικό/πολιτικό διακύβευμα
ζητούμενο: συνεννόηση, συνεργασία, συναίνεση= θεμελίωση επικοινωνιακής ορθολογικότητας (ιδεώδη συνθήκη ομιλίας= απόλυτη συνθήκη ορθολογικότητας)
  • εργαλείο κατασκευής φυσικής/κοινωνικής πραγματικότητας= γλώσσα (συστατικό κοινωνικής έκφρασης/ηθικής)
  • επικοινωνία βάσει αλληλεγγύης, συναίνεσης, επαφής, αλληλόδρασης
  • νέα ηθική: γλώσσα-επικοινωνία-ιστορική εξέλιξη
  • διάσωση πυρήνα νεωτερικής κληρονομιάς και διαφωτιστικού προτάγματος
  • αντίθεση συστημικής και επικοινωνιακής ορθολογικότητας (σύστημα-βιόκοσμος)= ο ένας αποικιοποιεί τον άλλο
  • όχι σε επαναστατικό υποκείμενο, όχι σε Μεγάλη Άρνηση παρόντος Είναι, όχι σε ολιστική υπέρβαση μέσω χειραφετητικού άλματος
Μαρκούζε: (απαισιοδοξία + φιλοσοφία χειραφέτησης)
  • μονοδιάστατη όψη σύγχρονου ανθρώπου
  • υποδεικνύει δυνάμει συλλογικά επαναστατικά υποκείμενα για πραγμάτωση νέας αισθαντικότητας (ομάδες προσδοκίας με ιστορικό ρόλο ως καταλύτες)
  • ώριμος καπιταλισμός= αλλοτριωμένη έκφραση μονοδιάστατου πολιτισμού
  • κριτική σε σχέδιο Διαφωτισμού= συστημική/ολιστική
  • δεν ξέφυγε από μαρξικό σχέδιο δράσης υπέρβασης καπιταλισμού ως νομοτελειακής έκβασης ιστορία
  • τεχνική ως κυρίαρχη ιδεολογία: αναπαράγει αλλοτρίωση, ολοκληρωτισμό, εκμετάλλευση, χειραγωγεί πολιτικά και κοινωνικά την ανθρωπότητα
  • δικαίωμα σε ουτοπία + βιο-ψυχο-κοινωνικός επαναπροσδιορισμός ανθρώπινης κατάστασης
  • προϋπόθεση μαρξιστικού άλματος από αναγκαιότητα σε ελευθερία: μετατροπή καταφατικής κουλτούρας μαζών σε ορμή αρνητικού, δύναμη διαλεκτικής= ανατροπή status quo. Σκοπός κοινωνικο-πολιτικού προγράμματος= απελευθέρωση
  • αποδέσμευση ενστίκτων από πλεονάζουσα καταπίεση (η καταπίεση συντηρείται και αναπαράγεται βάσει εκμετάλλευσης νομιμοποιούμενης από τεχνολογική ορθολογικότητα)
  • άτομο δέσμιο ιδεολογικής/τεχνολογικής ηγεμονίας κεφαλαίου= παθητική στάση
  • προϋπόθεση αισθητικού/πολιτικού μετασχηματισμού πραγματικότητας= σύγκρουση με σύστημα
  • αίτημα για απελευθέρωση ενστίκτων εντός μη καταπιεστικού πολιτισμού ειρήνευσης της ύπαρξης (επίγεια κ ρεαλιστική ουτοπία Μαρκούζε)
Κοινά Μαρκούζε-Χάμπερμας:
  • πρακτικός χαρακτήρας φιλοσοφίας (κοντά σε νεαρό Μαρξ): νομοτελειακή ενότητα θεωρίας-πράξης, ερμηνείας-μεταποίησης πραγματικότητας
  • άρνηση δογματικού μαρξισμού (υπέρβαση οικονομίστικης/ολοκληρωτικής λογικής σοβιετικού μαρξισμού)
  • ενσυναίσθηση αδιεξόδου + συνειδητοποίηση διαχρονικής και συγχρονικής κρίσης (διαφορά σε βαθμό έντασης συνειδητοποίησης - Μαρκούζε: σε επίπεδο υπαρξιακό)
  • ναι σε αναζήτηση εναλλακτικής λύσης: Χάμπερμας= Οικολογία, πράσινα κινήματα, φεμινισμός, ΜΚΟ= σύγχρονο κίνημα από-αποικιοποίησης βιοκόσμου, Μαρκούζε= Μεγάλη Άρνηση, κινήματα
Αντί Συμπεράσματος
Διακύβευμα σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας: τρόπος μετάφρασης αναζήτησης εναλλακτικής διεξόδου σε όρους ρεαλιστικής ιστορικής και πολιτισμικής προοπτικής

Μαρκουζιανή προβληματική: επιχείρησε πολιτικά ανέφικτο (εποχή έντονης κινητικότητας σε κοινωνικό επίπεδο: κοινωνικά κινήματα, φοιτητικές εξεγέρσεις, ενάντια σε πόλεμο/ιμπεριαλισμό, σχεδιάσματα ασθητικής/πολιτικής ουτοπίας)
Οπτική Χάμπερμας: νέα συνθήκη επικοινωνίας σε συλλογικό επίπεδο= κοινωνική δράση ως δύναμη μεταρρύθμισης και κοινωνικής αλλαγής σε συστημικό επίπεδο

Project νεωτερικότητας:
-Μαρκούζε: διάψευση, γενικευμένη ανακολουθία
-Χάμπερμας: δεν ολοκληρώθηκε, γιατί παρεκτράπηκε από πορεία/σκοπό

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου