Τετάρτη 18 Μαΐου 2016

ΕΠΟ 41 - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ - ΣΧΟΛΗ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗΣ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ 2015-2016 - ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

ΒΙΒΛΙΟ:  ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ, επιμ. Κονιόρδος Σ., εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2010

ΣΧΟΛΗ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ (Β. Ιακώβου)

Εισαγωγή
Όρος συνυφασμένος με νεωτερικότητα: κριτική
Θεσμικό πλάισιο Κριτικής Θεωρίας: Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας Φρανκφούρτης (1923) Θεμελιωτές: Αντόρνο, Χορκχάιμερ, Μαρκούζε κ.α.

Α) Το Πρόγραμμα της Κριτικής Θεωρίας

Χορκχάιμερ (1930 διευθ. Ινστιτούτου): νέος προσανατολισμός μαρξιστικών ερευνών:
α) συγκερασμός κοινωνικής φιλοσοφίας (αφηρημένες κατασκευές) + έρευνας κοινωνικών επιστημών, όπως κοινωνιολογίας, οικονομικών, ιστορίας, ψυχολογίας (εξειδικευμένη καταγραφή επιμέρους γεγονότων)= ουσιώδη γνώση
β) εμπλουτισμός ανάλυσης (ιστορικός υλισμός+φροϋδική ψυχανάλυση+αναγνώριση αυτονομίας πολιτισμικών μορφωμάτων= αποφυγή οικονομικού ντετερμινισμού)
γ) ερευνητικό πρόγραμμα για τη σχέση μεταξύ οικονομικής ζωής, ψυχικής ανάπτυξης ατόμων και μεταβολών πολιτισμικής σφαίρας

Παραδοσιακή και κριτική θεωρία (Χορκχάιμερ): κριτική θεωρία ως λόγος επί της παραδοσιακής αντίληψης περί θεωρίας

Παραδοσιακή νεωτερική θεωρία βάσει Καρτέσιου:
-Θεωρία=σύνολο προτάσεων, λίγες βασικές αρχές, λογική σύνδεση
-Κριτήριο ορθότητας= επιβεβαίωση από εμπειρία + συνεκτικότητα εννοιών
-Λύση αντιφάσεων μέσω βελτίωσης παρατήρησης ή μετατροπής της θεωρίας
-Στόχος: οικοδόμηση καθολικού επιστημονικού συστήματος ανεξάρτητου κοινωνικής πραγματικότητας (παραδοσιακή θεωρία= ανεξάρτητη από κοινωνία: δεν λαμβάνει υπόψη α. σύνολο συνθηκών ερωτηματοθεσίας-εγκυρότητας, β. γεγονότα έρευνας ως προϊόν κοινωνικής πρακτικής)

Κριτική αντίληψη περί θεωρίας (Χορκχάιμερ):
-Εφαρμογή θεωρίας= κοινωνική διαδικασία (όχι ενδοεπιστημονική)
-Παραδοσιακή θεωρία: έλλειμμα αναστοχασμού σε πλαίσιο συγκρότησης έλλογης γνώσης (+ιδεολογική λειτουργία της)
-Αντικείμενο κριτικής θεωρίας: κοινωνία ως αντίφαση (ως προϊόν δραστηριότητας ανθρώπων + ως δύναμη εξωτερική των δρώντων)
-Αναγνώριση κοινωνικής προδιαμόρφωσης προσλαμβανομένων γεγονότων από υποκείμενο κριτικής θεωρίας (όχι καθαρά εξωτερικά γεγονότα)
-Θεματοποίηση κοινωνικών όρων παραγωγής θεωρίας και αντικειμένου της + αναγνώριση δύναμης θεωρίας για πρακτική διαμόρφωση/μετατροπή κόσμου
-Διαλεκτική αντίληψη σχέσης θεωρίας-αντικειμένου (προϋπόθεση κριτικής): αναφορά σε ιστορικότητα
-Όχι άμεση σύμπτωση υποκειμένου-αντικειμένου, έννοιας-πραγματικότητας, ταυτότητα= πραγματοποιείται στο μέλλον, όχι στο παρόν)

Διαφορά παραδοσιακής-κριτικής θεωρίας= είδος κρίσεων
Κριτική θεωρία= υπαρκτική κρίση:
-Μορφή ιστορικά δεδομένης εμπορευματικής οικονομίας περικλείει/αναπαράγει αντιθέσεις εποχής= πρόοδος ακολουθείται από νέα βαρβαρότητα: αναστολή προόδου
-Εναλλακτική δυνατότητα + βούληση υλοποίησής της
-Αναδιατύπωση νεωτερικού προτάγματος αυτονομίας (ριζικός μετασχηματισμός κοινωνίας προς «συνένωση ελεύθερων ανθρώπων»= αφηρημένη ουτοπία. Πραγματική δυνατότητα εξαρτάται από επίπεδο ανάπτυξης παραγωγικών δυνάμεων): σημασία σε τάσεις κινήτρων/βούλησης, εμπειρική γνώση, αυτογνωσία, ερμηνεία κατάστασης. Σκοπός= να φέρει ενδιαφέρον/δυνατότητα πραγμάτωσης σε επίπεδο συνείδησης
-Διάγνωση αδυναμίας εργατικής τάξης (καπιταλισμός= διαχωρισμός ενδιαφέροντος για σοσιαλισμό από αναγκαίες δυνάμεις πραγμάτωσης). Άρα, κατάσταση προλεταριάτου= όχι εγγύηση ορθής γνώσης

Άξονες εργασιών Κριτικής Σχολής:
  • κριτική σχέση με φιλοσοφική παράδοση νεωτερικότητας (γερμανικός ιδεαλισμός ως πρόδρομος μαρξικού χειραφετικού προτάγματος + ιδεολογικού οπλοστασίου αστών): υλιστικό ερώτημα (ιστορικές συνθήκες ανάδυσης/επίλυσης φιλοσοφικών προβλημάτων) με στόχο:
α. να καταδείξει εξάρτηση από ιστορική πραγματικότητα,
β. να διασώσει χειραφετικό περιεχόμενο (αλήθεια) νεότερης φιλοσοφίας (εγελιανή διαλεκτική= ιδεολογική: υπάγει επιμέρους στο καθολικό)
  • επανεπεξεργασία έννοιας υλισμού (Μαρξ, Φόυερμπαχ, γαλλικός υλισμός):
-πρωτείο αντικειμένου (Αντόρνο) [άπτεται του ζητήματος της εργαλειοποίησης]
-πρόταγμα χειραφέτησης (αίτημα ευτυχίας, αναγνώριση ευπάθειας ανθρώπινου σώματος/πόνου) +
-συμπόνια ως ηθικό συναίσθημα (Χορκχάιμερ)
  • επίθεση σε α) κυρίαρχα φιλοσοφικά και επιστημολογικά ρεύματα πχ χαϊντεγκεριανική φαινομενολογία, λογικός θετικισμός, β) ρεύματα ανορθολογισμού (μερικές, ψευδείς, /ιδεολογικές απαντήσεις σε θεωρητικά και πρακτικά αδιέξοδα εποχής)
  • κριτική ερμηνεία νεωτερικής κοινωνίας και εξελίξεων σε Σοβιετική Ένωση:
-«ρυθμιστικός ρόλος ανταλλαγής»= στήριγμα αστικής οικονομίας
-αφετηρία αστικής σκέψης= κατά αυθεντίας παράδοσης, νόμιμη πηγή δικαίου και αλήθειας= Λόγος (άτομο),
-τέλος αστικής σκέψης: εκθειασμός αυθεντίας κενής περιεχομένου (δικαιοσύνη, ευτυχία, ελευθερία: απορριπτέες ως ιστορικά συνθήματα)

Φιλελεύθερη περίοδος (αξίες ελευθερίας/ισότητας/δικαιοσύνης/αυτεξούσιου ατόμου):
-ρυθμιστικός ρόλος αγοράς (αγορά=σφαίρα επιδίωξης ατομικών συμφερόντων)
-βασικός θεσμός: πατριαρχική οικογένεια (σφαίρα οικειότητας + μηχανισμός αφομοίωσης αυθεντιοκεντρικών σχέσεων). Ισχύς πατέρα= οικονομική ανεξαρτησία (ως προϋπόθεση διαμόρφωσης ατομικότητας)
-εγκαθίδρυση κράτους δικαίου (φάση ανταγωνισμού συμφερόντων ενώ αξίες δεν έχουν ακόμη πραγματωθεί)
-αυτονομία τέχνης= υπόσχεση ευτυχίας

Τάση εξαφάνισης ελευθερίας αγοράς 19ος αι.= απαρχές αυταρχικής φάσης (κρατικού καπιταλισμού) + πρωτείου πολιτικής:
-κρατικός σχεδιασμός + εξορθολογισμός (βεμπεριανή γραφειοκρατικοποίηση) +
-μείωση διαμεσολαβητικού ρόλου θεσμών κοινωνικοποίησης πχ οικογένεια (καταστροφή φιλελεύθερων τειχών μεταξύ ιδιωτικής-κοινωνικής ζωής: παράγοντες διαμόρφωσης ατομικότητας= κόμμα, οργανώσεις νεολαίας, προϊόντα πολιτιστικής βιομηχανίας): ενσωμάτωση ατόμου σε ομάδες/συλλόγους/οργανώσεις= συνθλιβή ατομικότητας/ιδιαιτερότητας

Β) Διαλεκτική του Διαφωτισμού

1)      Οι ιδιαιτερότητες του έργου
Διαλεκτική του Διαφωτισμού (Αντόρνο/Χορκχάιμερ): κείμενο αναφοράς σε θεωρητικές προσπάθειες αμφισβήτησης νεωτερικότητας
-Αποσπασματικότητα + προϊόν είδους διαλόγου συγγραφέων
-Ιστορικό πλαίσιο: άνοδος φασισμού/ναζισμού, πόλεμος, στρατόπεδα συγκέντρωσης, σταλινισμός, ενδυνάμωση καπιταλισμού ΗΠΑ (καπιταλιστική απάντηση σε επαναστατική αλλαγή: αναδόμηση πολιτικού συστήματος, νέες μορφές κατεξουσιασμού πχ μαζική κουλτούρα ως εργαλείο απορρόφησης δυνάμεων αντίστασης/εργατών), Σοβιετική Ένωση= όχι εναλλακτικός πόλος

Ανακατασκευή εξελιξης δυτικού πολιτισμού: άντληση από κοινωνική/διανοητική ιστορία: Όμηρος, Καντ, Σαντ, Νίτσε: «Ο διαφωτισμός είναι ολοκληρωτικός»
α) συσχέτιση διαφωτισμού-μύθου: εικονοκλασιτκή ανάγνωση Οδύσσειας
β) νέα ερμηνεία ηθικής φιλοσοφίας Καντ σε συνάρτηση με έργο μαρκήσιου ντε Σαντ (διάσταση συνεπειών έργου Καντ: Λόγος αποκαθαίρεται, όχι διάκριση καλού-κακού)
γ) ερμηνεία προϊόντων μαζικής κουλτούρας ως καθαρών μέσων χειραγώγησης («Πολιτιστική βιομηχανία: Ο διαφωτισμός ως μαζική απάτη»)
δ) ερμηνεία ναζιστικού αντισημιτισμού (επιστροφής στη βαρβαρότητα): ως εξέγερση καταπιεσμένης φύσης ενάντια στον πολιτισμό

2)      Διαφωτισμός και κυριαρχία πάνω στη φύση
Προσπάθεια κατανόησης περάσματος σε νέα βαρβαρότητα
Ρίζες αντιστροφής= Διαφωτισμός (από τον Μύθο στον Διαφωτισμό που ξαναγίνεται μυθολογία)

Ορισμός διαφωτισμού:
-προοδεύσουσα σκέψη= πορεία πολιτισμού
-ανάπτυξη καθαυτής οθρολογικότητας (όχι ως διανοητικό κίνημα νεωτερικότητας)
-πηγή/αντίπαλος= φόβος (αρχέγονος φόβος απέναντι σε φύση= ανάγκη ελέγχου της)
-στόχος= κυριαρχία ανθρώπου στη φύση/αυτοσυντήρηση (απαλλαγή από φόβο)
-πεδίο εκδίπλωσης= σχέση ανθρώπου-φύσης

Συνέπεια ορισμού για θεώρηση Κριτικής Σχολής:
-αποκλεισμός αναφοράς σε προγενέστερη εποχή για νομιμοποίηση ή εναλλακτική θέαση παρόντος (σημείο διαφοροποίησης από άλλους επικριτές διαφωτισμού)
-αντίπαλος διαφωτισμού: εγγενής, αύξηση χειραφέτησης= αύξηση υποδούλωσης
-αντικείμενο μελέτης: αυτοκαταστροφή διαφωτισμού
-διάσωση διαφωτισμού: στοχασμός οπισθοδρομικής κίνησης (βασική αρχή: ελευθερία κοινωνίας ως αδιαχώριστη από διαφωτιστική σκέψη)

Σχέση διαφωτισμού και ελέγχου φύσης
Απαρχή: Βάκων (εισηγητής νεωτερικού μοντέλου επιστημονικής γνώσης): συνάφεια γνώσης-δύναμης. Γνώση= εργαλείο πρακτικού κατεξουσιασμού φύσης κ επιβίωσης ανθρώπινου είδους. Προϋπόθεση: απελευθέρωση ανθρώπου από παράδοση και προκαταλήψεις + στόχευση σε επίλυση προβλημάτων φύσης

Τάση ανθρώπων για κυριαρχία φύσης (αίτημα για γνώση= αίτημα χειραγώγησης):
-θεμέλιο ορθολογικής γνωστικής διαδικασίας + υπαγωγή γνώσης στην τεχνική (τεχνική= ουσία γνώσης): [υποδούλωση πλασμάτων…] 
-φύση ως ενδεής ενύπαρκτων ποιοτήτων/νοήματος, ως απλή ύλη (φυσικοί νόμοι: γνωσιακά προσπελάσιμοι μέσω μαθηματικών)
-ορθολογική σκέψη + βασικές της αρχές, διεργασίες, στοχεύσεις= όργανα κατεξουσιασμού

Συνέπεια: απομάκρυνση από φύση/αμεσότητα (αντί μιμητικής σχέσης με φύση: προσέγγιση μέσω συμβόλων/εννοιών/αφαιρέσεων)= αποκάθαρση σκέψης από περιεχόμενα= τελική πλήρη ταύτιση με τυπική λογική
-πρίσμα προσέγγισης προνεωτερικών τρόπων προσέγγισης πραγματικού: πχ στη θυσία το αντικείμενο θεωρείται ως αντιπροσωπευτικό είδους= προαναγγέλλει εμπορευματική ανταλλαγή (προϋποθέτει συμμετρία κ άρα αντικαταστασιμότητα αντικειμένων, εδράζεται σε μορφή ταξινομητικής σκέψης: αντικείμενο από σκοπιά γένους/δείγματος). Μυθολογία: απομάκρυνση από φύση/αμεσότητα (θεοί= ενσαρκωτές στοιχείων)

Αντόρνο/Χορκχάιμερ: εντοπισμός ταυτιστικής σκέψης σταδίων δυτικού πολιτισμού: βασική συνιστώσα εργαλειακού/υποκειμενικού Λόγου (που επικεντρώνεται σε ζήτημα επάρκειας μέσων για επιδίωξη σκοπών χωρίς εξέταση ορθολογικότητάς τους)

3)      Διαφωτισμός και Μύθος
Συνάφεια μύθου-διαφωτισμού:
-στόχος παρόμοιος με διαφωτισμό (τάξη στο χάος): εξηγεί/διδάσκει
-παρόμοιος βαθμός αφαίρεσης, ταξινόμησης, παραγωγής ενότητας, πειθάρχησης, συστηματοποίησης
-νεωτερική αντίληψη περί αιτιότητας (λογικό/οντολογικό πρωτείο στην αιτία)= αναπαράγει μυθική λογική μοιραίου/αντίποινων (ακύρωση γεγονότος μόλις συμβεί). Μύθος: λογική προδιαγεγραμμένου (επανάληψης).
Νεωτερική αντίληψη: νομοτέλεια (όχι ανάδυση νέου, αφού θεωρείται προκαθορισμένο από αίτιο)= αποκήρυξη ελπίδας
-κοινωνική πραγματικότητα βάσει κυρίαρχου μοντέλου επιστήμης ως δεδομένη, αυθύπαρκτη, ενδεής ιστορικότητας= διανοητική/πρακτική στάση αντίστοιχη μύθου (σύμπαν ομοιογενές, στατικό, επαναληπτικό)

Παραπάνω κοινά χαρακτηριστικά + ανάγκη ύπαρξης υποτιθέμενου αντιπάλου διαφωτισμού όπου ασκεί απομυθοποιητική του λειτουργία= νέα μυθολογία

Υποδούλωση υπάρχοντος από μηχανή σκέψης= αναπαραγωγή του= μυθολογία
Κόσμος ως γιγαντιαία αναλυτική κρίση/ωμή πραγματικότητα: καθαγιασμός αδικίας
Ανιμισμός= εμψύχωση αντικειμένων
Βιομηχανισμός= αντικειμενοποίηση ψυχών
Τίμημα κυριαρχίας= αποξένωση ανθρώπων από κυριαρχούμενα αντικείμενα, σχέσεις και εαυτό (συρρίκνωση ατόμου σε κόμβο συμβατικών αντιδράσεων/λειτουργιών)

4)      Κυριαρχία πάνω στην Εσωτερική Φύση και Κοινωνική Κυριαρχία
Εκπολιτιστική διαδικασία: υποδούλωση εξωτερικής και εσωτερικής φύσης (καθοδηγητικό νήμα ανάλυσης ομηρικής Οδύσσειας, έννοιες θυσίας, παραίτησης)

Δύο επίπεδα προσέγγισης Αντόρνο/Χορκχάιμερ:
-εγχείρημα Ομήρου: ενδεικτικό μετάβασης από αρχαϊκό σε έλλογο κόσμο πόλης (έπη= οργάνωση προγενέστερων μύθων εντός αφηγηματικής δομής/ενότητας)
-ερμηνεία περιεχομένου Οδύσσειας: ως διαδικασία συγκρότησης ατομικής ταυτότητας/εγώ (Οδυσσέας= αρχέτυπο αστικού ατόμου)

Ζήτημα: μη παραδοχή φύσης εντός ανθρώπου στο όνομα κυριαρχίας πάνω σε φύση και άλλους ανθρώπους

Ερμηνεία περιπετειών Οδυσσέα:
-αντιμετώπιση αρχαϊκών δυνάμεων, πειρασμών εντός του:
α. αντιμέτωπος με υπόσχεση απόλαυσης,
β. πειρασμός παράδοσης σε ενορμήσεις (Φρόυντ)
-αντιμετώπιση= πανουργία + θυσία μέρους φύσης του (παραίτηση από ενορμήσεις)
-περιπέτειες= βήματα προς παγίωση ταυτότητας κ ολοκλήρωση εγώ

Συνέπειες:
-διαμόρφωση εαυτού απαιτεί αποξένωση από εσωτερική φύση και σκλήρυνση
-εκμηδένιση αξίας σκοπών του (κοινωνικής προόδου, ανάπτυξης συνείδησης): πρόοδος σε υποδούλωση εξωτερικής φύσης= όχι χειραφέτηση (υποδούλωση εσωτερικής φύσης= πραγμοποίηση εαυτού)
-ιστορία πολιτισμού= ιστορία εσωστρέφειας θυσίας= ιστορία παραίτησης από ζωή

Ερμηνεία επεισοδίου Σειρήνων: (μύθος + κυριαρχία + εργασία)
-υποδούλωση εσωτερικής φύσης + κοινωνική κυριαρχία
-επιβίωση + αναπαραγωγή κοινωνίας μέσω εργασίας= περιορισμός απόλαυσης
-μη παράδοση σε ενόρμηση= εξουδετέρωση τραγουδιού μετατρέποντάς το σε τέχνη (απλό αντικείμενο θεώρησης εν απραξία)

Σύγκριση με εγελιανή διαλεκτική κυρίου-δούλου (εξάρτηση αυτοσυνειδησίας από αγώνα για αναγνώριση).
Στάδια διαδικασίας κατά Χέγκελ:
α) άμεση αντιπαράθεση συνειδήσεων μέχρι θανάτου
β) διαμεσολάβηση συνειδήσεων (μορφή διαίρεσης σε κύριο και δούλο)
γ) μεταμόρφωση δούλου διαμέσου εργασίας
δ) αμοιβαία αναγνώριση (όχι πλήρης ακύρωση σχέσης ανισότητας)

Σενάριο Αντόρνο/Χορκχάιμερ:
-ορμή προς ανεξαρτησία όχι από επιθυμία για αναγνώριση, αλλά από φόβο φύσης και φόβο απώλειας εαυτού
-όχι μεταμόρφωση δούλου (όχι πέρασμα σε αυτοσυνειδησία, όπου εργασία θεωρείται ως εξωτερίκευση ανθρώπινης ουσίας)
-εκπολιτιστική διαδικασία= όξυνση/παγίωση κοινωνικών σχέσεων κυριαρχίας
- Κοινωνική κυριαρχία ως αποτέλεσμα κυριαρχίας φύσης μέσω άνισου καταμερισμού εργασίας. Άρα την καθολική εξάρτηση φύσης τη διαδέχεται η υποταγή μιας τάξης σε άλλη.
-Άνισος καταμερισμός εργασίας + κοινωνική διαίρεση: βάσει βίας (συγκαλυμμένης νομικιστικά).
-Αναπαραγωγή κυριαρχίας φύσης εντός ανθρωπότητας.

Κριτική παραπάνω θέσης:
Έννοια κυριαρχίας (συμφυής με διαμόρφωση κοινωνικού δεσμού)= ασαφής
Τρόπος συνάρθρωσης κυριαρχία φύσης με κοινωνική κυριαρχία= ακαθόριστος

6. Η Νεωτερικότητα ως Παλινδρόμηση; Μεταξύ Μαρξ, Βέμπερ, Νίτσε, Φρόυντ

Διαφοροποίηση Διαλεκτικής διαφωτισμού (1947) από προγενέστερες θέσεις (1944)
-τρόπος εννόησης κυριάρχησης φύσης:
προηγούμενη: ως προϋπόθεση χειραφέτησης/μετάβασης σε κοινωνία αλληλεγγύης
παρούσα: ως ρίζα υποδούλωσης (άρα αντικείμενο κριτικής)
-τρόπος εννόησης εργαλειακού Λόγου:
προηγούμενη: περιορισμένη έκφανση Λόγου
παρούσα: Λόγος ως κατ΄ αρχάς εργαλειακός (αλλαγή αντίληψης ρόλου επιστημών: μη εμπιστοσύνη σε παραδοσιακούς γνωστικούς κλάδους/κυριαρχία θετικισμού)

Συνέπεια: απόρριψη προσπάθειας νοηματοδότησης ιστορίας ως αναπόδραστης πορείας πραγμάτωσης ελευθερίας (όχι όμως και αρνητική φιλοσοφία ιστορίας ως πορεία προς υποδούλωση, ναι σε προβληματοποίηση νεωτερικής έννοιας προόδου αντλώντας από Μαρξ, Βέμπερ, Νίτσε, Φρόυντ)

Σχέση με Μαρξ/μαρξισμό:
Άμβλυνση μαρξιστικών αναφορών μέσω αλλαγής ορολογίας
Εκδοχή 1944: προσανατολισμός προς καπιταλιστική κοινωνία
Εκδοχή 1947: αξιώσεις που αφορούν σε κάθε μορφή κοινωνίας

(Έννοια ανταλλαγής: αφαίρεση ποιοτήτων για συμμετρία και ανταλλαξιμότητα)

Μαρξιστές: ανταλλαγή εμπορευμάτων= βάση διαδικασίας αφαίρεσης όπου δομούνται πραγμοποιημένες μορφές συνείδησης αστικής κοινωνίας
Αντόρνο/Χορκχάιμερ: ανταλλαγή εμπορευμάτων= ιστορικά ανεπτυγμένη μορφή εργαλειακής ορθολογικότητας (εξάλειψη ποιοτικών διαφορών= ποσοτική ταύτιση)
Μαρξ: ιστορία με όρους μορφών κοινωνικού καταμερισμού εργασίας
Αντόρνο/Χορκχάιμερ: ιστορία ως ενεργητική αντιπαράθεση ανθρώπου-φύσης
Μαρξιστές: ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων= όρος ανθρώπινης χειραφέτησης
Αντόρνο/Χορκχάιμερ: σκέψη Μαρξ όχι έξω από πλαίσιο σκέψης εξουσιαστικής δυτικής ορθολογικότητας

Σχέση με Βέμπερ: (οικειοποίηση + ριζικοποίηση βεμπεριανής ερμηνείας)
Επεξεργασία θεματικής εξορθολογισμού και απομάγευσης κόσμου
-επιχείρημα περί διαπλοκής μύθου-διαφωτισμού (διαφωτισμός= νέα εκμάγευση)
-βεμπεριανή ανάλυση= εξορθολογισμός ως απώλεια νοήματος/ελευθερίας: χρήση σε κριτική προσέγγιση έννοιας προόδου

Σχέση με Νίτσε/Φρόυντ: σημασία σε απωθούμενα/διαστρεβλωμένα από πολιτισμό ένστικτα/πάθη= ανακατασκευή ιστορίας Ευρώπης

Σχέση με Νίτσε:
-οικειοποίηση ιδέας περί συνάφειας γνώσης-εξουσίας
-οικειοποίηση ιδέας ότι απαρχή διαφωτισμού= θεωρητική αντίληψη αρχαίας Ελλάδας
-επιστήμη: καταστρέφει μύθο οδηγώντας σε νέα μυθολογία (από μηχανής θεοί= τεχνολογικά επιτεύγματα)
-Γενεολογία ηθικής Νίτσε: αφομοίωση ηθικών αρχών μέσω διαδικασίας μαρτυρίων, δουλειά με εαυτό ώστε να γίνει υπολογίσιμος, κανονικός, αναγκαίος, ομοιόμορφος

Σχέση με Φρόυντ: (φροϋδική ανάλυση ως έργο διαφωτισμού προσανατολισμένο προς χειραφέτηση= ακρογωνιαίος λίθος κριτικής θεωρίας)
-χρήση φροϋδικών εννοιακών εργαλείων και ερμηνευτικών σχημάτων (αναλύσεις Οδυσσέα και αντισημιτισμού). Ερμηνεία περιπετειών Οδυσσέα ως διαδικασία συγκρότησης του εγώ: α. θέμα εγκαθίδρυσης αρχής πραγματικότητας, β. θέμα περιστολής εμβέλειας αρχής ηδονής και παραίτησης από ενορμητικές απαιτήσεις
-διαφοροποίηση από Φρόυντ:
α. ερμηνεία παραίτησης (άρα εγκαθίδρυσης αρχής πραγματικότητας) ως εσωτερίκευση της θυσίας (σκλήρυνση: ανίκανος για απόλαυση)
β. καταναγκασμός= απαραίτητος όρος συγκρότησης εγώ και διατήρησής του
-ριζικοποίηση φροϋδικού ισχυρισμού (λόγω επιρροής Νίτσε): απειλή παλινδρόμησης ουδέποτε εξαφανίζεται, ατομικότητα ποτέ πλήρως κατακτημένη
-οικειοποίηση θέματος δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό. Φρόυντ: πολιτισμός= παραίτηση από ικανοποίηση ενορμήσεων=δυστυχία/εχθρότητα, εγγενής τάση παλινδρόμησης προς πρωτόγονη κατάσταση (φροϋδική αποδόμηση διαφωτιστικής αντίληψης περί συνεχούς, γραμμικής προόδου ανθρώπου)
-Φρόυντ: διαλεκτική πολιτισμού= πάλη ανάμεσα σε Έρωτα και Θάνατο
Αντόρνο/Χορκχάιμερ: πρωτείο σε κυριαρχία ως συγκροτητική κοινωνικού δεσμού (αγνοούν Έρωτα, επικέντρωση σε επιθετικότητα απέναντι σε φύση και ανθρώπους)

Κριτικές Διαλεκτικής του διαφωτισμού: ριζοσπαστικότητα προσέγγισης + δυνατότητα διατύπωσης/αυτοαναίρεσης κριτικού επιχειρήματος

Χάμπερμας: εκφραστής 2ης γενιάς Σχολής Φρανκφούρτης (ζήτημα νεωτερικότητας)
-Αντόρνο/Χορκχάιμερ: νιτσεϊκό μοντέλο κριτικής νεωτερικότητας:
α) εφαρμόζουν σε διαφωτισμό τα  κριτήρια με βάσει τα οποία ο ίδιος προσεγγίζει άλλους τρόπους σκέψης,
β) η ριζοσπαστικοποίηση κριτικής κάνει αδύνατη τη διατύπωση θετικών θέσεων= περιορισμός κριτικής σε αρνητισμό (όχι αναφορά σε δυνατότητες υπέρβασής της)
-υποπίπτουν σε «επιτελεστική αντίφαση»: προτάσεις η ισχύς των οποίων αναιρείται με το ίδιο το γεγονός της εκφοράς τους. (προϋπόθεση δυνατότητας/εγκυρότητας Λόγου για άσκηση κριτικής στο Διαφωτισμό + Λόγος ως εργαλειακός, άρα ενδεής κριτικού χειραφετητικού δυναμικού)
-βασικό πρόβλημα: μη αναγνώριση ως αφετηρία τις θετικές κατακτήσεις της νεωτερικότητας (αύξηση ελευθερίας, χειραφετικά αποθέματα)= όχι άσκηση εμμενούς κριτικής= διέξοδος σε ουτοπία και εννόησης τέχνης ως μοναδικής σφαίρας υπόσχεσης Άλλου μέσω συμφιλίωσης επιμέρους με καθολικό.

Κριτική σε κριτική Χάμπερμας:
-παραβλέπει υφολογική ιδιαιτερότητα κειμένου και καθορισμό του από ιστορικό περιβάλλον εποχής

Έργα Κριτικής Σχολής:
Διαλεκτική του Διαφωτισμού: εναλλακτική ως προς εργαλειακότητα εννόηση Λόγου
Μελέτες για την προκατάληψη (Αυταρχική προσωπικότητα): αποβλέπει σε παραγωγή εργαλείων για εντοπισμό αυταρχικών τάσεων= μετάφραση φιλοσοφικού επιχειρήματος Διαλεκτικής Διαφωτισμού σε κοινωνιοψυχολογικούς/πολιτικούς όρους
Πχ χαρακτηριστικά τύπου αυταρχικής προσωπικότητας ως συστατικές αρχές εργαλειακού Λόγου νεωτερικού υποκειμένου:
-εμμονή σε συστημικότητα και σε ενότητα
-προσέγγιση κόσμου/ανθρώπων ως αντικείμενα προς χειραγώγηση
-πρωτείο δραστηριότητας
-συναισθηματική απάθεια

+ κατασκευή αντίθετου χαρακτηρολογικού τύπου:
-έντονη αίσθηση προσωπικής αυτονομίας/ανεξαρτησίας
-ηθικό θάρρος
-ικανότητα να συμπάσχει
-αντιμετώπιση των άλλων ως άτομα κι όχι ως δείγματα γενικής έννοιας

Διαλεκτική του Διαφωτισμού:
Όχι απόλυτη ταύτιση Λόγου με εργαλειακότητα + όχι αγνόηση θετικών προταγμάτων και κατακτήσεων νεωτερικότητας
-αναγνώριση αντιαυταρχικής τάσης Διαφωτισμού
-καντιανή έννοια Λόγου= ενυπάρχει ιδέα ελεύθερης συμβίωσης ανθρώπων
-στοιχείο ορθολογικότητας εσωτερικό στη νεωτερική δομή κυριαρχίας που περικλείει την κριτική της κυριαρχίας

Κριτική Χόννετ: «αποκαλυπτική» κοινωνική κριτική= μεταβάλει αξιακές πεποιθήσεις προκαλώντας νέους τρόπους θέασης. Ιδέα περί «καλής ζωής»
Διαλεκτική Διαφωτισμού: αποβλέπει σε ανάδειξη κόσμου ως κοινωνικό πλαίσιο ζωής με παθολογικούς θεσμούς και πρακτικές επειδή αντιβαίνουν όρους καλής ζωής.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου