ΕΠΟ 22 - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΕΠΟ 22 – 2013 Σημειώσεις: Γ.Α.Β

Περιεχόμενα:

Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Παράλληλα κείμενα

Φιλοσοφία στην Ευρώπη - Τόμος Α΄

Φιλοσοφία στην Ευρώπη - Τόμος Β΄

Φιλοσοφία στην Ευρώπη - Τόμος Γ΄

Κείμενα Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας
Γρήγορη επισκόπηση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΚΕΦ. 1ο ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ (δεν προϋποθέτει Δημιουργό)

1.1.1 ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ = Πανεπιστήμονες (φιλοσοφία=επιστήμη)

Προσωκρατικοί= πρωτοφιλόσοφοι, έθεσαν θεμέλια φιλοσοφίας/επιστήμης

Αναζητούν: α. Ουσία, β. Καταγωγή, γ. Δομή, δ. Εξέλιξη σύμπαντος κόσμου

1.1.2 ΘΑΛΗΣ (π. 624-546)

Θαλής ο Μιλήσιος= αρχηγέτης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, πρώτος Έλληνας φιλόσοφος

• Απαρχή του κόσμου: το ύδωρ
• Μεταβολή ενότητας κόσμου: μεταμόρφωση νερού (στερεό, υγρό, αέριο)

Φιλοσοφία:

• Όλα πλήρη θεών ή δαιμόνων

• Αθανασία ψυχής
• Κινητικές δυνάμεις λίθων (μαγνήτες)= ζωικές λειτουργίες ψυχής τους
• Επηρέασε επιστήμη μαθηματικών (γεωμετρίας): γεωμετρικά σχήματα ως αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού βασισμένου στην απόδειξη (νέος ρόλος)
• Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης (κοσμολογική του θεωρία περί αναγωγής όλων των υλών στην πρωταρχική ύλη απ΄όπου προήλθε το σύμπαν)

1.1.3. ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ (π. 610-546)

Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος= πρώτος φιλόσοφος που έγραψε σε πεζό λόγο

• Απαρχή του κόσμου: άπειρον
• Μεταβολή ενότητας κόσμου: Υλικά γέννησης όντων= υλικά αποσύνθεσής τους (φυσική κοσμική αναγκαιότητα, κοσμοδικία)

Φιλοσοφία:

• Απειρότητα κόσμων (σύγχρονη επιστήμη)
• Αρχική συμπαντική ύλη: απέραντη, άμορφη, σε αδρανή αλλά δυνητική κατάσταση, σε αέναη κίνηση, θεϊκή, αθάνατη, ανώλεθρη (αφθαρσία σύμπαντος)

• Επηρέασε επιστήμη Γεωγραφίας (συνέταξε πρώτο χάρτη οικουμένης)
• Πατέρας μαθηματικής αστρονομίας, εφευρέτης οργάνων
• Βιολογικές απόψεις για καταγωγή και εξέλιξη ειδών (προάγγελος Δαρβίνου)
• Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης (αυτοδημιουργία, αποσύνθεση και αναδημιουργία σύμπαντος)

1.1.4 ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ (π. 585-525)

Αναξιμένης ο Μιλήσιος= πεζή ιωνική διάλεκτο

• Απαρχή κόσμου: αήρ (θεϊκός, άπειρη, απροσδιόριστη μάζα)
• Μεταβολή: μάνωσις (αραίωση) και πύκνωσις

Φιλοσοφία:

• Αέρας= ζωογόνος, έμψυχη αρχή των πάντων
• Σύμπαν= έμψυχο, θεϊκό, πνοή/πνεύμα αέρα

Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης κ επιστήμη φυσικής (αναγωγή  ποιότητας σε ποσότητα)

1.1.5 ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ και ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ (π. 580-507)

Πυθαγόρας ο Σάμιος: ίδρυσε θρησκευτική-φιλοσοφική αδελφότητα, εταιρεία, τους Πυθαγόρειους (ακολούθησαν 900 χρόνια δραστηριοποίησής τους)

• Απαρχή κόσμου: Αριθμοί (αιώνιοι), 10= τετρακτύν της δεκάδος: ιερή και αιώνια πηγή της φύσης
• Μεταβολή: δυιστικό, μαθηματικό πρότυπο (προσδιοριστικές αρχές κόσμου= πέρας (όριο)      και άπειρον (ακαθόριστο)

Φιλοσοφία:

• Αθανασία ψυχής, κύκλος μετενσωματώσεων
• Σκοπός ανθρώπου: η τελική απελευθέρωση και εκμηδένιση (ένωση με συμπαντικό θεϊκό πνεύμα, «εις τας μακάρων νήσους»)
• «Κόσμος»= όνομα από Πυθαγόρα
• Θεωρία αριθμών – Θεωρία Μουσικής

• Επηρέασαν επιστήμη μαθηματικών και έννοια μαθηματικής απόδειξης
• Οριοθέτησαν σχέσεις μαθηματικών και φυσικής επιστήμης.
• Πυθαγορισμός επηρέασε  Κοπέρνικο, Κέπλερ και Γαλιλαίο
• Πυθαγόρεια ιατρική (4 χυμοί σώματος) επηρέασε Παράκελσο

1.1.6 ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ (π. 540-580)

Ηράκλειτος ο Εφέσιος: φιλοσοφία του ως αποκάλυψη-ομολογία συμπαντικού λόγου

Συμπαντικός λόγος= το κοσμικό Είναι των όντων

• Απαρχή κόσμου: αιωνίως αείζωον πυρ
• Μεταβολή: Κυκλική και αιώνια (πύρινος ανεμοστρόβιλος) Όλα τα όντα της πολλαπλότητας= μεταβολές του πυρός

Φιλοσοφία:

• Λόγος= παγκόσμια λογική (ανα-λογίες)
• Εν πάντα είναι (παγκόσμια ενότητα)
• Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε ποτέ
• Τα πάντα ρει: αέναη μεταβολή
• Συνύπαρξη γίγνεσθαι και Είναι (γίγνεσθαι= μεταβολή του σταθερού και αιωνίως Είναι)
• Ο πρώτος που πρεσβεύει αρχαιοελληνική εξωηθική θεώρηση των πάντων

• Επηρέασε εκκλησιαστικούς Πατέρες Μεσαίωνα (παρερμηνεύτηκε)
• Επηρέασε Αλχημεία
• Επηρέασε Hegel (διαλεκτική έλλογη ιστορική πραγματικότητα και αρχή περί της ταυτότητας μέσα στην ετερότητα), Νίτσε (θεωρία περί αιώνιας επιστροφής του ομοίου, εξωηθική προοπτική), Χάιντεγκερ (υιοθετεί ηρακλείτειο λόγο ως ακρυπτότητα και αποκάλυψη της αλήθειας των όντων), τον Μαρξ και Λένιν (είδαν Ηράκλειτο ως πατέρα διαλεκτικού υλισμού τους).
• Προάγγελος θεωρίας πύρινης Μεγάλης Έκρηξης και Μεγάλης Σύνθλιψης σύγχρονης αστροφυσικής επιστήμης

1.1.7 ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (π. 515-440)

Παρμενίδης ο Ελεάτης, έγραψε ποίημα όπου περιγράφει οδούς πειστικής Αληθείας (φιλόσοφοι) και αναληθούς Δόξης/Γνώμης (θνητοί άνθρωποι)

• Απαρχή κόσμου: φως-σκοτάδι
• Μεταβολή: απορρίπτει γίγνεσθαι (ψευδαίσθηση πολλαπλότητας και μεταβολής)

Φιλοσοφία:

·         Αληθινή φύση κόσμου/πραγματικότητα = εόν (ον) σε αντιδιαστολή με το μη ον/μη είναι (μηδέν). Τα πάντα είναι ενωμένα, όμοια και αδιαίρετα στο εόν.

·         Μόνο το ον υπάρχει και οδηγεί στη γνώση. Το μη-ον είναι ανύπαρκτο και δεν οδηγεί στην αλήθεια.

·         Οδός της Δόξης: καθοδήγηση από αισθήσεις= σύγχυση είναι/μη-είναι: δυιστική αντίληψη

• Επηρέασε νεώτερη φιλοσοφία (Ορθολογιστές/Ιδεαλιστές: αιώνιο, αμετάβλητο παρμενίδειο ον)
• Επηρέασε Χάιντεγκερ (Είναι καθεαυτό, θεωρία περί του Είναι, ταύτιση παρμενίδειο Είναι με το περιέχον μηδέν της υπαρξιακής φιλοσοφίας του, αλήθεια= μη λήθη του Είναι).

1.1.8 ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (π. 495-445)

Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, ποιητικός λόγος: Περί φύσεως και Καθαρμοί

• Απαρχή κόσμου: 4 κοσμικά στοιχεία/ριζώματα= γαία, ύδωρ, αήρ, πυρ (αγέννητα, αιώνια, αθάνατα)
• Μεταβολή: μίξιν (ανάμειξη) και διάλλαξιν (χωρισμός) κοσμικών στοιχείων. Κοσμικές υλικές δυνάμεις: Φιλότης – Νείκος = διπλή, κυκλική και αιωνίως επαναλαμβανόμενη πορεία όντων μέσα στο συμπαντικό θεϊκό Σφαίρον και τη χαοτική Δίνη από το έν στα πλέονα.

Φιλοσοφία:

• Το ον δεν γεννιέται και δεν πεθαίνει
• Κύκλος μετενσωματώσεων, στόχος: τελική κάθαρση περιπλανώμενου πνεύματος

• Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης, γένεση νέας χημείας, Νίτσε, Σοπενάουερ, Φρόυντ

1.1.9 ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ (π. 500-428)

Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, έφερε πρώτος φιλοσοφία στην Αθήνα

• Απαρχή κόσμου: σπέρματα (άπειρα, απειροελάχιστα, αόρατα, ανόμοια) + νους (κινητική αρχή κόσμου: άρχισε περιχώρησιν)
• Μεταβολή: σύμμιξις και διάκρισις όντων από προϋπάρχοντα αιώνια σπέρματα (όχι γένεση και φθορά)

Φιλοσοφία:

• Αρχή «ομοιομέρειας»= μέσα στο καθετί μετέχει το καθετί

Επηρέασε νέα χημεία και σύγχρονη αστροφυσική θεωρία

1.1.10 ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ (π. 480-400) και ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ (π. 460-370)

Ατομικοί φιλόσοφοι

• Απαρχή κόσμου: άτομα+κενό (άτομα που κινούνται εντός του κενού)
• Μεταβολή: Άτομα όμοια ποιοτικά, αλλά όχι ποσοτικά και χωρικά ως προς σχήμα, μέγεθος, διάταξη, κίνηση, απόσταση, θέση= πολλαπλότητα

Φιλοσοφία:

• Μη ον= κενό
• Άτομα= όχι κενό (αγέννητα, άφθαρτα, άπειρα, απαθή)
• Υλιστική θεώρηση ψυχής
• Αέναες συγκρούσεις και κινήσεις ατόμων= πολλαπλότητα
• Συγκέντρωση ατόμων= δίνη= κόσμος
• Άπειροι κόσμοι

• Επηρέασαν Gassendi, Leibniz, Marx & Engels (διαλεκτικός υλισμός), Γαλιλαίο, Hobbes, Descartes (ποιότητα σε σχέση με ποσότητα, μηχανιστική ερμηνεία φαινομένων)
• Νεώτερη και σύγχρονη ατομική φυσική και χημική θεωρία.

Α. ΜΟΝΙΣΜΟΣ

• Θαλής ο Μιλήσιος (ύδωρ)
• Αναξίμανδρος (άπειρον)
• Αναξιμένης (αήρ)
• Ηράκλειτος (πυρ)
• Παρμενίδης (έον)

Β. ΠΟΛΥΑΡΧΙΣΜΟΣ (ή ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ)

• Πυθαγόρας (αριθμοί)
• Εμπεδοκλής (4 ριζώματα + Φιλότης/Νείκος)
• Αναξαγόρας (σπέρματα + νους)
• Λεύκιππος/Δημόκριτος (άτομα + κενόν)

Συμπαντικές αρχές= υλικές υπαρκτές οντότητες (ταύτιση ύλης-πνεύματος)

Κοσμολογία (όχι κοσμογονία)= ευταξία στο χάος συμπαντικής ύλης (όχι δημιουργία εκ του μηδενός)

ΚΕΦ. 2^ο ΣΟΦΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΣΩΚΡΑΤΗΣ

2.1. ΣΟΦΙΣΤΕΣ

Σοφιστικό κίνημα: 5^ος αιώνας, Αθήνα

Νέα ανάγκη εποχής: αναπροσαρμογή παιδείας/διδασκαλίας

Νέα ερωτήματα: περί ύπαρξης απόλυτης πραγματικότητας, αλήθεια και γνώση

Χαρακτηριστικά σοφιστικής κίνησης:

• Εριστικός/δημιουργικός διάλογος
• Ρητορική δεινότητα/επιχειρηματολογία
• Εγκυκλοπαιδισμός
• Πολυμάθεια
• Αμφισβήτηση συμβατικών αξιών (νόμω κι όχι φύσει)
• Υποκειμενισμός
• Σχετικισμός
• Σκεπτικισμός
• Μηδενισμός
• Αμοραλισμός
• Αγνωστικισμός
• Αθεϊσμός

2.1.1 ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (π. 490-420)

Από τα Άβδηρα της Θράκης, έγραψε Αλήθεια ή Καταβάλλοντες

Ανθρωποκεντρική φιλοσοφία

• Άνθρωπος ως πάντων χρημάτων μέτρον
• Εισαγωγή απόλυτου υποκειμενισμού/σχετικισμού (όχι αντικειμενική αλήθεια= οντολογικός και γνωσιολογικός σχετικισμός)
• Αγνωστικισμός (θρησκείες= νόμω συμβατικές)
• Ηθική: μετοχή στην αιδώ και στη δίκην ηθικοπολιτικού κώδικα πόλης (αν και συμβατικός νόμω)
• Ανθρώπινοι νόμοι= νόμω όχι φύσει (ακραίος σκεπτικισμός), κοινωνικό συμβόλαιο
• Ρητορική: για κάθε θέμα υπάρχουν πάντα δύο αντιμαχόμενες απόψεις= δόγμα των δισσών (διπλών) λόγων: εριστική αρχή λόγου-αντίλογου

2.1.2 ΓΟΡΓΙΑΣ (π. 483-376)

Από τους Λεοντίνους Σικελίας: σημάδεψε ανάπτυξη ρητορικής.

Γοργίας: πρώτος Ευρωπαίος μηδενιστής (Νίτσε)

Περί του μη όντος ή περί φύσεως, προσπαθεί να αποδείξει τα αξιώματα:

• Δεν υπάρχει τίποτα
• Κι αν υπάρχει, δεν δύναται να το σκεφτεί/γνωρίσει κανείς
• Κι αν υπάρχει κι είναι δυνατό να γίνει γνωστό, δεν μπορεί να ανακοινωθεί διαμέσου της γλώσσας

Ρητορική:

• Λογική απόδειξη παράδοξων θέσεων (προσπαθεί να αποδείξει ότι κάθε Προσωκρατική φιλοσοφία είναι εσφαλμένη)

• Προσδίδει μηδενική οντολογική αξία στην πραγματικότητα
• Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη γλώσσα και στον λόγο
• Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη νόηση και στις αισθήσεις
• Αναγνωρίζει δύναμη ρητορικού λόγου παρόλο που δεν είναι αληθής, αφού δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο αλήθειας (μέγας δυνάστης λόγος + πειθώ)
• Η υποβολή ως ισχυρό μέσο επιβολής στους ανθρώπους
• Ρητορικά σχήματα γοργίεια: αντιθέσεις, παρηχήσεις, συντακτικές αντιστοιχίες, λεκτική και φραστική μουσικότητα, ομοιοκαταληξίες κ.α.

Σοφιστικό κίνημα: ελληνικός Διαφωτισμός Αρχαιότητας (κατά Hegel).

Επηρέασε: Hobbes, Locke, Rousseau (κοινωνικό συμβόλαιο), Hume (αρνήθηκε κοινωνικό συμβόλαιο ως νόμω κι όχι φύσει), Νίτσε, Σαρτρ, Φουκώ, Derrida (μηδενισμός, αμοραλισμός, αθεϊσμός, αποδομισμός)

2.2 ΣΩΚΡΑΤΗΣ (470-399) αντίβαρο στο σοφιστικό κίνημα

• Αντικειμενική αλήθεια, γνώση, ηθική (καθολικές έννοιες και αξίες)
• Πρώιμοι πλατωνικοί διάλογοι= απορητικοί (δεν φτάνουν σε συμπέρασμα)
• Σωκρατική ειρωνεία: φιλοσοφικός έλεγχος των σοφών για να αποδείξει ότι δεν είναι ο ίδιος σοφός. Αποδεικνύει το αντίθετο.
• Διαλεκτική μέθοδος: διάλογος ερωτάν και αποκρίνεσθαι, θέση-αντίθεση-σύνθεση
• Μαιευτική μέθοδος: προσέγγιση γενικής και καθολικής σταθερής αλήθειας μέσω διαλεκτικών ερωταποκρίσεων (ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια εντός του – θεωρία της αναμνήσεως του Πλάτωνα)

Ηθική φιλοσοφία Σωκράτη:

• Στόχος: αναζήτηση και εξαγωγή καθολικών ορισμών
• Μέθοδος: επαγωγική (επακτικοί λόγοι)
• Γνώση = αρετή
• Γνώση + αρετή = ευδαιμονία (αρετή= έμπρακτη γνώση αγαθού, άρα διδακτή)
• Γνώση καλού= εκ φύσεως πράξη
• Πράξη κακού= άγνοια (γνωστικό σφάλμα κακής κρίσης)
• Δεν δέχεται ηθική ακράτεια, παρά μόνο την ηθική εγκράτει

Επηρέασε τον ύστερο Ευρωπαϊκό Ιδεαλισμό και Ορθολογισμό, Kierkegaard, Gabriel Marcel, φαινομενολογία Husserl

ΚΕΦ. 3^ο ΠΛΑΤΩΝ (428-348)

3.1.1. ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ (συμπληρωματικές)

Οντολογική αρχή: θεωρία ιδεών ή ειδών

• α. κόσμος γίγνεσθαι (αισθητών, γένεση/φθορά) – λιγότερο πραγματική (μικρότερο βαθμό μετοχής στην πραγματικότητα, μιμήματα των Ιδεών)
• β. κόσμος Είναι (ιδεών, Είναι των όντων) – ύστατη πραγματικότητα (τέλεια πρότυπα πραγμάτων, παραδείγματα όλων των όντων)
• ανώτατη Ιδέα= Αγαθό, πιο γοητευτική= Κάλλους
• άνοδος στη γνώση δια του ερωτεύεσθαι

Γνωσιολογική θεωρία: διττή διάκριση (και πάλι)

• α. επιστήμη (αληθινή γνώση Ιδεών/Ειδών, δια της νόησης)
• β. δόξα (απλή γνώμη για αισθητά όντα, δια των αισθήσεων)
• αισθητά όντα: οντολογικώς ανεπαρκή (μετέχουν λίγο στην πραγματικότητα)= αντιφατικές αισθητηριακές κρίσεις= απλές γνώμες
• αισθήσεις: κατάλληλες για αισθητά, αλλά ανεπαρκείς πηγές αληθινής γνώσης Ιδεών/Ειδών
• Ιδέα Αγαθού= εικόνα του ηλίου (αιτία των όντων)

Σχήματα οντολογικής και γνωσιολογικής θεωρίας: Εικόνα της γραμμής κ σπηλαίου.

Εικόνα της γραμμής: Βαθμός μετοχής οντολογικών αντικειμένων στην αλήθεια και στο ον.

• οντολογικό τμήμα νοητού γένους – επιστήμη

α. νόησις=ανώτατο νοητό τμήμα ιδεών/ειδών, διαλεκτική, τρόπος παραγωγικός

β. διάνοια=κατώτερο νοητό τμήμα μαθηματικών υποθέσεων (λογική)

• οντολογικό τμήμα ορατού γένους – δόξα

α. πίστις= ανώτερο ορατό τμήμα φυσικών αισθητών όντων

β. εικασία= κατώτατο ορατό τμήμα εικόνων (σκιών, ειδώλων πραγμάτων)

Οντολογική και γνωσιολογική άνοδος ανθρώπου από το λιγότερο πραγματικό στο όντως πραγματικό.

3.1.2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Οντολογικός δυισμός: ψυχή-σώμα

Θεωρία τριμερούς ψυχής (φύση ψυχής)

• λογιστικόν (λογική)
• θυμοειδές (βούληση, συναίσθημα)
• επιθυμητικόν (ανάγκες/ηδονές)

Θεωρίες περί της αθανασίας της ψυχής και της αναμνήσεως.

Θεωρία μετενσωμάτωσης: οντολογική γέφυρα αισθητού και αιώνιου κόσμου Ιδεών

Γνώση= ανάμνησις δια του ερωτεύεσθαι

3.1.3 ΗΘΙΚΗ

Πλατωνική ηθική στο γενικότερο πλαίσιο αρχαιελληνικής ηθικής ευδαιμονισμού.

Ανώτατο αγαθό και τέλος ζωής= ευδαιμονία

Ευδαιμονία= ανώτατη καλλιέργεια ψυχής, ανώτατη ανάπτυξη ηθικής και λογικής φύσης = σοφία + ανώτερη ηδονή (φρόνιμες ηδονές μέτρου) – δια της αρετής

Γνώση Ιδεών + γνώση αισθητών: ηθικός βίος= πρακτικός βίος

Ευδαιμονία: μέτρο + ωραίο (καλό) + αλήθεια

Κίνητρο ανεύρεσης: ο έρως

Ευδαιμονικός άνθρωπος= αληθινά ενάρετος (σωκρατική ταύτιση γνώσης-αρετής)

Σωκρατική άποψη περί εγκρατείας (κανείς δεν κάνει το κακό εν γνώσει του)

Προϋπόθεση ατομικής ευδαιμονίας= συλλογική ευδαιμονία

Σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη = δικαιοσύνη (ευ πράττειν= ευδαιμονία)

3.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Σκοπός πολιτικής= ευδαιμονία όλων των πολιτών

Ορθή πολιτεία= πολιτεία της γνώσης (φιλοσοφική γνώση + πολιτική δύναμη)

Τρεις τάξης όχι βάση καταγωγής, αλλά Είναι, αξίας και φυσικής ειδικότητας (στη βάση της ψυχολογίας α. λογιστικόν, β. θυμοειδές, γ. επιθυμητικόν)

• φύλακες (φιλόσοφοι-βασιλείς) σοφία
• επίκουροι (στρατιωτικοί) ανδρεία
• δημιουργοί (εργαζόμενοι, βιοτικές ανάγκες πολιτείας) σωφροσύνη

Ο καθένας πράττει τα αυτού= δικαιοσύνη= ευ πράττειν= δημόσια ευδαιμονία

Δεύτερη καλύτερη εναλλακτική λύση: κυβέρνηση των νόμων

3.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Αισθητική φιλοσοφία:

α. θεωρία περί του ωραίου= θετική στάση: εκτίμηση φυσικής ομορφιάς, έρως οδηγεί στις Ιδέες, δια του έρωτος οδηγεί στην οντολογία= το ωραίο ως αντικειμενικά πραγματικό (μέθεξη στην Ιδέα του ωραίου). Καθαυτή ομορφιά= άυλη, Ιδέα

β. θεωρία περί τέχνης= αρνητική στάση: τέχνη=μίμηση αισθητηριακής πραγματικότητας που είναι μίμηση Ιδεών, άρα τέχνη= μίμηση μιμήσεως (δύο βαθμούς κάτωθεν της αλήθειας – οντολογική αιτία απόρριψης τέχνης (πεδίο εικασίας/δόξας, μακριά από την επιστήμη). Έργο τέχνης: κίνδυνο για λογικό, πάθη, απομάκρυνση από Ιδέες. Αποδοχή μορφών τέχνης που υπηρετούν και εκφράζουν την αλήθεια.

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Αρχαιότητα: Νεοπλατωνισμός, Αυγουστίνος

Χριστιανισμός Μεσαίωνα: εκχριστιανισμός Πλάτωνα

Αναγέννηση: Ficino (παραμερίστηκε ο αριστοτελικός σχολαστικισμός)

17^ος αιώνας: πλατωνιστές Καίμπριτζ (ιδέα περί φυσικής ηθικής κ θρησκείας)

Νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία: πατέρας Ιδεαλισμού (θετικές και αρνητικές επιδράσεις), επηρέασε ευρωπαϊκό Ορθολογισμός και Ιδεαλισμό: Descartes, Spinoza, Leibniz, Berkeley, Kant, Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Kierkegaard

Διαφωνούν με Πλάτωνα: Nietzsche, Heidegger

Γνώση αντικειμενικής μορφής Αγαθού: επηρέασε δυτική ευρωπαϊκή ηθική

Επηρέασε εξέλιξη αισθητικής. Η πλατωνική απεμπόλιση της τέχνης, όμως, ΔΕΝ επηρέασε ευρωπαϊκή φιλοσοφία (υιοθετήθηκε η άποψη του Αριστοτέλη)

ΚΕΦ. 4^ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322)

4.1.1 ΛΟΓΙΚΗ Όργανον, Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα, Αναλυτικά ύστερα, Τοπικά, Σοφιστικοί έλεγχοι - Λογική Αριστοτέλη= μεθοδολογία κ όργανο επιστημών

• α. παραγωγή (από το γενικό στο μερικό)
• β. επαγωγή (από μερικό στο γενικό)

Γνώση: α. γνώση του ότι (άμεση γνώση αισθητηριακής αντίληψης, ότι είναι), β. στη γνώση του διότι (επιστημονική αποδεικτική γνώση των καθόλου, γιατί είναι)

4.1.2 ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ, Μετά τα φυσικά: αρνητική κριτική στη μεταφυσική του Πλάτωνα (άρνηση Επέκεινα και δυισμού σώματος-ψυχής και μεταθανάτιας ύπαρξης)

Μελετά τον υπαρκτό αισθητό σύμπαν κόσμο (όπως Προσωκρατικοί), το ον ως είναι. Αναζητά ουσία, βαθύτερο Είναι όντων:

• γραμματικά: υποκείμενο πρότασης (ουσια-στικό)
• υποκείμενο θεμελιακό Είναι: σταθερό, ανεξαρτήτως αλλαγών όντος
• ουσιώδη φύση του όντος (ταυτότητα)

Διακρίνει δύο είδη ουσίας:

• πρώτας ουσίας: όλα τα καθ΄ έκαστον αισθητά όντα
• δεύτερας ουσίας: όλα τα καθόλου (καθολικές έννοιες) – είδη/γένη

Ιεραρχία αντίθετη από Πλάτωνα: ατομικά όντα= πραγματικά, καθολικές αφηρημένες κατηγορίες= λιγότερο πραγματικές.

• Ουσία: αληθινό όντως ον: ύλη και είδος (μορφή) [κρατά λέξη «είδος» από τον Πλάτωνα ως πυρήνα, όμως, των πραγμάτων κι όχι στο επέκεινα] είδος ή μορφή πάντα ένυλον (διαμορφώνει      ύλη)
• Συμβεβηκότα: ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν
• Κίνηση, μεταβολή, φθορά, γένεση: πέρασμα από δυνατότητα σε πραγματικότητα. Εντελέχεια ύλης: τελολογική τάση, η ύλη έχει εντός της το τέλος της (σκοπό). Ύλη= δυνάμει όν(δυνατότητα), Ύλη+Μορφή= ενεργεία ον (πραγματικότητα)

Μεταφυσικές αιτίες/αρχές για μορφοποίηση ύλης:

• Υλικό αίτιο = ύλη
• Ειδικό ή μορφικό αίτιο = μορφή
• Ποιητικό αίτιο = το όθεν η αρχή της μεταβολής
• Τελικό αίτιο = ου ένεκα, τελολογική αρχή σκοπού για το οποίο υπάρχει το ον (το πιο σημαντικό: απαντά στο ερώτημα «γιατί υπάρχουν τα όντα»)

Εφαρμογή τελολογίας Αριστοτέλη στο σύμπαν: αναγωγή όλων των αιτίων του κόσμου στο τελικό αίτιο (αδύνατη η αιτιολόγηση επ΄ άπειρον) = πρώτο κινούν ή ακίνητον ή νοήσεως νόησιν, θεός (έσχατη μεταφυσική αιτία που κινεί τον κόσμο, αμιγής νόηση που σκέφτεται τον εαυτό της) – μεταφυσική αναγκαιότητα (όχι δημιουργός). Σύμπαν=ζωντανός οργανισμός με τελικό σκοπό σκέψη του εαυτού του

4.1.3 ΗΘΙΚΗ, Ηθικά Νικομάχεια

Ευδαιμονιστική ηθική. Σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η ευδαιμονία.

Δεν μπορεί να υπάρχει επ’ άπειρον ακολουθία αγαθών σκοπών: αναζητά ύψιστο φυσικό αγαθόν τέλος που είναι τέλειον και αυτάρκες= ευδαιμονία

Τρεις βασικοί σκοποί-τρόποι βίου:

• Ηδονικός (δούλοι, κτήνη)
• Πολιτικός (τιμής, δόξας, δεν συνιστά δικό μας σκοπό)
• Θεωρητικός βίος (υπέρτατο ιδεώδες ευδαιμονικού βίου)

Τι είναι ευδαιμονία:

Ενέργεια/λειτουργία που χαρακτηρίζει άνθρωπο= λογική

Υψηλότερος βαθμός= κατ’ αρετήν έλλογη ενέργεια

Ηθική ενάρετη πράξη αφορά την έλλογη φύση του ανθρώπου

Ευδαιμονία= μέγιστου βαθμού λογική και ενάρετη δραστηριότητα

Ηδονή= επισφράγισμα ευδαιμονίας

Υλικά αγαθά= μέσα, προϋπόθεση

Αρετή= επαινετή έξη (προκύπτει από επίπονη ασκηση πρακτικής και διδασκαλίας)

Πρακτική συνήθεια: έθος, συνεχή επανάληψη: έξις, καλλιέργεια χαρακτήρα: ήθος, επιστήμη: ηθική

• Ηθικές αρετές (με διαρκή επανάληψη/εθισμό)= έξη από ελεύθερη προαίρεση, μεσότητα (ανδρεία, σωφροσύνη, ελευθεριότης, μεγαλοπρέπεια, μεγαλοψυχία, πραότης, αλήθεια, ευτραπελία, φιλία, αιδώς, νέμεσις, δικαιοσύνη)

• Διανοητικές αρετές (με διδασκαλία, χρόνο, εμπειρία)= τέχνη, φρόνησις (πρακτική σοφία, καθορίζει όλες τις ηθικές αρετές), επιστήμη, νους, σοφία (ύψιστη αρετή)

Θεωρία περί της μεσότητας: Αρετή= μεσότητα δύο ακροτήτων κακιών, της ελλείψεως και της υπερβολής

Ευδαιμονικότερος βίος= θεωρητικός βίος φιλοσόφου

4.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Πολιτικά, ανώτατη πρακτική επιστήμη (προέκταση ηθικής)

Άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικό ζώον: Ηθικό τέλος= ευδαιμονία: Πολιτικό τέλος= δημόσιο ευ ζην

Διακρίνει δύο κατηγορίες πολιτευμάτων:

• Ορθά πολιτεύματα (εξουσία προς κοινό συμφέρον): α. βασιλεία, β. αριστοκρατία, γ. πολιτεία (ιδεώδες κατά Αριστοτέλη)
• Παρεκβατικά πολιτεύματα (εξουσία προς ίδιον συμφέρον): α. τυραννία, β. ολιγαρχία, γ. δημοκρατία (οχλοκρατική εξουσία) 

4.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, Περί ποιητικής

Τέχνη: μίμηση της πραγματικότητας, όπου αναπαριστάται η ιδεώδη και καθολική φύση των πραγμάτων, λελογισμένη γνώση, φιλοσοφική (αντίθετα από Πλάτωνα)

Ύψιστη τεχνών: τραγωδία= μίμημις πράξεως σπουδαίας (σοβαρής) και τελείας (ως πλήρες οργανικό σύνολο με ενότητα πλοκής, ευσύνοπτο και ευμνημόνευτο μέθεθος) ηδυσμένω λόγω δρώντων και ου δι’ απαγγελίας

Σκοπός: κάθαρση των δύο τραγικών συναισθημάτων, ελέου (βαθύς οίκτος) και φόβου (για τη μοίρα του ίδιου του θεατή) – ψυχολογικός τελικός σκοπός τραγωδίας: απομάκρυνση συγκινησιακών παθών, κάθαρση

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

• Αριστοτελισμός= μεσαιωνική χριστιανική σκέψη: Ακινάτης, Siger, Bonaventura
• Αλχημιστές
• Αναγέννηση: παραμερισμός αριστοτελικού σχολαστικισμού, πλατωνισμός
• Μεταβυζαντινή Ανατολή: αριστοτελισμός
• Επηρέασε: Bacon (μεθοδολογία), Copernicus, Leibniz, Heidegger (οντολογικός υπαρξισμός)
• Ανάπτυξη επιστημών (ταξινόμηση, θεμελίωση εμπειρικής μεθόδου)
• Πατέρας βιολογίας και λογικής (τυπική λογική: επιστημονικό πρότυπο αποδεικτικής μεθόδου εμπειρισμού, αντικαταστάθηκε 19^ο αιώνα από «διαλεκτική λογική» Ηράκλειτου και Hegel)
• Επηρέασε Ορθολογιστές: Descartes, Spinoza, Leinbiz (ορισμός ουσίας)
• Πολιτική: Ακινάτης, Dante, Mακιαβέλλι, Μαρξ, δημοκρατικά ιδεώδη
• Αισθητική: εκθειασμός τέχνης επηρέασε Ευρώπη

ΚΕΦ. 5^ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

5.1. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: πρακτική ηθική φιλοσοφία

• Λογική (γνωσιολογία, φιλοσοφία της γλώσσας)
• Φυσική (μελέτη σύμπαντος κόσμου)
• Ηθική (μελέτη ιδεώδους αγαθού ανθρώπινου βίου)

Αλήθεια + γνώση φυσικού κόσμου: Ευδαιμονισμός+ εμπειρισμός+ υλισμός

5.1.1 ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ – ηδονική αταραξία

Ηθική θεωρία: Φιλοσοφία= πρακτικό μέσο εξασφάλιση ευδαιμονικής ζωής

Σκοπός ανθρώπου= ευδαιμονία

Ηδονή= ανώτερο αγαθό/πάθος, δηλ. κριτήριο αλήθειας για επιλογή/αποφυγή πράξης

• Ενεργητικές ή δυναμικές ηδονές (ικανοποίηση επιθυμιών)
• Παθητικές, στατικές ή καταστασιακές: αταραξία, έλλειψη πόνου – ανώτερες (αμιγείς: δίχως κίνητρο επιθυμίας)

Ψυχικές ηδονές ανώτερες των σωματικών

Ηδονή= απαλλαγή από πόνο και ταραχή ψυχής (όχι άσωτες ηδονές)

Αταραξία= αληθινή ηδονή (προϋπόθεση: φρόνηση)

Λογική θεωρία: κανονική γνωσιολογία (διδάσκει κανόνα, ορθό μέτρο-κριτήριο αλήθειας που οδηγεί στη γνώση)

Δυνατή η βέβαιη γνώση. Ακραίος εμπειρισμός

Θεμελίωση κρίσεων σε τρία κριτήρια αλήθειας (κανόνες):

• Αισθήσεις (εντυπώσεις πάντα αληθείς, ίσως αλλοίωση από ενδιάμεσο αέρα)
• Πάθη (συναισθήματα, ένστικτα)
• Προλήψεις (προϋπάρχουσες γενικές έννοιες εντός μας, μετά τη γέννησή μας)

Φυσική θεωρία:

Ατομική θεωρία Λεύκιππου-Δημόκριτου (κόσμος= άτομα + κενό)

Άπειρα άτομα κινούνται τυχαία με ίση ταχύτητα σε άπειρο κενό.

Πρωτεύουσες ιδιότητες ατόμων: σχήμα, μέγεθος, βάρος

Ακραίος υλισμός: τα πάντα ως υλικά σώματα (+ ψυχή, + θεό). Άρνηση θείας πρόνοιας και αθανασίας ψυχής= όχι φόβος θανάτου (όπου υπάρχουμε εμείς δεν υπάρχει θάνατος, κι όπου υπάρχει θάνατος δεν υπάρχουμε εμείς)

Γνωσιολογικό χαρακτηριστικό εναργείας: σαφήνεια και ευκρίνεια σκέψης

Επηρέασαν Gassendi, Newton, Lock, Voltaire, Descartes, Husserls, Bentham, Mill, εμπειρισμό, αισθησιοκρατία, Μαρξ κ Λένιν, Νίτσε

5.1.2 ΣΤΩΙΚΟΙ – ενάρετη ευδαμονική απάθειαν

(ιδρυτής: Ζήνων Κιτιέας, α. αρχαία Στοά, β. μέση Στοά, γ. νέα Στοά)

Τελικός σκοπός στωικής φιλοσοφίας= ηθικός (να μάθει κανείς να ζεί ευδαιμονικά: αδύνατον χωρίς γνώση λογικού σύμπαντος)

Στωική λογική: Διαλεκτική (τυπική λογική), Γραμματική, Σημασιολογία, Γνωσιολογία (εμπειρισμός: πηγή γνώσης η αισθητηριακή εμπειρία), Φιλοσοφία της γλώσσας, Ρητορική

• Ψυχή= άγραφο χαρτί όπου καταγράφονται οι εντυπώσεις (φαντασίαι) + επαναλήψεις = γενικές έννοιες πραγμάτων (προλήψεις)
• Κριτήριο αλήθειας= καταληπτικάς φαντασίας (αξιόπιστες γνωστικές εντυπώσεις)
• Διέκριναν το τυγχάνον (εξωτερικό αντικείμενο), από σημαίνον (φωνή που εκφέρουμε όταν μιλάμε γι΄ αυτό) και σημαινόμενον ή λεκτόν (νόημα)
• Θεμελίωσαν προτασιακή λογική: πλήρης πρόταση= θεμέλιο λογικής, έγκυρα επιχειρήματα= 5 αναπόδεικτοι τύποι (που δεν χρήζουν απόδειξης)

Στωική φυσική: μονιστικός υλιστικός πανθεϊσμός (κόσμος= ζωντανό ον, θεός)

• Ενεργητική αρχή= λόγος ή θεός
• Παθητική αρχή= ύλη
• Θεϊκό σύμπαν= δημιουργικό πυρ (πνεύμα). Διαφοροποίηση από Ηράκλειτο: δέχονται θεωρία εκπυρώσεως και παλιγγενεσίας.
• Ρύθμιση κόσμου από ειμαρμένη (θεία πρόνοια)= αιτιοκρατική εξήγηση κόσμου

Στωική ηθική: ιδεώδες ανθρώπινου βίου= ευδαιμονία

- Τρόπος επίτευξης: ομολογουμένως τη φύσει ζην (σε ομόλογη συμφωνία με φύση)

- Προϋπόθεση: γνώση λογικού σύμπαντος

- Βάση ευδαιμονικής ζωής: αρετή (μοναδικό αγαθόν)

-Πάθη= ψευδείς κρίσεις, ασύμφωνες με λογική ψυχή που οδηγούν στη δυστυχία.

-Στωικός: απάθεια (λογική ζωή, απαλλαγή από πάθη)

- Ηθικά αρμόζουσες πράξεις: καθήκοντα

-Υψηλή κατηγορία καθηκόντων σοφών: κατορθώματα

Επηρέασαν: χριστιανική ηθική Πατέρων, Kant (καθήκον, αρετή), Νίτσε (αιώνια επιστροφή του ομοίου, πεπρωμένο), Frege (θεωρία νοήματος)

5.1.3 ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ – γαλήνια αταραξία (μέσω εποχής)

Αμφιβολία βέβαιης/έγκυρης γνώσης κόσμου: ασυμβίβαστη ισοσθένεια φαινομένων κ ανθρώπινων κρίσεων: Εποχή= μη τοποθέτηση ή αναστολή κρίσης= Ψυχική αταραξία

Τελικός σκοπός: συνεχή διερεύνηση/αναζήτηση γνώσης (όχι αρνητική αμφιβολία)

Αρχαίος σκεπτικισμός= πυρρώνειος και ακαδημεικός

Πυρρώνειος σκεπτικισμός (Πύρρων ο Ήλειος): Σέξτος Εμπειρικός (2^ος -3^ος αιώνας)

• Αταραξία: γαλήνια απεξάρτηση από πεποιθήσεις μέσω διαρκούς αναζήτησης γνώσης.
• Εποχήν ή αφασίαν: μη τοποθέτηση/αναστολή κρίσης.
• Ισοσθένεια ως προς αλήθεια/ψεύδος: τα πράγματα φαίνονται άλλοτε έτσι, κι άλλοτε αλλιώς
• Κοινός τρόπος ζωής, ζώντας αδοξάστως (χωρίς δογματισμό)

Ακαδημαϊκός σκεπτικισμός (Αρκεσίλαος, Καρνεάδης: αρχηγοί Ακαδημίας Πλάτωνα)

• Σωκρατική διαλεκτική μέθοδος ερωταποκρίσεων βασιζόμενη στην εναντιότητα των λόγων (επιχείρημα+ισοδύναμο αντεπιχείρημα=εποχήν)
• Αμφισβήτηση στωικής καταληπτικής φαντασίας ως κριτήριο αλήθειας (καμία αισθητηριακή εντύπωση δεν μπορεί να είναι βέβαιη και γνωστική.
• Σοφός: επέχει κρίσης
• Η εποχή δεν οδηγεί σε απραξία: επιλογή του πιο εύλογου, του υποκειμενικά πιο πειστικού, αληθοφανές

Επηρέασε: Gassendi, Descartes, Hume

Διαφορά σύγχρονου σκεπτικισμού από αρχαίο: όχι ενδιαφέρον για ηθική επίτευξη ψυχικής αταραξίας, ναι στη συνεχή έρευνα της γνώσης.

5.2 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

1^ος -5^ος αιώνας μ.Χ.: όχι δημιουργία νέων φιλοσοφιών, διερεύνηση υπαρχουσών

Νεοπλατωνισμός, εκπρόσωπος: Πλωτίνος

Μεταφυσικό σύστημα Πλωτίνου: 4 υποστασιακές αρχές (3 νοητές) με ιεραρχία:

• Εν αγαθόν (δημιούργησε εξ απορροής νοητό νου) – πηγή κ τελικός σκοπός όντων. Ενατένιση δια της έκστασης. Έξοδος από ατομικό εαυτό μέσω περιφρόνησης αισθητηριακού κόσμου (μουσικοί, εραστές, φιλόσοφοι).
• Νοητός νους (δημιούργησε κοσμική ψυχή)
• Κοσμικήν ψυχήν (δημιούργησε αισθητό κόσμο)
• Αισθητός κόσμος

Επηρέασε Χριστιανισμό (Αυγουστίνο κ Βοήθιο). Aναβίωσε κατά την Αναγέννηση. Eπέδρασε σε νεώτερους φιλοσόφους: Hegel (σχήμα «μονής-προόδου-επιστροφής» ψυχής και νου προς το έν: θέση-αντίθεση-σύνθεση), Spinoza, Leibniz. 

----------

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Η αρχαία έννοια ευδαιμονίας

Σωκράτης:

• Σχέση γνώσης περί της αρετής (σωφροσύνη/ανδρεία) με ηθική.
• Έννοια ηθικής πιο γενική από έννοια ηθικής μετα-καντιανής σκέψης.
• Ηθική= συνολική ποιότητα ανθρώπινης ζωής
• Κίνητρο Σωκράτη: καθαρά πρακτικό = βελτίωση ιδιωτικής/δημόσιας ζωής
• Ηθική «ευδαιμονική» (διαφορά με μετα-καντιανή σκέψη)

Στόχος σωκρατικής ερώτησης: απλά καθημερινά προβλήματα ως κίνητρο φιλοσοφικής συζήτησης και σκέψης

Σωκρατική αρετή: συγκεκριμένη κατάσταση ψυχής (όχι απλή εφαρμογή γενικών κανόνων). Πράξεις καλές = χαρακτήρας καλός. Αρετή: ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη, φιλία, οσιότης, σοφία

Ύφος ηθικής διαμορφώνεται από γενικές απόψεις ψυχολογίας: οι υγιείς άνθρωποι έχουν φυσική τάση προς προσωπική ευδαιμονία.

Προϋπόθεση πράξης: γενικότερο πλαίσιο σκοπιμότητας εκτελεστή της (κίνητρο)

Πράξεις με ηθική αξία προϋποθέτουν γνώση, συνδέονται με γενικό στοχαστικό πλαίσιο εκτελεστή. Πραγματική γνώση = θετική ηθική αξία αποφάσεων (ηθική καλοσύνη σε άμεση σχέση με την ευδαιμονία)

Γνώση: αναγκαία και επαρκής συνθήκη ηθικής πράξης για κάθε ψυχολογικά υγιή (όλοι θέλουν το προσωπικό τους καλό)

Ακράτεια: παρόλο που κάποιος γνωρίζει το καλό πράττει το κακό = θέμα γνώσης κατά Σωκράτη. Φύση αληθινής γνώσης= αλήθεια. Μια καλή πράξη προωθεί το γενικό μας καλό (μακροπρόθεσμο καλό οργανισμού)

Μόνη πηγή κινήτρων: πλαίσιο σκοπιμότητας (στόχος=γενικό καλό, επομένως είναι αδύνατον να πράξουμε κάτι αν δεν θεωρούμε ότι προωθεί το γενικό μας καλό).

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ, ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΝΑΜΝΗΣΗ

Γνωσιολογικές επιπτώσεις αθανασίας ψυχής: λήθη ενσωμάτωσης, μάθηση=ανάμνηση

Ανακάλυψη = αναγνώριση  (μεταφυσική συγγένεια ανθρώπου με φύση)

Ευαισθητοποίηση ψυχής= αποδοχή ότι δεν γνωρίζει= γνωσιολογική ετοιμότητα.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ

Τρεις γνωσιολογικές καταστάσεις: απλή γνώμη (κατώτερη), σωστή γνώμη (αληθής δόξα) και γνώση

Απλή γνώμη: ένδειξη ψυχολογική, προσωπική, μορφή συναισθήματος= ψυχολογική ένδειξη ανάμνησης – όχι γνώση.

Σωστή γνώμη (με βάση θεωρίας ανάμνησης)= ανεξάρτητη ένδειξη αλήθειας (σωστή κατεύθυνση)

Γνώση: μετά λόγου

Χαρακτηριστικά γνώσης: α. η αλήθεια αντικείμενο της γνώσης, β. αυτός που γνωρίζει μπορεί να εξηγήσει.

Σύνολο μερικών αληθειών = σύστημα αλήθειας

Αμοιβαία συμφωνία απόψεων= όχι εγγύηση αλήθειας

Υπάρχει κάτι, κάποια οντότητα, με το οποίο έχουμε έρθει σε γνωσιολογική επαφή κι έχουμε αποκτήσει την πρώην γνώση. Οντότητα = ιδέα

Πρώην γνώση= όχι αισθήσεις, νόηση

Ιδέες= νοητές οντότητες (όχι νοητικά κατασκευάσματα), νοηματικά μεγέθη -εφόσον συλλαμβάνονται με το νου- με οντολογική υπόσταση

Σχέση γνώσης προϋποθέτει δύο: τον γνώστη και το αντικείμενο της γνώσης (ιδέες: επιτρέπουν κρίσεις)

Οι Ιδέες αιτίες των αισθητών: α. γνωσιολογικές αιτίες (επιτρέπουν γνώση για αισθητά), β. οντολογικές αιτίες (προτεραιότητα ως προς τα αισθητά, ιδέες: οντολογικά υπεύθυνες για ιδιότητες αισθητών – τίποτα δεν μπορεί να υπάρχει αν δεν υπάρχει ως κάτι ιδιαίτερο, χωρίς, δηλαδή, ιδιότητες.

Έλλειψη σαφήνειας αισθητών για την φύση των ιδιοτήτων τους= οντολογική ανεπάρκεια= αντιφατικές κρίσεις

Αισθήσεις= όχι πηγή αληθινής γνώσης, περιορισμένη γνωσιολογική συμβολή, αλλά:

• α. μέσο γνωριμίας με τον κόσμο,
• β. μαρτυρία ασταθής= ερωτηματικά= ερεθίζουν νόηση= ιδέες/γνώση (ενεργοποίηση νόησης μέσω των αισθήσεων)

ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑ

αισθήσεις= επαφή με αισθητά  -έδρα αισθητών= σώμα

νόηση= επαφή με ιδέες  - έδρα νόησης= ψυχή

μετοχή αισθητών/αντικειμένων στις ιδέες (δομικές σχέσεις)

στον «Πρωταγόρα»: αποκλείεται να συμβεί η ακράτεια

στην «Πολιτεία»: η ακράτεια είναι γεγονός

Τρία μέρη ψυχής: α. επιθυμητικόν (σωματικές ηδονές, προσωρινή/άμεση ευχαρίστηση), β. λογιστικόν (διανοητικό: γνώση, μακροπρόθεσμο γενικό καλό), γ. θυμοειδές (τιμή/προστασία, σύμμαχος διανοητικού)

Απόψεις ηθικής φύσεως (και όχι μεταφυσικής)

Δίκαιο άτομο: ισορροπία τριών μερών ψυχής

Πολιτεία, Πλάτωνα

Σχέση ανάμεσα σε ανθρώπινη ψυχολογία και διαμόρφωση κράτους (οργάνωση ζωής)

Ιδεατή Πολιτεία (διανοητικό κατασκεύασμα Πλάτωνα): ιδιότητες τάξεων= ιδιότητες μερών ψυχής

• παραγωγοί – επιθυμητικόν – σωφροσύνη
• φύλακες – θυμοειδές – ανδρεία
• κυβερνήτες – λογιστικόν (φιλόσοφοι) – σοφία

Μέσο ταξινόμησης= παιδεία (όχι ρόλος φύλου/καταγωγής) με ευθύνη κράτους

Βασικό κριτήριο= απόδοση στα μαθηματικά

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (Ηθικά Νικομάχεια – Πολιτικά)

ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ηθική φιλοσοφία κατά τον Αριστοτέλη: επιστήμη που δεν απαιτεί ακρίβεια μαθηματικών αφού χαρακτηρίζεται από ρευστότητα.

Θεμέλιος λίθος Αριστοτελικής ηθικής: έννοια «ευδαιμονίας» ως τέλος/σκοπός

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ: τέλος αύταρκες, σύνολο ανθρώπινου βίου, αυτοσκοπός (ηθική ποιότητα υπό προοπτική διάρκειας και συνέχειας) – εκρέει από δραστηριότητα που ελέγχεται από το ανώτερο μέρος της ψυχής, το λόγο

Λόγος= ΦΡΟΝΗΣΗ (ηθική κρίση ή αίσθηση)

Έλλογη φύση φρόνησης= κέντρο ηθικότητας

Φρόνηση= συνειδητή ηθική απόφαση και πράξη (αίσθηση, σύλληψη και κατανόηση ηθικής κατάστασης μιας πράξης), διανοητική αρετή (ικανότητα για κρίση), προϋποθέτει ηθική αρετή

ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ: προδιάθεση, έξη,  «βιωματική προ-κατάληψη» που καθιστά δυνατή τη φρόνηση

Εξάρτηση ηθικής γνώσης (φρόνησης) από χαρακτήρα πράττοντος. (απομάκρυνση από σωκρατική σκέψη: κατοχή ηθικής γνώσης=ορθή πράξη)

Ηθική αίσθηση: επιτακτική

Ηθική ποιότητα πράττοντος φανερώνεται μόνο με τις πράξεις του (κι όχι στην πρόθεση ή τα συναισθήματά του)

Όχι κανόνες στην αριστοτελική ηθική, αλλά παραδείγματα (τα «καθόλου» δεν είναι τελειωτικά συμπεράσματα, επιδέχονται διόρθωση) καθοδήγηση, όχι υπαγόρευση

Ακράτεια (κατά Αριστοτέλη): αδυναμία εναρμόνισης ηθικών έξεων με το πρόσταγμα του «λόγου»

Αρετή= «μέσον» ανάμεσα σε δύο ακρότητες, μεσότητα που κατορθώνεται υπό την εποπτεία της φρόνησης (ηθικής γνώσης)

Ηθική έξη επεξηγεί νόημα ηθικής ευθύνης (η ηθική έξη καταδεικνύει εξάρτηση υποκειμένου από πόλη, παιδαγωγικό και ηθικό περιβάλλον του)

Συνάφεια ΗΘΙΚΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: πόλη ως προϋπόθεση δημιουργίας ηθικών ανθρώπων. Τρεις συνιστώσες αυτής της συνάφειας:

• πόλη: εξασφαλίζει «ευ ζην», δηλαδή, ηθική τελείωση του ανθρώπου. («Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό»= τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας
• Τελειότητα πολιτικής οργάνωσης= ηθική ποιότητα πολιτών
• Ρόλος παιδείας= προετοιμασία πολιτών ηθικά αγαθών= ηθική παιδεία

Πολιτικά, Αριστοτέλη

Αρχές πολιτικής θεωρίας:

• Η πόλη οφείλει να είναι αυτάρκης
• Πολίτης= θεμέλιος λίθος πόλης (αξιολογεί, διαχειρίζεται πολιτική εξουσία)
• Οι θεσμοί διατηρούν ανεξαρτησία τους απέναντι σε πρόσωπα που τους αντιπροσωπεύουν κι εκπροσωπούν το νόμο

Είδη πολιτευμάτων και τα αρνητικά τους:

• Βασιλεία (εξουσία του ενός) – μοναρχία
• Αριστοκρατία (εξουσία των ηθικά και γνωστικά αρίστων) – ολιγαρχία
• Δημοκρατία (εξουσία συνόλου πολιτών) – οχλοκρατία

Κριτική στην πλατωνική Πολιτεία:

Ζητούμενο Πολιτείας= πόλη ως απόλυτη ενότητα (κατάργηση οικογένειας, κοινοκτημοσύνη παιδιών, πολίτης ως υπηρετικό όργανο πολιτείας)

Ρήξη Αριστοτέλη: πόλη= πολλότητα (δεν αρνείται αυτάρκεια και εσωτερική ενότητα πόλης που διασφαλίζεται από την παιδεία, αλλά η πόλη δεν δικαιούται να άρει διαφορετικότητα πολιτών, όχι σύνολο ομοίων = σύγχρονη δημοκρατία)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

α. Ο άνθρωπος τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας,

β. ηθική και οντολογική εξάσκηση «θεωρητικού βίου»

Θεωρητικός βίος: συνεχής εξάσκηση «θεωρίας»= ύψιστη δυνατή ευδαιμονία

Θεωρία: αναφέρεται στα αιώνια όντα όχι στα ανθρώπινα πράγματα (ανεξάρτητη από ηθικές έξεις)

Πολλές ερμηνείες. Η απάντηση είναι κεφαλαιώδους σημασίας: κρίνεται κατά πόσο η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται από συγκεκριμένη δραστηριότητα (θεωρητικός βίος), η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί ερήμην των ηθικών αρετών/φρόνησης που ορίζουν τη σχέση μας με τους άλλους.

----------

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΤΟΜΟΣ Α΄

ΚΕΦ. 5^ο ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΜΕΣΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

5.3 ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ: ΥΨΙΣΤΗ ΜΟΡΦΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΟ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΙΣΜΟ

5.3.2 ΣΧΕΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ – ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΑΚΙΝΑΤΗ: συμβιβαστική λύση ανάμεσα σε σεβασμό για έργο Αβερρόη και αφοσίωση στον πάπα (απομάκρυνση από δόγμα διπλής αλήθειας Αβερρόη: τέλεια αλήθεια=θεολογία)

Άποψη Ακινάτη: από τις βασικές λατινικές σχολαστικές εκδόσεις αβερροϊκού δόγματος περί της διπλής αλήθειας.

Διάκριση φιλοσοφίας-θεολογίας ως προς μέθοδο και αντικείμενο.

• Φιλοσοφία: φυσικό φως ανθρώπινης λογικής (λογικοί κανόνες συλλογισμού που καταλήγουν σε σωστά συμπεράσματα) – άνθρωπος/κόσμος
• Θεολογία: λογική + αποκάλυψη και αυθεντία δόγματος – θεός

Δύο είδη θεολογίας:

• Φυσική θεολογία (περισσότερο λογική πχ χαρακτηριστικά θεού)
• Δογματική θεολογία (περισσότερο δόγμα)

Κοινός τόπος φιλοσοφίας-θεολογίας:

• Φυσική θεολογία (ασχολούνται με το θεό συλλογιστικά)

Η φιλοσοφία δεν αντικαθιστά τη θεολογία. Ηθική υποχρέωση φιλόσοφου η ενασχόληση με τη θεολογία (ανθρώπινη προδιάθεση για ένωση με θεό)

Άθεοι φιλόσοφοι= ατελείς θεωρίες

Σύγκρουση Δόγματος-Αριστοτέλη= υποχώρηση Αριστοτέλη

Μποναβεντούρα: οποιαδήποτε αλήθεια δεν πηγάζει από δόγμα είναι πλάνη

Ακινάτης: άθεοι φιλόσοφοι με ατελή και ανολοκλήρωτη γνώση= όχι πλάνη (διαφορά δομινικανών-φραγκισκανών που θα οδηγήσει σε αντιπαράθεση οπαδών Αυγουστίνου και Αριστοτέλη στον ύστερο Μεσαίωνα)

5.3.3 ΑΚΙΝΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ Ι: ΥΛΟΜΟΡΦΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΑΚΙΝΑΤΗ

- Κοινή αντίληψη περί ποικιλομορφίας ουσιών και υποστάσεων. Γνώση νου= εμπειρία αισθητών – Στοχασμός= διαμόρφωση διακρίσεων

- Δέχεται αριστοτελική διάκριση ουσιωδών-επουσιωδών χαρακτηριστικών (θεωρία αριστοτελικών κατηγοριών)

- Δέχεται αριστοτελικό υλομορφισμό:

• υλικό σώμα= άμορφη ύλη (καθαρή δυνατότητα) + μορφή (πρώτη πράξη ενός φυσικού σώματος)
• Ασυμβίβαστο με αυγουστίνεια θεωρία σπερματικών λόγων (καθαρή δύναμη= κάτι ενεργητικό).
• Δεν δέχεται ότι μορφή ενυπάρχει στην πρώτη ύλη και εκδηλώνεται με δράση υποκειμένου
• Προϋπόθεση αλλαγής: έλλειψη (ανάγκη δημιουργίας νέας μορφή από δράση εξωγενούς παράγοντα πάνω στην πρώτη ύλη).

- Ύλη+μορφή= ποτέ σε διάσταση στον υλικό κόσμο: οι γενικές έννοιες (χρόνος, ύλη, ενέργεια κ.α.) δεν μπορούν να υπάρξουν σε διάσταση από συγκεκριμένες περιστάσεις τους

- Εξατομίκευση μορφής (αριστοτέλεια θέση)= συγκεκριμένο άτομο. Αρχή εξατομίκευσης= ύλη (σχεδιασμένη για τον ποσοτικό προσδιορισμό που λαμβάνει από ένωσή της με συγκεκριμένη μορφή): τελολογικά πλαίσια (οι αλλαγές ενυπάρχουν στο υποκείμενο που πράττει ή στο αντικείμενο που αλλάζει)

- Εφαρμογή υλομορφικής θεωρίας μόνο στον ορατό και σωματικό κόσμο. (Διαφορά από Μποναβεντούρα: εφαρμογή σε ορατό/αόρατο, εκτός του Θεού)

- Κάθε υλικό ον έχει μία αρχική υποστατική ή ουσιαστική μορφή (διαφορετικά το υλικό ον θα είχε συγκεχυμένη μορφή/υπόσταση/ουσία: αντίθετο από δυαδική λογική Αριστοτέλη – αρχή αντιφατικότητας). Ανάλογα με συνθετότητά του, όμως, μπορεί να προσλάβει προσωρινές μορφές, συμβεβηκότα.

- Οντολογική ιεραρχία μορφών: ανόργανες ουσίες, μορφές μη λογικών αλλά με αίσθηση όντων (ζώα), λογική ψυχή ανθρώπου, άπειρη καθαρή ενέργεια θεού. Κενό μεταξύ ανθρώπου-θεού: άγγελοι (χωρίς ύλη) [Μποναβεντούρα: οι άγγελοι έχουν ύλη μη σωματική, θεός= καθαρή ενέργεια]

5.3.4 ΑΚΙΝΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΙΙ: ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣ Κ ΥΠΑΡΞΗΣ

Αν άγγελοι= μη ύλη (κατά Ακινάτη) σε τι διαφέρουν από Θεό;

Υλομορφική θεωρία: ορατός κόσμος

Διάκριση δύναμης (δυνατότητας αλλαγής) και ενέργειας (πραγματοποίηση δυνατόητας): ορατός και αόρατος κόσμος

Θεωρία για διάκριση ουσίας και ύπαρξης.

• Κτιστά όντα υπάρχουν γιατί έχουν ύπαρξη (οντολογική δυνατότητα να υπάρχουν). Ύπαρξη= πραγματωμένη δυνατότητα ύπαρξης
• Ουσία υλικού σώματος= υπόστασή του (ύλη+μορφή), Ουσία μη υλικής κτιστής φύσης= μορφή
• Ουσία= δύναμη για ύπαρξη. Ύπαρξη= ενέργεια ύπαρξης

Δυνατότητα+ ενέργεια=  όλα τα κτιστά όντα :

• α. από τη στιγμή της δημιουργίας τους

• β. ανεξάρτητα από υλική ή μη φύση τους
• γ. με τρόπο ώστε οι αλλαγές= σχέση αλληλεξάρτησης δυνάμει χαρακτηριστικών και εν ενεργεία πραγματοποιημένων

- Θεός= Άκτιστος, δηλ Ύπαρξη=Ουσία): πλήρης διαχωρισμός κτιστού και Ακτίστου

- Κάθε πεπερασμένη ουσία μπορεί να νοηθεί χωρίς χαρακτηριστικό ύπαρξης, αλλά όχι να διαχωριστεί από ύπαρξη= χωρίς ύπαρξη δεν υπάρχει ουσία

Βάρος στην έννοια της ύπαρξης εις βάρος ουσιολογίας νεοπλατωνισμού

Επηρέασε νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία= ίδρυση Υπαρξισμού (Κίρκεγκωρ, Σαρτρ κ.α)

[Ανάλογες απόψεις Αλφαράμπι κ Αβικέννα: ύπαρξη = συμβεβηκός της ουσίας (όχι σύνδεση με εν δυνάμει και εν ενεργεία χαρακτηριστικών.]

5.3.5 ΟΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

5 αποδείξεις (επιδράσεις από: Αλβέρτο, Άνσελμο, Αβικέννα, Μαϊμονίδη)

• 1^η απόδειξη: απόδειξη εκ της κινήσεως (manifestior via: η πιο ξεκάθαρη απόδειξη) Κίνηση= αναγωγή της δυνατότητας για ενέργεια στην πραγματοποίηση από κάποιο άλλο ον. Πρώτο κινούν ακίνητο= Θεός  (Αριστοτέλης) – παρατήρηση καθημερινής ζωής
• 2^η απόδειξη: αιτία ύπαρξης όντος= άλλο εξωγενές ον (αν ον= αιτία ύπαρξής του θα έπρεπε να υπήρχε πριν την ύπαρξή του κάτι αδύνατο) Αρχική αιτία όλων των όντων= Θεός (Αριστοτέλης) – παρατήρηση καθημερινής ζωής
• 3^η απόδειξη: παρατήρηση όντων αισθητού κόσμου,  φθορά/θάνατος= ύπαρξη τυχαία κι όχι αναγκαία (αλλιώς θα ζούσαν αιώνια και δεν θα διαλύονταν).  Σταθερό και αναγκαίο που ευθύνεται για ύπαρξη= Θεός (Αβικέννας/Μαϊμονίδης) – παρατήρηση καθημερινής ζωής
• 4^η απόδειξη: κριτήριο τελειότητας για σύγκριση όντων= πρέπει να υπάρχει τέλειο ον (αλλιώς δεν έχουν νόημα οι συγκρίσεις)= Θεός (Αυγουστίνος/Άνσελμος) – γλωσσικό/λογικό επίπεδο
• 5^η απόδειξη: τελεολογική απόδειξη Θεού: κοινή παρατήρηση μη οργανικών όντων να λειτουργούν προς ένα σκοπό, χωρίς να μπορούν να έχουν γνώση. Για την επίτευξη σκοπού χρειάζεται γνώση. Άρα τα κατευθύνει μια νόηση= Θεός – βασική θέση Δυτικών χριστιανών φιλοσόφων (σχολιάστηκε από Καντ)

Έμφαση Ακινάτη στα εμπειρικά δεδομένα= νους αδύνατος/ατελής να αντιληφθεί θεό a priori (αποτέλεσμα ροπής προς αριστοτελισμό).

5.3.6 ΑΚΙΝΑΤΕΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ (ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ)

Άνθρωπος= σώμα (πρώτη ύλη) + λογική ψυχή (υποστατική μορφή: αισθαντικές, αναπτυξιακές, λογικές λειτουργίες σώματος, χαρακτηριστικά προσωπικότητας)

Ένωση ψυχής με σώμα: μόνο έτσι μπορεί να εξασκήσει λειτουργίες/ικανότητες στο έπακρο.

[οπαδοί Αβερρόη: τρεις ψυχές, ανάπτυξης (φυτά), αίσθηση (ζώα), λογικής (άνθρωπος]

Μόνο Θεός= καθαρή ενέργεια

Ψυχή= δυνάμεις αισθαντικές, αναπτυξιακές (σύνδεση με σώμα: σε λανθάνουσα κατάσταση μετά θάνατον–αναμονή τελικής ανάστασης) λογικές/νοητικές (ισχύ μετά θάνατον)

Βοηθητικές δυνάμεις:

• Δυνάμεις κίνησης (προς κάπου)
• Δυνάμεις επιθυμίας (μετατροπή αντικειμένου σε κάτι που επιθυμούμε ως αυτοσκοπό κι όχι ως μέσο για άλλο σκοπό)

Συστηματοποίηση εσωτερικής ζωής:

• Εσωτερική ζωή ως αλληλεπίδραση δυνάμεων.
• Ιεράρχηση και κατηγοριοποίηση δυνάμεων ως προς αντικείμενο ενεργοποίησής τους
• Δεν υπάρχει ανθρώπινη πράξη που να μην μπορεί να εξηγηθεί από ανθρωπολογία Ακινάτη.
• Άμεσες επιπτώσεις στη θεωρία για ελευθερία βούλησης, στη σχέση ενεργητικού-παθητικού νου και στην επιστημολογία

Επιθυμία= καλό που θέλει ν΄ αποκτήσει ο άνθρωπος

Ανθρώπινη βούληση= στη βάση της αποδεκτή θεωρία καλού

• Ελεύθερη ή μη βούληση (ως προς επιλογή μέσων και όχι σκοπών) = λογική ικανότητα ανθρώπινης ψυχής [Ζώο: όχι ελευθερία βούλησης (επιθυμία προσδιορίζεται από ένστικτο)]
• Σκοπός στον οποίο βασίζεται η βούληση= πάντα καλός. (Κακός σκοπός= άγνοια – σωκρατική θέση «ουδείς εκών κακός»)
• Νοησιαρχική τοποθέτηση: αναγωγή ελευθερίας ανθρώπου στην ελευθερία κρίσης του (δέσμευση στο λατινικό χριστιανικό δόγμα κ θέσεις Αυγουστίνου)

Θέση Ακινάτη: όλοι οι άνθρωποι επιζητούν ευδαιμονία. Ευδαιμονία= κοντά στο Θεό. Αδυναμία κρίσης κατάλληλου μέσου για κατάκτηση αυτού του σκοπού= κακή χρήση ελευθερίας βούλησης

Σχέση ενεργητικού/παθητικού νου:

• ακολουθεί γενικές γραμμές Αριστοτέλη υπερασπιζόμενος το χριστιανικό δόγμα
• σωστή ερμηνεία Αριστοτέλη: νους ως μέρος της ψυχής (απόρριψη ερμηνείας Αβερρόη: α. νους ξεχωριστός από ψυχή, β. ίδιος για όλους, γ. επιζεί του θανάτου)

Αθανασία προσωπικής ψυχής: διαφορετικότητα ανθρώπων

• η ψυχή ως μορφή σώματος πολλαπλασιάζεται όπως τα σώματα και άρα
• δεν υπάρχει κοινή ψυχή για όλους, παρά
• μια ξεχωριστή κ αθάνατη ψυχή για κάθε άνθρωπο (κοινό χαρακτηριστικό: η δημιουργία τους από το Θεό)

Επιχειρήματα Ακινάτη κατά Αβερρόη:

• α. αν ψυχή κοινή τότε άκυρη η θεωρία περί ανταμοιβής μετά θάνατον
• β. αν κοινή κτήση ενεργητικού νου τότε όχι ελευθερία βούλησης
• γ. αν παθητικός νους κοινός τότε άκυρη η βασική αριστοτελική θέση ότι ψυχή= μορφή σώματος
• δ. αν ενεργητικός και παθητικός νους ξεχωριστές ουσίες/υποστάσεις από ψυχή, τότε δεδομένα αισθήσεων= περιττά (θα τα συνέθεταν αιώνια χωρίς να χρειάζεται ο άνθρωπος να έρθει σε επαφή με το περιβάλλον του)

Σκοπός έμφασης Ακινάτη στη συστηματικότητα μιας θεωρίας του ανθρώπου κ σε επιστημολογική σημασία άμεσων δεδομένων αισθήσεων [ψυχή= tabula rasa (όχι ιδέες εκ των προτέρων), έξοχος αριστοτελιστής]:

• αποφυγή ασυνεπειών
• στέρεες βάσεις υπεράσπισης χριστιανικού δόγματος
• έμφαση σε εμπειρία: αντίσταση σε θεωρίες Αβερρόη
• βάση προσωπικών διαφορών ανθρώπων= εσωτερικές νοητικές διαφορές

(αποφυγή ιδεαλισμού και ακραίου ρεαλισμού)

Καθημερινή αντίληψη κατά επιστημολογική θεωρία Ακινάτη:

• υλικά σώματα επενεργούν σε  αισθήσεις
• αισθήσεις: αντίληψη συγκεκριμένων δεδομένων κόσμου κ επιμέρους εννοιών
• φαντασία= φάντασμα/εικόνα που αναπαριστά συγκεκριμένο υλικό σώμα που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις
• ενεργητικός νους επιδρά αφαιρετικά στην εικόνα κ την αναλύει με βοήθεια γενικών κ καθολικών εννοιών που το κατηγοριοποιούν
• ενεργητικός νους επιδρά σε παθητικό και «τυπώνει» πάνω του γενικές ιδέες που δημιούργησε από δεδομένα αισθήσεων (εντυπώσεις)
• αντίδραση παθητικού νου στην επίδραση του ενεργητικού: μορφοποίηση πλήρους γενικής/καθολικής έννοιας
• αρχίζει διαλεκτική αλληλεπίδραση μεταξύ νου – αισθήσεων και άλλων ψυχικών δυνάμεων (κίνησης, επιθυμίας, βούλησης) για δράση

άμεσο αντικείμενο νόησης= καθολική έννοια - ουσία

άμεσο αντικείμενο αισθήσεων= συγκεκριμένα χαρακτηριστικά

καθολικές ή συγκεκριμένες έννοιες= μέσα του νου (όχι η ίδια η νόηση)

ανθρώπινος νους= δεν εξαντλείται υποστατικά στη δημιουργία καθολικών ιδεών, αλλά μπορεί να τις θέσει ως αντικείμενα

Καταγραφή ζωής συνείδησης από Ακινάτη= Κύριο χαρακτηριστικό: ιδιότητα intentionalitas (αναφορικότητα ή προθετικότητα)

Επίδραση στη διαμόρφωση νεότερης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας: Φαινομενολογία Husserl, Χάιντεγκερ, Σαρτρ (μελέτησαν συνέπειες προθετικότητας)

5.3.7 ΗΘΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΑΚΙΝΑΤΗ

Σκοπός ηθικών πράξεων:

• ολοκλήρωση ανθρώπου
• επίτευξη σκοπού ζωής (ευδαιμονία)

Τρόπος: κίνηση ηθικής πράξης προς θεό

Διαφορά τελεολογικής και ευδαιμονολογικής ηθικής Ακινάτη-Αριστοτέλη: ορισμός ευδαιμονίας

• κατά Αριστοτέλη: γνώση τρόπου λειτουργίας κόσμου
• κατά Ακινάτη: θέαση θεού, Απόλυτου Αγαθού

α. ευδαιμονία εν ζωή (ελεύθερες πράξεις που κινούνται προς φυσική γνώση Θεού – ατελής), β. ευδαιμονία μετά θάνατον (θέαση θεού, παρέμβαση θείας χάρης – τέλεια) – αλληλεπίδραση ειδών ευδαιμονίας

Ηθικό σύστημα Ακινάτη με περίτεχνη δομή και λογική συνέπεια:

• εμπρόθετες πράξεις: α. ηθικές (καλές), β. ανήθικες (κακές)
• ακούσιες πράξεις= χωρίς ηθικό χαρακτήρα
• αρετές= καλές συνήθειες, κακίες= κακές συνήθειες (αριστοτελική σκέψη)
• ηθικά καλό συνδέεται με θεό (κάτι θετικό πλήρες)
• κακό= έλλειψη καλού (όχι οντότητα, όπως υποστηρίζουν οι μανιχαϊστές που πιστεύουν στο Θεό και στον Διάβολο), άγνοια καλού (σωκρατική θέση)
• ουσία ηθικής ζωής= επίτευξη μεσότητας (αριστοτελική θέση)
• Ακινάτης= όχι πουριτανός: χειρισμός παθών όχι ξερίζωμα (χρήση λογικής)

Φυσικοκρατία Ακινάτη:

• φυσικός νόμος ως βάση και προϋπόθεση του ηθικού (πράξη σύμφωνη με λογική δεν αντίκειται στη φύση, αφού επιθυμία ηθικής ζωής και ευδαιμονίας είναι στη φύση του.
• Ένας φυσικός νόμος= ένας και διαχρονικός ηθικός νόμος (αλλάζουν μόνο οι περιστάσεις εφαρμογής)
• Θεϊκός/υπερβατικός νόμος= δεν αλλάζει: Οδηγός για φυσικό/ηθικό νόμο. Ασφαλιστική δικλείδα ηθικού συστήματος Ακινάτη: διαφορές φυσικού και ηθικού νόμου διαλύονται μέσω ύπαρξης θεϊκού νόμου.

5.3.8 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΘΩΜΑ ΑΚΙΝΑΤΗ

Πολιτικές θεωρίες εποχής:

• αριστοτελική πολιτική θεωρία (ερμηνεία Αβερρόη): ολοκληρωτική αποδέσμευση κοσμικής εξουσίας από εκκλησία
• αυγουστίνειος νεοπλατωνισμός: υπακοή κοσμικής στην εκκλησιαστική εξουσία
• παράδοση των Δύο Σπαθιών: κοσμική και εκκλησία= ισότιμα μέλη για το καλό της κοινωνίας (όχι ολοκληρωμένη πρόταση, συμπλήρωση από σύστημα και φυσιοκρατία Ακινάτη)
• Ακινάτεια πολιτική θεωρία: υπέρ παράδοσης Δύο Σπαθιών

• κοσμική εξουσία= φυσικός κοινωνικός θεσμός, όπως οικογένεια (θεμελίωση στη φύση του ανθρώπου – άνθρωπος= κοινωνικό/πολιτικό ον, απόδειξη: ικανότητες επικοινωνίας και έκφρασης)
• φυσικότητα θεσμού διακυβέρνησης: όπως σώματα διαλύονται χωρίς ψυχή, έτσι κοινωνίες διαλύονται χωρίς κυβέρνηση
• σκοπός κράτους= κοινό καλό πολιτών
• επίτευξη κοινού καλού:

α. εδραίωση κλίματος ειρήνης,

β. καθοδήγηση δραστηριοτήτων προς κοινό καλό,

γ. εξασφάλιση υλικών αγαθών για άνετη επιβίωση

 κοσμική εξουσία: στρατός+ δικαστικό σύστημα

• ρόλος εκκλησιαστικής εξουσίας στην αποφυγή απολυταρχικών τάσεων πολιτικής εξουσίας

Σχέση πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας:

• Διαφορά Ακινάτη-Αυγουστίνου: Ακινάτης ενοποιεί πολιτική και εκκλησιαστική εξουσία (ο Αυγουστίνος θεωρεί την κοσμική εξουσία ως κάτι αρνητικό, διαχωρίζει)
• Εκκλησιαστική εξουσία σημαντικότερη λόγω του ανώτερου σκοπού της= πραγμάτωση τέλειας ευδαιμονίας μετά θάνατον (έμμεση καθοδήγηση κρατικής εξουσίας ώστε να μη γίνεται τυραννική)
• Άσκηση κοσμικής εξουσίας: καλό υπηκόων, πραγμάτωση ατελούς ευδαιμονίας

Σχέση πολιτικής και δικαστικής εξουσίας:

- τέσσερα είδη νόμου:

·         α. αιώνιος, β. φυσικός (δημιουργημένοι/γνωστοί μόνο από το Θεό)

·         γ. θεϊκός θετός (αποκάλυψη)

·         δ. ανθρώπινος θετός (δημιουργία από άρχοντες πολιτικής/δικαστικής εξουσίας= σκοπός: εφαρμογή φυσικού νόμου κατά περιστάσεις και εγγύηση τήρησής του με κατάλληλες απαγορεύσεις/τιμωρίες (πολιτικός άρχοντας υπακούει στον θεϊκό και φυσικό νόμο)

-          αν ανθρώπινος νόμος αντίθετος με θεϊκό θετό τότε είναι διεστραμμένος (ο υπήκοος πρέπει να μην τον ακολουθήσει= εξέγερση)

Πολιτική θεωρία Ακινάτη: τελεολογική και ωφελιμιστική

·         ενίσχυση αισθήματος δικαίου κατά τον ύστερο Μεσαίωνα (έθεσε νομικούς και ηθικούς φραγμούς στην πολιτική εξουσία, σεβασμός της προσωπικής αξιοπρέπειας και ελευθερίας υπήκοου/πολίτη)

·         πηγή για πολιτειακό στοχασμό Ευρώπης μετά τον Μεσαίωνα

Επέδρασε σε Λοκ, Βολταίρο, Ρουσσώ και σε θεωρητικούς Γαλλικής Επανάστασης)

ΚΕΦ. 6^ο ΟΚΚΑΜ-ΟΚΚΑΜΙΣΤΕΣ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ Κ ΑΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΥΣΤΕΡΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΥ Κ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΥ

6.1.1 ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΟΚΚΑΜ: ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΣΚΕΠΤΙΚΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΙΚΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Ουίλλιαμ Όκκαμ: φραγκισκανός Άγγλος, προσπάθησε να διασώσει εγκυρότητα ρωμαιοκαθολικού δόγματος μέσω του νομιναλισμού του, ρήξη με αυθεντίες

• προσπάθησε ανατροπή ουσιοκρατίας και ισχυρών ουσιοκρατικών ρεαλισμών (σκωτικού και ακινάτειου, που είχαν ισχυροποιηθεί στα πανεπιστήμια) μέσω της αριστοτελικής λογικής και γνωσιοθεωρίας
• ασυμβίβαστα δύο κύρια σημεία χριστιανικού δόγματος: α. παντοδυναμία κ απόλυτη ελευθερία Θεού, β. ουσιοκρατία κ ρεαλισμός εποχής που βασιζόταν στις φιλοσοφικές θεωρίες αρχαίων Ελλήνων
• νέα ώθηση στην ονοματοκρατία (νομιναλισμός)

6.1.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ

Η μεταφυσική ασχολείται με ύπαρξη (αριστοτελική άποψη)

Λογική ανάλυση του τι μπορεί να εννοηθεί: πολλά αντικείμενα μεταφυσικής (άλλοι κλάδοι), η ύπαρξη είναι το πρώτο σε σημασία.

Αν κριτήριο = τελειότητα, τότε κύριο αντικείμενο = Θεός

6.1.3 ΕΝΝΟΙΑ ΤΑΥΤΟΣΗΜΙΑΣ

Ο Όκκαμ συμφωνεί με Ιωάννη Ντανς Σκώτο ότι η γενική έννοια ύπαρξης είναι μία για δημιουργήματα και Θεό (ιδέα ενοποιημένης έννοιας ύπαρξης ή αρχή ταυτοσημίας). Διαφωνεί, όμως, με τη διατύπωση, γιατί θεωρεί ότι υπάρχουν 3 διαφορετικά είδη ταυτοσημίας.

• Ταυτοσημία που αφορά διαφορετικά αριθμητικά πράγματα με την ίδια έννοια (Παύλος-Κώστας= άνθρωποι)
• Ταυτοσημία αναφορικά με έννοια δύο ή περισσότερων αντικειμένων που είναι όμοια σε μερικά σημεία και μη όμοια σε άλλα (πχ ζώο: άνθρωπος-γάιδαρος)
• Ταυτοσημία αντικειμένων χωρίς τυχαία ή ουσιαστική ομοιότητα= έννοια ύπαρξης (αναφέρεται στο δημιούργημα και στο θεό) – μόνο σύμφωνα με αυτό το είδος ταυτοσημίας αποκτά περιεχόμενο η έννοια της αναλογίας θεού-δημιουργήματος (αλλιώς οδηγούμαστε κατά λογικό και αναγκαίο τρόπο είτε στον πανθεϊσμό, είτε στη μείωση του Δημιουργού σε δημιούργημα)

Προσπάθησε να βρει χρυσή τομή ανάμεσα σε χριστιανικό δόγμα κ βελτιωμένη σύνθεση αριστοτελικής λογικής με:

-          διακρίσεις στα είδη ταυτοσημίας-αναλογίας

-          λογική επίθεση στις αποδείξεις ύπαρξης θεού

-          δυνατή μόνο μια ανθρωπογενή κ αμφισβητήσιμη εικόνα θεού = οι προσπάθειες για γνώση θεού είναι εκ των προτέρων αποτυχημένες: Αγνωστικισμός

6.1.4 ΟΚΚΑΜΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ (σχέση όρων συλλογισμών)

Όκκαμ: κύριος εκφραστής τερμινισμού ή οροκρατίας, λογική Πέτρου Ισπανίας (τερμινισμός: λογική θεωρία ύστερου Μεσαίωνα ως αντίδραση στη Λογική του Αριστοτέλη – σημαντικές ιδιότητες όρων (υποκείμενο/κατηγόρημα)= πρωταρχικά στοιχεία λογικής ανάλυσης πρότασης)

Λογική Πέτρου Ισπανίας:

• Διαλεκτική: λογική πιθανού = επιστήμη επιστημών (οδηγεί στην ανακάλυψη όλων των αρχών όλων των μεθόδων) = χρήση γλώσσας = λέξεις
• Λέξη= ως φυσική οντότητα, ως όρος με ορισμένη σημασία (significatio: γενικό νόημα, supposition: εξειδικευμένο νόημα λογικών όρων)

Όκκαμ: ανέπτυξε πιο ακραία μορφή λογικής των όρων με στόχο την πραγματοκρατία (ρεαλισμό) της εποχής του.

• Διαχωρισμός προφορικής/γραπτής λέξης από έννοια που σημασιοδοτεί. (η έννοια παραμένει ίδια ανεξάρτητα από γλώσσα/διάλεκτο)
• Έννοια= φυσικό σήμα, κοινό για ανθρώπους με άλλες γλώσσες, διαφορετικοί οι συμβατικοί τρόποι έκφρασης= εξάρτηση από πολιτισμικό περιβάλλον
• Λογικοί όροι = συμβατικές μορφές έκφρασης φυσικών σημάτων (λειτουργούν ως supposition μόνο μέσα σε μια πρόταση)
• Τα «καθόλου» σημασιοδοτούν τα «καθέκαστον επιμέρους» (συγκεκριμένα όντα). Άρα οι καθολικές έννοιες ΔΕΝ υπάρχουν (η ύπαρξή τους είναι συμβατική) – αν καθολική έννοια υπάρχει τότε μετατρέπεται σε συγκεκριμένο ον και παύει να είναι καθολική έννοια
• Γενικές κατηγορίες όντων= μη υπαρκτές και εξαρτώμενες από ένα δρων υποκείμενο που τα αντιλαμβάνεται (χρόνος= αντικείμενο που κινείται σε σχέση με κάποιο άλλο) = θεωρία ονοματοκρατικής έννοιας της αρχής της εξατομίκευσης

Διαφορές θεωρίας ονοματοκρατικής έννοιας της αρχής εξατομίκευσης του Όκκαμ από του Ακινάτη και του Ντανς Σκώτου:

• Ακινάτης: αναγωγή ομοιοτήτων πραγμάτων στην ύπαρξη του Θεού που τα έχει δημιουργήσει έτσι

Όκκαμ: δεν έχει τέτοια αναφορά, αφού δεν πιστεύει ότι υπάρχουν ιδέες στον Θεό βάση των οποίων δημιουργήθηκαν τα αντικείμενα

• Ακινάτης/Σκώτος: οι γενικές κατηγορίες υπάρχουν στην πραγματικότητα

Όκκαμ: οι γενικές κατηγορίες είναι ενεργήματα της νόησης (όχι πραγματικά)

• Ακινάτης/Σκώτος: υπάρχουν 3 οντολογικές κατηγορίες α. το αντικείμενο, β. η εξατομίκευσή του («καθέκαστον επιμέρους) και γ. κατηγοριοποίησή του (ως «καθόλου»)

Όκκαμ: αρχή οικονομίας (ελάχιστες οντολογικές κατηγορίες): μία κατηγορία= των υπαρκτών και άμεσα αντιληπτών εξατομικευμένων όντων

Θεωρία επιστήμης Όκκαμ: απόδειξη αλήθειας ή ψεύδους προτάσεων

• Πραγματική επιστήμη («καθέκαστα επιμέρους») - παρατηρήσεις
• Λογική επιστήμη (καθολικές έννοιες, χωρίς άμεση αναφορά στην πραγματικότητα). Μελετά όρους που δεν υπάρχουν χωρίς το νου. Σκοπός/λειτουργία: γνώση – συμπεράσματα

Μεθοδολογική ενοποίηση πραγματικής και λογικής επιστήμης: Ο επιστήμων οφείλει να είναι και φιλόσοφος.

6.1.5 ΟΚΚΑΜΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ

Αριστοτελικός ορισμός: «απόδειξη είναι ένας συλλογισμός που παράγει γνώση»

Οκκαμική άποψη: η απόδειξη σχετίζεται με τις ιδιότητες/χαρακτηριστικά υποκειμένου κι όχι με την ύπαρξή του (αιτιακή σχέση αντικειμένου κ ιδιοτήτων του)

Απόδειξη= θεμέλιο επιστήμης (σύνδεση άμεσης εμπειρίας + ενορατικής γνώσης)

Ενορατική γνώση= κατευθύνει νου στην αποδεικτική γνώση

                             = Κατανόηση όρων πρότασης

                             = Διατύπωση αιτιακών σχέσεων μεταξύ φαινομένων με όρους τους

                             = Εμφανίζεται μαζί με άμεση εμπειρία όντων

Ήπιος εμπειρισμός Όκκαμ: κόσμος εμπειρίας+ κόσμος ιδεών= όχι ακραίος εμπειριστής, όχι ιδεοκράτης.

• Θεμελίωση γνώσης στην εμπειρία υπαρκτού κόσμου
• Περιορισμό οντολογίας στα υπαρκτά όντα
• Περιφρόνηση εξεζητημένων θεωριών περί ύπαρξης όντων (ακινάτειας, σκωτικής κ.α.)= απομακρύνονται από σωστή χρήση γλώσσας

Αρχή οικονομίας (ξυράφι του Όκκαμ) + εμπειρισμός: σε όλες τις απόψεις του.

Χρόνος= κίνηση (το κινητό σε διαφορετικές θέσεις στο χώρο, formae fluens)

Χρόνος= τοπική σχέση αντικειμένου ως προς κάποιο άλλο, τρόπος αντίληψης νου

Αντίθεση με αριστοτελική θεωρία (κίνηση= πραγματωμένη δυνατότητα)

Αντίθεση με θεωρία Ντανς Σκώτου (ροή μορφής, fluxus formae)

Όκκαμ: επέδρασε σε ανάπτυξη φυσικής και άλλων επιστημών. Έθεσε προϋποθέσεις για διατύπωση αρχής αδράνειας (επιστημονική επανάσταση 17^ου αιώνα)

Επίδραση αρχής οικονομίας στα έργα λογικών θετικιστών.

6.1.6 ΟΚΚΑΜΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Υιοθετεί δύο πάγιες φραγκισκανικές θέσεις μεταφυσικής της ανθρώπινης ψυχολογίας:

• α. ύπαρξη περισσότερων από μιας υποστατικών μορφών,
• β. μη διαχωρισμός νόησης-θέλησης)+ εφαρμογή αρχής οικονομίας στο χώρο της ηθικής οντολογίας= σύνθεση αριστοτελικού κ χριστιανικού δόγματος (επίδραση σε Καρτέσιο κ Χομπς)

• Ύπαρξη μη υλικής και μη φθαρτής μορφής (ψυχή)= δεν επιδρά άμεσα στο σώμα: Μεσολάβηση αισθητικής μορφής (φθαρτή)
• Αισθητική μορφή= χωρισμένη σε τμήματα, το καθένα υπεύθυνο για επαφή ψυχής με διαφορετικά μέρη/όργανα του σώματος
• Εφαρμογή αρχής οικονομίας: όχι διαχωρισμός ενεργειών ανθρώπινης ψυχής, αλλά ενοποίησής τους (διαχωρισμός μορφής, αλλά όχι και δυνάμεων ψυχής). Ψυχή + αισθητική μορφή= ενιαία δράση στο σώμα
• Λογική και νοητική ψυχή ανθρώπου= χωρίς έκταση (πνευματικής φύσεως), όχι διαχωρισμένες λειτουργίες/ικανότητες)

Θεωρία ανθρώπινου προσώπου – Ηθική θεωρία

• ως ενοποιημένο, τέλειο ον που δεν γίνεται να γεννηθεί εγγενώς σε άλλο ον (εκτός του Θεού) και δεν χρειάζεται άλλο ον για να υπάρξει (εκτός του Θεού). Προϋπόθεση ύπαρξης προσώπου= σώμα+ ψυχή (μετά θάνατον παύει να υπάρχει ως πρόσωπο)
• αυτοδυναμία και αυτονομία ανθρώπινου προσώπου= απόλυτη ελευθερία χάριν της οποίας έχουν νόημα οι ηθικές και νομικές κυρώσεις για πράξεις του: δύναμη να γίνει ο άνθρωπος αιτία ή μη αιτία ενός αποτελέσματος
• απόλυτη ελευθερία: δεν περιορίζεται από σχέση νόησης/βούλησης (δυνατή η επίδραση της νόησης στη βούληση, αλλά όχι αναγκαία)
• απόλυτη ελευθερία= απόλυτη αίσθηση καθήκοντος/υποχρέωσης προς Δημιουργό. Ο ηθικός νόμος οφείλει την ύπαρξή του και στηρίζεται για τους κανόνες τους στη βούληση του Θεού. Απολυταρχική κ βουλησιαρχική ηθική θεωρία (αν θέλημα θεού= αμαρτία τότε ηθικό= αμαρτία)
• δέχεται κοινή πεποίθηση εποχής για ακολουθία κελευσμάτων ορθού λόγου στην καθημερινή ζωή (ένταξη Όκκαμ στην παράδοση αριστοτελικών ορθολογιστών εποχής του)
• o Όκκαμ προσπαθεί να συμβιβάσει γνώση και πίστη (πίστη στο θεό= γνώση και θέμα βούλησης) Η βούληση είναι ελεύθερη να επιλέξει πίστη στο θεό, ακόμα κι όταν η γνώση τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Πολιτική θεωρία

Βούληση θεού= απόλυτος ηθικός κανόνας (όχι όμως και βούληση πάπα)

Opus monaginta dierum: πραγματεία (επεξεργασία σχέσης θετού/φυσικού δικαίου και νομικής υπόστασης περιουσίας το Μεσαίωνα)

• φυσικό δικαίωμα ανθρώπου στην περιουσία (ανάγκη για επιβίωση= υπακούει σε βούληση Θεού και υποδείξεις ορθού λόγου)
• πάπας: όποιος έχει δικαίωμα μπορεί να χρησιμοποιεί υλικά αγαθά, αλλιώς είναι κλέφτης

φραγκισκανοί: όχι δικαίωμα για κατοχή κ χρήση υλικών πραγμάτων

διάκριση θετού δικαιώματος χρησικτησίας κ ηθικής υποχρέωσης συντήρησης ζωής: όχι δικαίωμα κατοχής, αλλά δικαίωμα χρήσης υπέρ επιβίωσης

Επανάσταση στα πολιτικά/εκκλησιαστικά πράγματα Μεσαίωνα: αναίρεση επίσημα αποδεκτού δόγματος καθυπόταξης πολιτικής στην εκκλησιαστική εξουσία, υπό αμφισβήτηση πολιτικής κ κρατικής εξουσία πάπα (αυτοαναιρεί εκκλησιαστική και θεολογική ισχύ του).

Ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια Αναγέννησης κ Διαφωτισμού

----------

 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΤΟΜΟΣ Β΄

ΚΕΦ. 2^ο Η ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κεντρική ιδέα ερμηνείας φύσης: συνεχής και αδιάπτωτη κίνηση= πρόσκρουση σωμάτων – αιτιακές σχέσεις (αποκοπή από παραδοσιακή τελεολογική αντίληψη)

Πλαίσιο γνωσιολογίας: γαλιλαϊκή αντίληψη κίνησης σωμάτων+ καρτεσιανή δυαρχία:

Σωματίδια αντικειμένων εξωτερικού κόσμου επενεργούν σε αισθητήρια όργανα και διαμέσου νευρικού συστήματος παράγουν κάτι διαφορετικό από τα ίδια: ιδέα, παράσταση μέσα στο νου (κυρίαρχη τάση)

Προκύπτουν ζητήματα όπως:

• Οντολογική υπόσταση εξωτερικού κόσμου
• Αντιστοιχία πραγματικών υποστάσεων-νοητικών ειδώλων
• Οργανωτική αρχή αισθητηριακών δεδομένων

Μεταφυσική= φιλοσοφική διερεύνηση φύσης, δομής/συγκρότησης πραγματικότητας (προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα που η επιστήμη εκλαμβάνει ως αξιώματα)

Έργο επιστήμης= ακριβής περιγραφή φυσικών νόμων

Μεταφυσική-επιστήμη: διαφορετικά εποπτικά πεδία (όχι σύγκρουση)

Διαφωτισμός: θεαματική πρόοδος επιστήμης, αρνητική χροιά μεταφυσικής:

• Διάκριση πνεύματος συστήματος (μεταφυσική) και συστηματικού πνεύματος (επιστημονική στάση: εμπειρισμός)
• Μεταφυσικό σύστημα: «στριμώχνει» εμπειρική πραγματικότητα κι έτσι παύει να έχει ερμηνευτική αξία (γενικές αρχές= όχι συμπύκνωση δεδομένων πραγματικότητας, αλλά μεροληψία στοχαστή κ παιχνίδι με λέξεις, Κοντιγιάκ)

Μεγάλα μεταφυσικά συστήματα: Ντεκάρτ, Σπινόζα, Λάιμπνιτς.

2.2 ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ 1596-1650 Δάσκαλος και θύμα Διαφωτισμού.

Δάσκαλος:

• προσπάθησε να απεγκλωβίσει φιλοσοφία από Σχολαστική,
• πίστη στις νοητικές δυνάμεις ανθρώπου,
• απελευθέρωση από αυθεντία πάπα

Θύμα:

• στόχος εμπειρισμού που τελικά επικράτησε

Ριζική διάκριση πνευματικού–υλικού κόσμου: βοήθησε υλισμό παρά πνευματοκρατία

Αντιμετώπιση υλικού κόσμου ως επαρκούς κ αυτόνομου αντικείμενου μελέτης

Συνεχιστές Ντεκάρτ: υλιστές 18^ου αιώνα (Λαμερτί, Χόλμπαχ, Ντιντερό) δανείστηκαν γεωμετρική αντίληψη Θεού που αποσύρεται μετά τη δημιουργία + μηχανιστική ερμηνεία ζωικού βασιλείου= εντελώς υλιστική θεώρηση κόσμου

2.2.1 ΒΑΚΩΝΑΣ ΚΑΙ ΝΕΥΤΩΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΝΤΕΚΑΡΤ

Ντεκάρτ κ Βάκωνας: πρωτεργάτες επιστημονικής μεθόδου

Μετά θάνατο Ντεκάρτ: απλουστευτική πρόσληψη ρασιοναλιστή Ντεκάρτ (αντιπαλότητα με εμπειριστή Βάκωνα)

Τεράστια συνεισφορά Ντεκάρτ στην εξέλιξη φιλοσοφικών ιδεών.

• «Η μέθοδός του είναι αρκετή για να του χαρίσει την αθανασία» (Ντ΄ Αλαμπέρ).
• Ενορατική βεβαιότητα ύπαρξης: υιοθετείται από εμπειριστή Λοκ, αλώβητη μέχρι Χιουμ.

2.2.2 ΤΟ COGITO

• Θεμελίωση σταθερότητας/βεβαιότητας= πρώτες αρχές νόησης (ενόρασης+απαγωγή)
• Μοντέλο-πρότυπο γνώσης= μαθηματικά
• Αισθήσεις/φαντασία= κατώτερες γνωστικές δυνάμεις (όχι βεβαιότητα)
• Γνώση βασίζεται σε ιδέες, ιδέες= προϊόντα νόησης (νόηση= μεσολαβεί για γνώση αισθητού κόσμου)
• Μέσο για νέα βεβαιότητα= ριζική αμφιβολία «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» (το cogito συλλαμβάνει το εγώ από την ίδια την πράξη της σκέψης.)
• Εκ των υστέρων βεβαιότητα. Γνώση εαυτού ως σκεπτόμενο υποκείμενο προηγείται της γνώσης του εξωτερικού κόσμου. Ανάβαση από οπτική γωνία υποκειμένου στην απόλυτη σύλληψη του κόσμου.
• Ακλόνητη βεβαιότητα= άμεση και ενορατική (όχι πια βεβαιότητα από παράδοση ή αυθεντία)
• Α΄Μεθοδολογικός Κανόνας= αποδοχή μόνο σαφών και διακριτών ιδεών
• Άλλοι Κανόνες:

α. διαίρεση προβλημάτων σε πιο απλά μέρη,

β. από απλές προς σύνθετες ιδέες (υπόθεση εσωτερικής τάξη που τις συνδέει)

γ. επανέλεγχος συλλογιστικής

2.2.3 Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ Η ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Δυαρχία καρτεσιανής φιλοσοφίας: διάκριση ψυχής-σώματος ή πνεύματος (όχι έκταση)-ύλης (έκταση)

Χάσμα μεταξύ πνεύματος-ύλης: τι μας εγγυάται ότι ό,τι αντιλαμβανόμαστε είναι αληθινό;

Απάντηση: Θεός= τέλειο ον (θεμελίωση αντιστοιχίας δύο κόσμων)

Γνώση κόσμου συναρτάται με βεβαιότητα ύπαρξης Θεού.

Οντολογική απόδειξη ύπαρξης Θεού: τέλειο ον= υπάρχει

Έννοια τελειότητας= όχι από αισθήσεις (εμπειρίες ατελείς), άρα έμφυτη= ύπαρξη θεού

Άλλες έμφυτες έννοιες: ύπαρξη, αριθμός, διάρκεια

Έννοιες που αναφέρονται συγκεκριμένα στον υλικό κόσμο: έκταση, μορφή, κίνηση

2.2.4 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΥΛΗΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

Προγραμματική δυαρχία Ντεκάρτ= επιπλέον πρόβλημα: πώς επικοινωνούν οι κόσμοι;

Θεωρία για ζωικά πνεύματα που ενυπάρχουν στο αίμα και εισδύουν σε κοιλότητα εγκέφαλο («κωνάριο»). Δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ.

Σημείο συνεχούς προβληματισμού μετά Ντεκάρτ. Ξεχωρίζουν απόψεις των: Γκέλινγκς (πνεύμα πεπερασμένο= όχι αιτία) και Μαλμπράνς (αφού όχι ενότητα σώματος-ψυχής άρα σχέση ιδεών κ πραγματικότητας εγγυάται μόνο ο Θεός. (όχι αιτιακή σχέση μεταξύ δύο γεγονότων ή καταστάσεων)

Κόσμος πνεύματος= ελευθερία

Κόσμος ύλης= μηχανιστική λειτουργία (φυσικοί νόμοι κίνησης)

Αναγωγή εξωτερικού κόσμου σε μαθηματικές σχέσεις= βεβαιότητα γνώσης

Μαθηματική σχέση= σχέση μεταξύ γνωστών κ άγνωστων ποσοτήτων (γνωστό κ άγνωστο μετέχουν την ίδιας φύσης)

Αναγωγή όλων σε ποσότητα (επανάληψη ίδιας βασικής μονάδας)= όχι ασυνέπεια ή ποιοτική διαφοροποίηση μεταξύ γεωμετρίας και φυσικής

Μοντέλο Ντεκάρτ= γεωμετρία που από γενικές αρχές και με αυστηρή απαγωγικό μέθοδο προχωρεί στο μερικό φαινόμενο φύσης.

Επέδρασε σε Γαλλία, στην Αγγλία στους νέο-πλατωνικούς Κέιμπριτζ (πχ Χένρι Μουρ, άσκησε κριτική)

2.6 ΤΖΟΝ ΛΟΚ, 1632-1704 (συνεχιστής ιδεών Νεύτωνα)

2.6.1 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ

• Προσπάθεια κατανόησης συστήματος Νεύτωνα χωρίς τις εξειδικευμένες μαθηματικές αναλύσεις του.
• Κατά κάθε θεωρίας έμφυτων ιδεών: κινείται κυρίως κατά των Σχολαστικών (η γνώση πηγάζει απαγωγικά από αυταπόδεικτες αλήθειες) και λιγότερο κατά του Ντεκάρτ.
• Εμπειρική ψυχολογία Λοκ= ψυχολογία Διαφωτισμού
• Πλευρά εμπειρισμού Λοκ που αμφισβητήθηκε από ακραία εμπειριστική σκοπιά: διάκριση μεταξύ εσωτερικής κ εξωτερικής εμπειρίας.

2.6.2 Η ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ

Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση: ανάλυση δραστηριοτήτων νόησης, κι όχι σύλληψη ουσίας της (για τους Σχολαστικούς ουσία= μεταφυσική οντότητα) κ απώτερων αιτιών ύπαρξής της: Μεταστροφή από μελέτη φύσης νου στις λειτουργίες του.

• Φιλόσοφος= φυσικός επιστήμονας
• Στόχος= καταγραφή φυσικής ιστορίας νου (περιγραφή απαρχών, ανάπτυξης και τρόπου λειτουργίας ιδεών)

Βάσεις αισθησιοκρατικής αντίληψης είχαν τεθεί ήδη από Χομπς κ Γκασέντι:

(Μηχανιστική αντίληψη τρόπου λειτουργίας νοητικών δυνάμεων)

• Άνθρωπος= υλικό ον (δεμένος με παρορμήσεις κ αισθήματα σώματος)
• Παραστάσεις= δραστηριότητα αισθήσεων
• Ψυχικά μορφώματα= άισθηση, βάση μηχανισμών συνειρμού
• Ονόματα λέξεων= συμβάσεις (όχι ουσίες)
• Συσχετισμός ονομάτων= επιβεβαίωση, αλληλουχία επιβεβαιώσεων= συλλογισμός

2.6.3 Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

- πώς γνωρίζουμε τον κόσμο;

- ποια τα όρια της γνώσης μας;

Λοκ: εισηγητής εμπειρικού ιδεαλισμού (εξάρτηση γνώσης από εμπειρία + παρατηρητή)

• Ψυχή= άγραφη πλάκα (κατά θεωρίας έμφυτων ιδεών)
• Γνώση= επίκτητη
• Όχι έμφυτες ιδέες νόμος μη αντίφασης ή νόμος ταυτότητας (θα ήταν εμφανώς παρούσες στη συνείδηση κάθε ανθρώπου, κάτι που δεν συμβαίνει) Δυνατότητα γνώσης= αποδεκτή μεν ερμηνεία έμφυτων ιδεών χωρίς όμως ερμηνευτική αξία (πολύ χαλαρή)
• Ιδέα= ομοίωμα αντικειμένου εξωτερικού κόσμου στη συνείδηση: μέσω αισθήσεων, αντικείμενο νόησης. Περιγράφεται με λέξεις (συμβάσεις για αποθήκευση στη μνήμη)
• Απλές ιδέες= άμεση εμπειρία (δεν αναλύονται) + πνεύμα= σύνθετες ιδέες (φαντασία: όχι νέες απλές ιδέες χωρίς μεσολάβηση εμπειρίας – Χιουμ)
• Σκέψη= όχι ουσία της ψυχής, αλλά λειτουργία της (κατά καρτεσιανής νοησιαρχίας)

2.6.4 Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΦΗΡΗΜΕΝΩΝ ΙΔΕΩΝ

Παρατήρηση κοινών χαρακτηριστικών μεμονωμένων αντικειμένων= αφηρημένη γενική ιδέα που υποδηλώνεται με γενική λέξη.

Τρεις αλληλοναιρούμενες εκδοχές σχηματισμού αφηρημένων ιδεών:

• Λειτουργία ιδέας συγκεκριμένου ως αντιπροσωπευτικό δείγμα αντικειμένων ομάδας ή είδους.
• Παραμερισμός ιδεών όλων των επιμέρους χαρακτηριστικών αντικειμένων ομάδας ή είδους.
• Συγκεχυμένη ανάμιξη όλων των ιδιοτήτων των επιμέρους αντικειμένων ομάδας ή είδους.

2.6.5 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Κύρος ιδεών εξαρτάται από αντιστοιχία τους με ποιότητες πραγμάτων.

Ποιότητες= συγκροτούν εσωτερική δομή πραγμάτων έξω από μας και καθρεφτίζονται στις ιδέες.

• Πρωτεύουσες (ένα πράγμα δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς αυτές πχ έκταση)
• Δευτερεύουσες (το αντίθετο)

Αντικρούει σχολαστική αντίληψη υποστάσεων ως μεταφυσικών ουσιών:

Υπόσταση= σύνολο αισθητών ποιοτήτων που συμβαίνει να συνδέονται με ίδιο τρόπο

Πρόβλημα φιλοσοφίας Λοκ (εντοπίστηκε από Μπάρκλεϋ): αν γνώση κόσμου= σχέση ιδεών τότε πώς υπάρχει βεβαιότητα αντιστοιχίας με έξω κόσμο; (γενικές προτάσεις= πληροφορούν για ιδέες, όχι για κόσμο αυτό καθ΄ αυτό).

Τρεις περιπτώσεις προτάσεων που αφορούν πραγματικό κόσμο:

• Ενορατική βεβαιότητα (αφορά λειτουργίες νόησης κι όχι ουσία της) για ύπαρξη νου μας
• Απαγωγική γνώση ύπαρξης Θεού
• Αισθητήρια γνώση ύπαρξης αντικειμένων έξω από μας

Αλήθεια: στο βαθμό αντιστοίχισης αισθήσεων με εξωτερική πραγματικότητα

Δύο κόσμοι Λοκ:

α. «υποκειμενικός», ελεύθερη έρευνα, όχι εχέγγυα αντικειμενικής γνώσης,

β. εξωτερικός, από τον οποίο μας χωρίζει το φάσμα των ιδεών μας (πιο προβληματική εκδοχή δυαρχίας Ντεκάρτ)

2.6.6 ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Γνώση= αντίληψη συμφωνίας ή διαφωνίας μεταξύ ιδεών

• Ανάλογα με σχέση στην οποία αναφέρεται η συμφωνία ή διαφωνία

α. υποπεριπτώσεις ταυτότητας ή διαφοράς

β. των λογικών σχέσεων συλλογιστικής διαδικασίας

γ. της συνύπαρξης

δ. της σχέσης των ιδεών με την πραγματικότητα (προβληματικό, πλάνη που έδειξε ο Καντ κ ο Ράσελ)

• Ανάλογα με βαθμό βεβαιότητας [ενορατική (άμεση) γνώση, αποδεικτική, αισθητή]
• Ανάλογα με το αν πρόκειται για γνώση που αποκτάμε μόλις τη συνειδητοποιούμε ή κτήμα από παρελθόν που επαναφέρουμε στη συνείδηση
• Ανάλογα με τον αν πρόκειται για ουσιαστική, επουσιώδη ή ταυτολογική γνώση (μεταγενέστερη διάκριση συνθετικής-αναλυτικής αλήθειας)

2.6.7 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΕΜΦΥΤΩΝ ΙΔΕΩΝ

Λοκ: έθεσε θέματα συζήτησης που δημιούργησαν σύγχρονο εμπειρισμό

Οι ιδέες είναι έσχατα στοιχεία που δεν ανάγονται σε κάτι απλούστερο= πεμπτουσία εμπειρισμού 18^ου αιώνα

[Θεωρία έμφυτων ιδεών: συντηρητικές προεκτάσεις (οικουμενικά δεδομένες)]

Λοκ: πρωτοκαθεδρία στην ατομική κρίση (ισχυροποίηση ατόμου απέναντι σε αυθεντίες και δόγματα= πλήγμα κατά της μεταφυσικής

2.7 ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΑΡΚΛΕΫ, 1685-1753 – Ιδεαλιστική ερμηνεία Λοκ

Επικριτής και συνεχιστής του Λοκ, κρίκος που συνδέει Λοκ κ Χιουμ.

(φανατικός εμπειριστής και βαθιά θρησκευόμενος)

2.7.1 ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΥ ΜΕ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟ

Παράδοξο φιλοσοφίας Μπάρκλεϋ:

• Α. ακραιφνής εμπειρισμός
• Β. εκδίπλωση κ δημιουργική δύναμη πνεύματος (απούσα ύλη)

Στόχος: καταπολέμηση αθεϊσμού (ύλης) και εδραίωση πίστης στην ύπαρξη του Θεού

• Άρνηση ύπαρξης άψυχης ύλης από το πουθενά (αδρανής ύλη όχι αιτία ιδεών)
• Άρνηση των «καθ΄ όλου» πλατωνικής/αριστοτελικής, καρτεσιανής παράδοσης
• Θεός= αιτία των ιδεών (δεν χρειάζεται ύλη) – Κανονικότητα= κανονικότητα βουλήσεων Θεού
• Πραγματικότητα= φαντασία, μνήμη, σκέψη, συναισθήματα, αισθήσεις
• Αρνείται υπόσταση ύλης, υποστασιοποιόντας το πνεύμα (κόσμος ως αντικείμενο πνεύματος: αισθήσεις σχετίζονται με υποκείμενο)
• Τίποτα ανεξάρτητα από πνεύμα. Είναι= αντιλαμβάνεσθαι.

Εμπειρίες= τα μόνα δεδομένα

Κόσμος εμπειριών= όνειρο

Εμπειρίες= ιδέες= όχι έρεισμα στον έξω κόσμο= όχι επιβεβαίωση οντολογικής του υπόστασης

2.7.2 ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΛΟΚΙΑΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ

• Περιττή κ εσφαλμένη η διάκριση πρωτευουσών/δευτερευουσών ιδιοτήτων
• Γνώση= δεδομένα εμπειρίας= συνδυασμός ιδεών= όχι άμεση σύνδεση με ποιότητες σωμάτων (όχι ιδέες)= αδυναμία να μιλήσουμε για τον πραγματικό κόσμο (καρτεσιανός υποκειμενισμός+λοκιανός εμπειρισμός)
• Ό,τι συμβαίνει στον κόσμο είναι από παρέμβαση Θεού (αφετηρία: σκέψη Λοκ)

• Λοκ: γενικές ιδέες= ελάχιστος κοινός παρονομαστής (αφαίρεση επιμέρους ιδιοτήτων πραγμάτων)

Μπάρκλεϋ: δεν υπάρχουν γενικές ιδέες, γενικό= πολλά συγκεκριμένα

Αφαίρεση κατά Μπάρκλεϋ= επιλεκτική λειτουργία συνείδησης να εστιάζει

Συνεισφορά Μπάρκλεϋ στη φιλοσοφία της γλώσσας:

• Κάθε νοηματική πρόταση για εξωτερικό κόσμο= αναλύσιμη σε προτάσεις με περιεχόμενο εμπειρίες άμεσες των αισθήσεων
• Γλώσσα: όχι μόνο περιγραφική λειτουργία. Όνομα= αντιστοιχεί σε συγκεκριμένο αντικείμενο. Γενικές λέξεις= όχι αντιστοιχία με πράγματα.

2.8 ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ, 1711-1776 (οπαδός Νεύτωνα, λογικές απολήξεις Λοκ)

Μεγαλύτερος Βρετανός φιλόσοφος

Φιλοσοφία= ανακριβή φυσική επιστήμη

2.8.1 Η ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

• Φυσικά αντικείμενα= συλλογή/διαδοχή ποιοτήτων στο χρόνο (αισθήσεις)
• Δύο είδη παραστάσεων συλλαμβάνει ο νους (απλές/σύνθετες):

α. εντυπώσεις (ζωηρές, ακούσιες, άμεσα από αισθήσεις)

β. ιδέες (έμμεσες, λιγότερο διακριτές, αναστοχασμός εντυπώσεων)

Διάκριση ιδεών με βάση ένταση/ζωηράδα.

Απλή ιδέα= αντίγραφο εντύπωσης (δεν υπάρχει ιδέα χωρίς εντύπωση, αλλά υπάρχει εντύπωση χωρίς ιδέα: συνεπής εμπειρισμός Χιουμ)

• Όχι επιβεβαίωση ή διάψευση έμφυτων ιδεών: μετριοπαθής σκεπτικισμός
• Συντάσσεται με Μπάρκλεϋ: συνειδητοποιημένος εμπειρισμός δεν μπορεί να υποστηρίξει αντικειμενική υπόσταση εξωτερικού κόσμου.

Διαφορά: αν πραγματικός κόσμος= απρόσιτος, τότε όχι ένταξη σε ερμηνευτικό σχήμα (πχ υποστασιοποίηση πνεύματος Μπάρκλεϋ)

Φιλοσοφία Χιουμ= περιγραφική ψυχολογία (επεξεργασία θεωρίας συνειρμών Χάρτλεϋ)

• Εντυπώσεις σχετίζονται μέσω α. αμοιβαίας ομοιότητάς τους, β. εγγύτητας στο χώρο, γ. αιτιακής αλληλουχίας
• Γενικές ιδέες= ειδικές ιδέες που ενοποιούνται με μια λέξη (δεν μπορούμε να σκεφτούμε παρά μόνο το συγκεκριμένο, αδιαφορία για ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: κατηγοριοποίηση από νου σε κουτάκια με γενικά ονόματα)
• Από το μερικό στο γενικό η συστηματοποίηση των ειδών
• Συσχέτιση ιδεών: συνήθεια (σύνδεση επιστημολογίας με πρακτική γνώση κοινωνίας: έθιμο)
• Γενικευμένη αμφιβολία, σχετικισμός + μετριοπαθής συντηρητισμός στο κοινωνικό επίπεδο (προβάδισμα πρακτικά δοκιμασμένης κατάστασης)

2.8.2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ

Αιτιότητα= βάση βεβαιότητας για τον κόσμο

Αμφισβήτηση αιτιότητας= αμφισβήτηση θεμελίων γνώσης

Έννοια αιτιότητας:

Α. Άμεση/έμμεση επαφή σωμάτων στο χώρο

Β. Χρονική αλληλουχία

Γ. Αναγκαία σχέση μεταξύ γεγονότων (κρίσιμη)

Αναγκαία σχέση (φυσικός νόμος)= γενίκευση προγενέστερων εμπειριών (περιγραφή κανονικοτήτων παρατήρησης παρελθόντος: όχι βεβαιότητα για μέλλον)

Ψυχολογική προδιάθεση αποδοχής ως αλήθεια= συνήθεια

Σχέση αιτίου-αποτελέσματος= καθαρά ψυχολογική

Διάκριση συνθετικών – αναλυτικών προτάσεων

• Συνθετικές: πληροφορίες για κόσμο εμπειρικά επαληθεύσιμες, αλλά όχι αναγκαίες αλήθειες
• Αναλυτικές: αναγκαίες αλήθειες χωρίς πληροφοριακό περιεχόμενο (ταυτολογίες)

«Είναι» και «φαινόμενα»: οποιαδήποτε ερμηνεία φαινομένων πέρα από υποτιθέμενο πραγματικό είναι= χωρίς νόημα

2.9 ΟΙ ΥΛΙΣΤΕΣ

Εμπειρισμός Λοκ:

• Ιδεαλισμός Μπάρκλεϋ (πεπερασμένα όρια γνώσης – Αγγλία)

Μη υλιστική ερμηνεία Λοκ: βάση τα αισθητηριακά δεδομένα, αλλά τονισμός οργανωτικού ρόλου νου (φιλοσοφία= εμπειρική ψυχολογία)

• Φυσιοκρατικός υλισμός Γάλλων φιλοσόφων (έμφαση στις αισθήσεις ως απεριόριστο μέσο πρόσληψης γνώσης – Γαλλία)

2.9.1 ΣΥΝΕΙΡΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΧΑΡΤΛΕΫ 1705-1757

Ψυχολόγος με τη μεγαλύτερη επίδραση στον 18^ο αιώνα.

Υλιστική θεωρία ανθρώπινης φύσης (συρρίκνωση ρόλου Θεού)

Δανείστηκε θεωρία δονήσεων από Νεύτωνα και θεωρία συνειρμών από Λοκ.

Κεντρική ιδέα: μετάδοση κίνησης μέσα από σωματίδια που συνθέτουν όργανα

• Εντυπώσεις αισθήσεων κ ιδέες νου μέσω μυελού εγκεφάλου [αποδέκτης δονήσεων σωματιδίων νευρικού συστήματος κ μυελού οστών τα οποία πιέζονται (κίνηση) από εξωτερικά αντικείμενα]
•  Όλες οι ιδέες πηγάζουν συνειρμικά μέσα από εντυπώσεις αισθήσεων (απόρριψη αναστοχασμού ως πηγή ιδεών – απλοποίηση Λοκ)
• Θεωρία συνειρμών: ίδια συλλογιστική με θεωρία δονήσεων
• Ανατροπή δόγματος ελεύθερης βούλησης (υλιστικός ντετερμινισμός)
• Θεωρία συνειρμών:  η γνωσιολογία αποκτά ψυχολογική ερμηνεία

Αν και βαθιά θρησκευόμενος έδωσε όπλα σε ριζοσπαστικό Διαφωτισμό.

Επηρέασε φυσιοκρατικό υλισμό Μπένθαμ (Αγγλία) και Ελβέτιου (Γαλλία)

Πατέρας συνειρμικής ψυχολογίας= Χομπς

2.9.2 ΚΟΝΤΙΓΙΑΚ ΚΑΙ ΑΚΡΑΙΑ ΑΙΣΘΗΣΙΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΠΟΛΗΞΗ ΛΟΚ

Έννοια αναστοχασμού Λοκ= ενεργός ρόλος στο πνεύμα (όχι συνεπής αισθησιοκρατία, επίθεση σε έμφυτες ιδέες, αλλά αποδοχή έμφυτων λειτουργιών νου)

Απλοποίηση Λοκ από Κοντιγιάκ (εξαφάνιση ίχνων καρτεσιανισμού):

• αναγωγή των πάντων στη αίσθηση (αισθησιοκρατική ερμηνεία πνευματικών λειτουργιών)
• αναγωγή πολύπλοκων ψυχικών φαινομένων σε απλούστατες αισθητηριακές προσλήψεις
• ανησυχία: ορμέμφυτο που προτρέπει για αποφυγή ή επιδίωξη (όπου εδράζονται βούληση+γνώση) – πρώτη αρχή απόκτησης συνηθειών

Αντιστροφή σχέσης ανησυχίας με επιθυμία: δεν προέρχεται ανησυχία από επιθυμία (όπως είπε Λοκ), αλλά επιθυμία από ανησυχία (δηλ. από το ορμέμφυτο - κορύφωση εμπειρικής ψυχολογίας στον αντίποδα του καρτεσιανισμού: δεν εδράζεται η βούληση στην ιδέα, αλλά η ιδέα στη βούληση.

2.9.3 ΛΑΜΕΡΤΙ ΚΑΙ ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΡΤΕΣΙΑΝΙΣΜΟΥ

Αντιστροφή αντίληψης Ντεκάρτ για σχέση ανθρώπων – ζώων.

• Επέκταση αντίληψης για ζώα στον άνθρωπο. (Ζώα ως μέρος της ύλης= μηχανές χωρίς ψυχικές λειτουργίες)
• Άνθρωπος ως μέρος της φύσης. Διαφοροποίηση από ζώα μόνο ποσοτικά κι όχι ποιοτικά.
• Λοκ: ζώα ικανά μόνο για απλές ιδέες (όχι αναστοχασμός)

Λαμερτί: κατάργηση όλων των διακρίσεων (βασικό ερμηνευτικό εργαλείο= ερεθίσματα από αισθήσεις)

2.9.4 ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΣΕ ΟΡΓΑΝΙΣΜΙΚΟ ΥΛΙΣΜΟ

Υλιστές στα τέλη 18^ου αιώνα: εγκατάλειψη μαθηματικών κ μαθηματικής φυσικής και εστίαση σε βιολογία και φυσιολογία: οργανισμικός υλισμός

Όχι συνεισφορά από γνωσιολογική σκοπιά αλλά πρακτικός προσανατολισμός γύρω από ηθική και κοινωνική οργάνωση

Άσκηση αυτοαξιολόγησης 7/κεφ.2

Η αντίληψη για τη θεία προέλευση της κίνησης βοήθησε υλισμό;

Θα μπορούσε να βοηθήσει αν δεν συνδυαζόταν με παθητικότητα ύλης.

Όχι προβληματικό σημείο (υλισμός χρειάζεται αυτοκίνηση ύλης, ιδιότητα που μπορεί να είναι από το Θεό). Καρτεσιανή δυαρχία= παθητική ύλη + θεία προέλευση κίνησης πνεύματος (στόχος υλισμού)

2.10 ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ, 1724-1894 Αποκορύφωμα σκέψης Διαφωτισμού

Τιτάνιο έργο: μεταφυσική θεμελίωση αντικειμενικής γνώσης εμπειρικού κόσμου (νευτώνειου σύμπαντος)  Εμπειρία χωρίς λόγο= τυφλή, Λόγος χωρίς εμπειρία= μορφή χωρίς περιεχόμενο

Σύνθεση εμπειρισμού Χιουμ (όχι αντικειμενική γνώση, αλλά πραγματικός κόσμος είναι αυτός που βλέπουμε) + ρασιοναλισμού Λάιμπνιτς (ναι στην αντικειμενική γνώση, αλλά πραγματικός κόσμος όχι αυτός που βλέπουμε)

Ουσία= αντικείμενα στο χρόνο και στο χώρο Νεύτωνα (όχι άυλες μονάδες Λάιμπνιτς)

Αγγλικός εμπειρισμός (κάθε γνώση προέρχεται από εμπειρία)= υποσκάπτει αντικειμενικά θεμέλια γνώσης (όχι επαρκής η εμπειρία για γνώση, λείπει η έννοια της αναγκαιότητας)

Παραδοσιακός ρασιοναλισμός (χρήση θεμελιωδών αρχών)= αφαίρεση δηλ υπέρβαση κάθε δυνατής εμπειρίας (μεταφυσική)

Καντ:

• Αναίρεση σκεπτικισμού Χιουμ (στόχος οι απόψεις του περί αιτιότητας που συνδέονται με δυνατότητα αντικειμενικής γνώσης)
• Οριοθέτηση απέναντι στο Λάιμπνιτς τη γνώση στα αντικείμενα εμπειρίας (καθαρός λόγος χωρίς εμπειρία= όχι γνώση)

Θεμελιώδεις αρχές καθαρού νου= μόνο εμπειρική κι όχι υπερβατολογική χρήση (πέρα από πεδίο δυνατής εμπειρίας δεν υπάρχουν συνθετικές a priori θεμελιώδεις αρχές)

Υπερβατολογικός ιδεαλισμός: είδος εμπειρικού ρεαλισμού (εμπειρικά αντικείμενα ως πραγματικά). Εκλαμβάνει γνωστικές δυνάμεις ως πρωταρχικές για να συλλάβει a priori όρια φύσης (όχι τη φύση ως πρωταρχική, όπως προηγούμενοι φιλόσοφοι)

Αντικείμενο κριτικής έρευνας: γνωστική ικανότητα (όχι ψυχολογική ενδοσκόπηση Άγγλων εμπειριστών)

Αν δεν υπάρχουν αντικείμενα αντιληπτά από νου, τότε προτάσεις χωρίς νόημα (πχ προτάσεις που αναφέρονται σε Θεό, αθανασία ψυχής κλπ)

Διάκριση φαινομένου και πράγματος καθαυτού. Γνώση= μόνο φαινόμενο, αλλά μπορούμε να σκεφτόμαστε ότι δεν είναι λογικά αντιφατικό ασχέτως αν γνωρίζουμε ή όχι την ύπαρξή του.

2.10.2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Οργάνωση παραστάσεων αισθήσεων από παρατηρητή (υπερβατολογική συνείδηση)

Υπερβατολογική ενότητα αντίληψης= οι αντιλήψεις ανήκουν σε μένα

Αισθητηριακά δεδομένα μεταμορφώνονται από νοητικές δυνάμεις

Οργανωτικές δυνάμεις νου= θεμελιώδεις έννοιες, a priori αρχές (όχι από εμπειρία) = εργαλεία νου= κατηγορίες:

• Έννοιες χώρου/χρόνου
• Κατηγορίες ποσού (ενότητα, πολλαπλότητα, ολότητα)
• Ποιού (πραγματικότητα, άρνηση, περιορισμός)
• Αναφοράς (ουσιότητα, αιτιότητα, αλληλεπίδραση)
• Τρόπου (δυνατότητα, ύπαρξη, αναγκαιότητα)

Χιουμ: διάκριση μεταξύ αναλυτικών (ταυτολογίες, χωρίς γνωστική αξία) κ συνθετικών προτάσεων (με γνωστική αξία, όχι αναγκαστικά αληθείς)

Καντ: α. συνθετικές a priori= αρχές κάθε θεωρητικής επιστήμης, πάντα αληθείς, με γνωστική αξία (αντικειμενικές πληροφορίες), β. αναλυτικές a priori= ταυτολογίες (αρνητικές προτάσεις= αντιφάσεις: σε κάθε αναλυτική πρόταση στην έννοια υποκειμένου εμπεριέχεται το κατηγόρημα)

Καινοτομία Καντ: μαθηματικές προτάσεις= συνθετικές a priori κι όχι αναλυτικές

Ντεκάρτ: λόγος= αδρανής (διαπιστωτικός ρόλος) μπαίνει σε λειτουργία από βούληση (παρορμητική ενέργεια): ρόλος βούλησης επικουρικός

Καντ: βούληση= επίκεντρο ηθικής θεωρίας κ προσομοίωσης με Θεό

• Εμπειρική βούληση (όρος ξένος προς αυτήν)
• Καθαρή βούληση (ικανοποίηση στόχων που η ίδια θέτει στον εαυτό της)

Λόγος παραγωγής γνώσης= όχι ελεύθερος= όχι κριτήριο ηθικής

Καθαρή βούληση= πρακτικός λόγος (διαφέρει από θεωρητικό λόγο κ εμπειρική βούληση): «πράττε έτσι ώστε η ρυθμιστική αρχή της βούλησής σου να μπροεί να καταστεί καθολικός νόμος»

Ύψιστο αγαθό= αρετή+ ευτυχία

Ευτυχία= ικανοποίηση επιθυμιών= ανέφικτη (αναντιστοιχία βούλησης-πραγματικότητας): χρειάζεται Θεό

Θεός= αίτημα πρακτικού λόγου (ηθικό αίτημα)

Γνωσιολογικά είναι αδύνατο να εκφέρουμε άποψη για ύπαρξη Θεού.

3.2 Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ

Έννοια Θεού σημαντική για θεμελίωση ηθικής (όχι βαθμό βεβαιότητας/ κανονικότητας φυσικοθεωρητικού μοντέλου, επιδεκτική αμφισβητήσεων)

Θεός= Ον+Δέον (δεσμεύει κανονιστικά, ανώτατη δικαιοδοτική αρχή)

Αυτονόμηση ηθικής από θρησκεία ως συνέχεια αυτονόμησης φυσικής από θρησκεία: - Οντολογική ανατίμηση αισθητού κόσμου= θεοποίηση φύσης

- Απροσδιοριστία «φυσικού»: μεγάλα προβλήματα θεμελίωσης ηθικής φιλοσοφίας). [Μέχρι τότε η διαφωνία ήταν αν τα φιλοσοφικά συστήματα εξέφραζαν Βούληση ή Λόγο Θεού.]

3.2.1 ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ –  ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΔΙΑΜΑΧΗΣ

Ατομική ευθύνη= απόρροια ελεύθερης επιλογής (αίτημα ελεύθερης βούλησης)

Αν ελεύθερη βούληση τότε Θεός= όχι παντογνώστης

Αν Θεός= παντογνώστης τότε όχι ελεύθερη βούληση

Αυγουστίνος= κληρονομική η αμαρτία, σωτηρία μόνο με Θεία Χάρη

Διαφωτισμός: πιο ρασιοναλιστική κατεύθυνση (Ντεκάρτ)

• Όχι θεός στο προσκήνιο
• Νοησιαρχική προδιάθεση Ντεκάρτ: προβάδισμα στη νόηση κι όχι βούληση
• Λόγος= πηγή ηθικής πράξης
• Αντιστροφή Ντεκάρτ τον 18^ο αιώνα: ανθρώπινη βούληση ως κριτήριο ηθικής πράξης (αντίθετο από θεία βουλησιαρχία Αυγουστίνου)
• Ντετερμινιστές: οπαδοί βουλησιαρχίας (αντί Θεού ο κοσμικός κυρίαρχος)

3.2.2 ΘΕΙΑ ΒΟΥΛΗΣΙΑΡΧΙΑ

Περιβολή ηθικής απόφανσης με κύρος νόμου:

• Ορθότητα εξουσιαστικής επιταγής (αναγωγή στην νόηση του Θεού)
• Σύνδεση νόμου με βούλησή του (αναγωγή στην παντοδυναμία του Θεού)

Δύο μεγάλες παραδόσεις ηθικοπολιτικής σκέψης:

• Θεϊκή (ή κοσμική) βουλησιαρχία: Θεός= νομοθέτης (πλήρης αντιστοιχία με κυρίαρχο πολιτικής κοινωνίας – Χομπς)
• Φυσικό δίκαιο: θεμελίωση αιώνιων αληθειών στη φύση των πραγμάτων (ισχύουν ακόμα και παρά τη βούληση του Θεού). Λόγος= θεϊκό στοιχείο στον άνθρωπο: σύλληψη αιώνιων ηθικών διακρίσεων, ρύθμιση συμπεριφοράς (κοινός παρονομαστής εκδοχών φυσικού δικαίου).

Συμβιβαστικές λύσεις:

• Ντεκάρτ: απόσυρση Θεού μετά τη δημιουργία
• Λοκ: εκπρόσωπος φυσικού δικαίου (βουλησιαρχική αντίληψη όχι αντίθετη από ορθό λόγο)

Σημείωση: η βούληση του Θεού είναι αυτή που δίνει στον ηθικό νόμο ισχύ φυσικού.

Πρόβλημα επικύρωσης ηθικής επιταγής: διαφορετικό από πρόβλημα κριτηρίου, γένεσης ή τρόπου απόκτησης ηθικών αξιών

3.2.3 Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΙΕΝΕΞΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ (ΙΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΥ) ΚΑΙ ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΥ

Ντεκάρτ: σωκρατικό ιδανικό (ορθή κρίση= ορθή πράξη, εξίσωση νόησης-βούλησης), ο λόγος καθορίζει τη βούληση (ελεύθερη επειδή καθορίζεται από λόγο κι όχι από πάθη). Έργο νόησης= σαφείς κ διακριτές ιδέες. Ελεύθερη βούληση= εξήγηση σφάλματος.

Χομπς: ντετερμινιστής (λόγος= συλλογιστική διαδικασία, κριτήριο ηθικής= βούληση αλλά όχι ελεύθερη-καθορίζεται από ορμέμφυτα, άνθρωπος= επιθυμίες-έργο παθών)

Καντ: βούληση= κριτήριο ηθικής επειδή είναι ελεύθερη

Ιντετερμινιστές: πάθη (ψυχικά γεγονότα)= εξωτερικά συμβάντα, εαυτός= αυτεξούσιο (ελευθερία βούλησης)

Ντετερμινιστές: Αίτημα ελευθερίας αφορά μόνο πράξη κι όχι βούληση (βούληση= αιτιακά προκαθορισμένη) – εμπειριστική σχολή (Λοκ, Χιουμ, Χάρτλεϋ, Μπένθαμ, Πρίστλεϋ, Χομπς). Λογικά αδύνατη η σύλληψη του εαυτού χωρίς πάθη (χαρακτήρας= αποτέλεσμα ψυχικών γεγονότων)

Στο ζήτημα της ελεύθερης βούλησης δεν υπάρχει διαφορά αν πούμε ότι καθορίζεται από θεό ή από ψυχικά γεγονότα (ντετερμινιστές).

3.2.4 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ

Ιντετερμινιστές: έννοια αυτονομίας συνδέεται με ηθική υπόσταση ανθρώπου: αίτημα πολιτικής συμμετοχής κ αυτοκυβέρνησης

Ντετερμινιστές: τάση προς αποδοχή ωφελιμιστικού τύπου θεωρίας. Τα πάθη κατανικιούνται με πάθη, άρα όχι φυσική τάση προς κοινωνικά ωφέλιμο, αίτημα για νομοθέτη (νομοθεσία= μέσο χειραγώγησης παθών, όχι θεσμοθέτηση επιταγών φυσικού δικαίου) – Χομπς, Μαντβίλ, Σκώτοι φιλόσοφοι, υλιστές, ωφελιμιστές. Ιδεώδες Διαφωτισμού για αναμόρφωση ποινικού συστήματος από Μοντεσκιέ κ Μπεκκαρία.

3.2.5 ΗΘΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

Ανατίμηση βουλητικού στοιχείου εις βάρος λόγου= ηθική κοντά στο συναίσθημα (ηθική τελείωση μέσα από καλλιέργεια, ηθική= δεξιοτεχνία κι όχι κατάπνιξη παθών).

Σκωτικός Διαφωτισμός:

• ηθικά συναισθήματα (στόχος=Χομπς: πεσιμιστική αντίληψη ανθρώπινης φύσης–προσπάθεια αναίρεσης εγωιστικού του συστήματος από Σέιφτσμπουρι: ατομική ηθική τελείωση μέσα από ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων)
• Ατομική τελείωση= κοινωνική ευτυχία (σύγκλιση ηθικής-αισθητικής). [Σύγκρουση ατομικού-κοινωνικού= κατώτερα πολιτισμικά επίπεδα.]
• Όχι σύνδεση αγαθού με ατομικό συμφέρον (εμπειρικά εσφαλμένο)
• Όρος συμπάθειας= φυσικό προαπαιτούμενο για θεμελίωση ηθικής
•  Ωφελιμισμός Μπένθαμ= ιδέες Χομπς (νατουραλιστικός ορισμός αγαθού) + σκωτικής σχολής (συλλογική ωφελιμότητα και γενεαλογία ηθικών κρίσεων Χιουμ)

Μπενθαμ: ύψιστο ηθικό κριτήριο= ωφελιμότητα, αντιτάσσει αρχή καλής προαίρεσης στο εγωιστικό σύστημα Χομπς (όπου ο ιδεατός παρατηρητής υπολογίζει γενική ωφελιμότητα αθροίζοντας τις ατομικές ωφελιμότητες)

3.2.6 ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΣΜΟΣ

Αντι-νοησιαρχική, αισθησιοκρατική στάση Διαφωτισμού= ανάπτυξη υλισμού= διάχυση ωφελιμιστικών ιδεών ή κίνδυνος αξιολογικού μηδενισμού

Βασική ιδέα υλισμού: αν στη φύση δεν υπάρχει κακό-καλό, αν όλα= αλληλεπίδραση υλικών αιτιών τότε τα παλαιά είδωλα γκρεμίζονται: αντιθεολογικός χαρακτήρας, κοινωνικός αγώνας ενάντια εκκλησιαστικής εξουσίας (όχι όμως ευθέως ανάλογη σχέση μεταξύ υλισμού και ριζοσπαστισμού ή αθεΐας)

Υλισμός: ριζοσπαστική έκφραση οντολογικής ανατίμησης φύσης

Σκληρός πυρήνας ακραίου υλισμού Χόλμπαχ-Λαμερτί: ηθική (όχι φυσικές επιστήμες)

3.2.7 ΣΠΙΝΟΖΑ ΚΑΙ ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ

Σπινόζα: δυσαρεστημένος από νοησιαρχική ερμηνεία ηθικής Ντεκάρτ

• Επίκεντρο φιλοσοφίας Σπινόζα: η ζωή (όχι η επιστήμη όπως Ντεκάρτ)
• Ευτυχία= συνένωση με Θεό μέσω ενορατικής γνώσης (ηθική+ευδαιμονία)

Όχι επίτευξη ηθικής τελειότητας μέσα από σύνθλιψη παθών (Ντεκάρτ)

• Λόγος υπερβαίνει εμπειρική γνώση, ενορατική αλήθεια υπερβαίνει λόγο (ατομική τελείωση)
• Ντετερμινισμός Χομπς + ιδέα ένστικτου αυτοσυντήρησης (όχι ως φυσικό, αλλά ως λογικό προαπαιτούμενο ύπαρξης)
• Καλό= ό,τι συνεισφέρει σε διατήρηση «είναι»:

Α. αγαθό= ωφελιμότητα

Β. αγαθό= ό,τι συμφωνεί με φύση μας

Γ. ύψιστο αγαθό= γνώση Θεού (κακό= το αντίθετο, Θεός=φύση)

Σύστημα Σπινόζα: όχι λογική συνεκτικότητα συστήματος Χομπς

Λάιμπνιτς:

• Φύση= ενεργητικές μονάδες
• Τελεολογία
• «Αρχή του βέλτιστου»
• Έννοια τελείωσης ενυπάρχει στη μονάδα του Λάιμπνιτς (σύνδεση με αρχή αυτοσυντήρησης Σπινόζα): τελειότητα μονάδας= εκδίπλωση ατομικότητας σε σχέση με σύνολο
• Ηθική= απελευθέρωση από πάθη (όπως είπε κ ο Ντεκάρτ)
• Ηθική αρετή= ορθή γνώση: ιδανικό λαϊκιστικής γερμανικής φιλοσοφίας 18^ου αιώνα.

ΚΕΦ. 4^ο  ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

4.1 ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ, 1588-1679

Πρώτος στοχαστής νεωτερικότητας: θεμελίωση πολιτικής φιλοσοφίας στην κίνηση (νέα αντίληψη επιστήμης: η κίνηση μπορεί να περιγράψει λειτουργία φύσης μέσα από μαθηματικές σχέσεις, Γαλιλαίος)

Χομπς: επέκταση της μεθόδου στην κοινωνία (θεμελίωση πολιτικής του φιλοσοφίας από αξιώματα σε θεωρήματα) + ακραίος εμπειριστής (ανατροπή παράδοσης, απόρριψη εμπειρισμού σε μεθοδολογικό επιστημονικό επίπεδο)

• Μηχανιστική αντίληψη σύμπαντος: σωματίδια σε αδιάκοπη κίνηση (έκταση, θέση, μάζα)= ντετερμινιστική αντίληψη ανθρώπινης συμπεριφοράς
• Άνθρωπος= αυτόματο
• Καλό= ό,τι συνεισφέρει στη συντήρησή του
• Ρόλος λόγου= υπολογιστική δυνατότητα
• Βούληση= αποτέλεσμα σύγκρουσης επιθυμιών, αιτιακά προκαθορισμένη
• Διαφοροποιεί ελεύθερη βούληση από έννοια ελευθερίας. Ελευθερία= όχι εμπόδια από εξωτερικά αίτια (δεν είναι κατάσταση/ιδιότητα βούλησης)
• Όχι αντίφαση αιτιακού καθορισμού βούλησης και ελευθερίας:

αντίθετο αιτιακού καθορισμού= αυθορμησία (απροσδιοριστία),

αντίθετο ελευθερίας= εξωτερικός καταναγκασμός

• Φυσική κατάσταση ανθρώπων= ελευθερία (όχι δεσμεύσεις στις μεταξύ τους σχέσεις) και ισότητα (κινδύνου απόλεσης ζωής)
• Ευδαιμονία= απόκτηση δύναμης (αυτοσκοπός, κίνητρο: φόβος)= επιθυμία αυτοσυντήρησης – φυσικός εγωισμός
• Προϋποθέσεις γενικευμένης σύγκρουσης: α. κανένας δεν εμπιστεύεται κανέναν, β. συνεχής αγώνας απόκτησης δύναμης ως ασφαλιστική δικλίδα= κατάσταση ανασφάλειας, μίζερη ζωή
• Έξοδος από αυτήν την κατάσταση= εγκαθίδρυση πολιτικής κοινωνίας μέσω αμοιβαίας συμφωνίας εκχώρησης δικαιωμάτων σε τρίτο πρόσωπο (κυρίαρχος)
• Κυρίαρχος= προσωποποίηση κρατικής εξουσίας (χωρίς περιορισμούς). καθήκον: εγγύηση ειρήνης υπηκόων (αν εκλείψει: επαναφορά σε φυσική κατάσταση= πόλεμος όλων εναντίον όλων). Εγγυητής συμβολαίου, αλλά όχι συμβαλλόμενος ο ίδιος= απολυταρχική εξουσία (όχι επέμβαση στο ιδιωτικό χώρο υπηκόων αν δεν τίθεται σε κίνδυνο η δημόσια ειρήνη= παράδοξο: θεμελιωτής πολιτικού αυταρχισμού= πρόδρομος φιλελευθερισμού)
• Συμβόλαιο κοινωνίας= συμβόλαιο κράτους
• Τι οδηγεί τα άτομα για σύναψη συμβολαίου: επιταγές φρόνησης= φυσικοί νόμοι (ειρήνη+ατομικό συμφέρον):

α. επιδίωξη ειρήνης (αλλιώς πόλεμος),

β. παραίτηση από φυσικό δικαίωμα σε όλα τα πράγματα υπό όρο αμοιβαιότητας,

γ. τήρηση αμοιβαίας υπόσχεσης (κυρίαρχος= αναγκαιότητα)

4.2. ΤΖΟΝ ΛΟΚ, 1632-1704

Γνωσιολογικές απόψεις (νους= άγραφη πλάκα), όχι σε άμεση σχέση με πολιτικές του ιδέες (προϋπόθεση= φυσικός νόμος οικουμενικά δεσμευτικός, γνωστός σε όλους από φυσικό φως): όχι συνεκτικότητα φιλοσοφίας Λοκ (αιτίες ευρύτερης αποδοχής της: α. συμβατικός χαρακτήρας της και β. εκλεκτικισμός) 

Θεμελιώνει φιλελεύθερη συνταγματική διακυβέρνηση (αντίποδας Χομπς)

Στόχος Λοκ: Φίλμερ, θιασώτης ελέω Θεού δεσποτείας (όχι ο Χομπς)

·         Εργαλειακός ρόλος κ στόχοι νεότερου κράτους (κοινή θέση με Χομπς)

·         Μεσαιωνική αντίληψη περί φυσικού δικαίου= κανονιστικό περιεχόμενο (αντίθετα: φυσικοί νόμοι Χομπς= προτάγματα φρόνησης & ατομικού συμφέροντος), ρυθμίζει σχέσεις ανθρώπων στη φυσική κατάσταση

·         Φυσική κατάσταση ανθρώπου: όλοι φορείς δικαιωμάτων/υποχρεώσεων από Θεό (όχι ψυχολογικό μοντέλο όπως Χομπς)

·         Φυσικός νόμος + φυσική κοινωνικότητα= φιλειρηνική ανταλλακτική κοινωνία (προ-πολιτική ζωή)

·         Συγκρουσιακές προϋποθέσεις (όχι ακραίες όπως Χομπς): πολυπλοκοποίηση σχέσεων, ανάπτυξη οικονομίας

·         Διαφωνία: όχι επαρκής η ατομική κρίση για επίλυση, ανάγκη κοινά αναγνωρισμένων κανόνων

·         Πολιτική κοινωνία: στην αρχή της πλειοψηφίας, διασφάλιση φυσικών δικαιωμάτων που θεμελιώνει φυσικός νόμος= κυβέρνηση (διαιτητής)

·         Έργο κυβέρνησης: εφαρμογή φυσικού νόμου (όχι θέσπιση), προστασία προϋπάρχοντων φυσικών δικαιωμάτων (ελευθερία, ζωή, ιδιοκτησία) – περιορισμένος χαρακτήρας κυβέρνησης (αναγκαία η συγκατάθεση κυβερνωμένων για επιβολή φόρων κλπ)

·         Έννοια εμπιστοσύνης: αμοιβαία εμπιστοσύνη κυβερνώντων-κυβερνωμένων (προδοσία= αντικατάσταση κυβέρνησης, όχι διάλυση κοινωνίας όπως Χομπς)

·         Λοκιανή θεωρία επανάστασης: επίκληση Θεού= ενεργοποίηση φυσικού δικαίου απέναντι στον τύραννο (ριζοσπαστικές ερμηνείες αυτής της θέσης)

·         Διάκριση λειτουργιών κυβέρνησης: νομοθετική, εκτελεστική, ομοσπονδιακή (περαιτέρω ανάπτυξη από Μοντεσκιέ)

·         Ανάγκη κράτους δικαίου: σεβασμός νόμων από εξουσία

Δύο ερμηνείες Λοκ:

-          Λοκ= απολογητής κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης και άκρατου ατομικισμού Άνθρωπος: κτήτορας του εαυτού του= τίτλοι ιδιοκτησίας: πρόσμιξη εργασίας με αντικείμενα εξωτερικού κόσμου

-          Ρόλος Θεού στην πολιτική σκέψη= αίτημα διασφάλισης λαού από κρατική αυθαιρεσία, ευρεία αντίληψη ιδιοκτησίας (+ ζωή+ελευθερία).

Ανθρωπος: κτήμα Θεού= περιορισμός στον πλουτισμό, θετικό δίκαιο

4.3 ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ, 1712-1778

Συμπλήρωσε Μοντεσκιέ που προηγήθηκε.

Έμφαση στο συναίσθημα: αντίδραση στην υπεραισιόδοξη ερμηνεία Λοκ στη Γαλλία.

[Πολλοί είδαν πολυτέλεια+ διαφθορά ως κινητήριο μοχλό εξέλιξης (Μαντβίλ: ιδιωτικά κακά παράγουν δημόσια αγαθά). Σκωτικός Διαφωτισμός: εμπορευματική κοινωνία κατά βαρβαρότητας. Σύγκρουση δύο πολιτισμικών προτύπων: α. πολιτική κοινότητα (κατά διαφθοράς αγοράς), β. εμπορευματική κοινωνία.]

Ρουσσώ:

·         Αγάπη για αυθεντική ελευθερία

·         Φόβος για κάθε μορφής εξάρτηση (καταδικάζει πολυτέλεια, υπέρ απλότητας αγροτικής ζωής)

·         Αιτία ανάπτυξης επιστημών/δεξιοτήτων= ραθυμία + επιθυμία διάκρισης

·         Τεχνητές ανάγκες= απομάκρυνση από αθωότητα φύσης: αντίληψη ευτυχίας μέσα από τη γνώμη των άλλων

·         Αρετή= αθωότητα, πλασματικές ανάγκες= αιτίες ανισότητας/υποταγής

·         Πορεία καταδικαστέου πολιτισμού= μη αναστρέψιμη (όχι αισιοδοξία)

(Αντίδραση Βολταίρου: ο Ρουσσώ συγχέει άγνοια με αρετή)

·         Επέδρασε σε ανθρωπολογία, φιλοσοφία ιστορίας, σοσιαλιστικές ιδέες, ριζοσπαστική κοινωνική σκέψη

·         Φυσικός άνθρωπος: χωρίς επίκτητα χαρακτηριστικά, αρμονία με φύση= όχι προϋποθέσεις σύγκρουσης (άνθρωπος Χομπς= προβολή κοινωνικού ανθρώπου στη φυσική κατάσταση)

·         Αντιδιαστολή φυσικού εγωισμού (ένστικτο αυτοσυντήρησης) με φιλαυτία (προϊόν διαπροσωπικών συγκρίσεων κ ματαιοδοξίας)

·         Προάγγελος κοινωνικότητας στον φυσικό άνθρωπο: ένστικτο οίκτου (προϋπόθεση ηθικής συνείδησης)

·         Εγκατάλειψη φυσικής κατάστασης: φυσική προδιάθεση: χαρακτηριστικό «βελτιωσιμότητας» (ευχή και κατάρα)

·         Στάδια πτώσης από φυσική κατάσταση στον πολιτισμό: γλώσσα, τεχνολογία, γεωργία, θεσμός ιδιοκτησίας (το πιο σημαντικό, αιχμή κοινωνικής κριτικής: χομπσιανός πόλεμος, απατηλό συμβόλαιο κυριαρχίας πλουσίων)

Γνήσιο συμβόλαιο: εξασφαλίζει ισότητα κ ελευθερία όλων

-          Γενική βούληση (δάνειο από Ντιντερό: θέση φυσικού δικαίου με οικουμενικό χαρακτήρα – δεν το δέχεται αυτό ο Ρουσσώ: διερευνά κοινωνικές/συλλογικές προϋποθέσεις επίτευξης γενικής βούλησης)

-          Αντί χομπσιανό άτομο ως αυτόματου, τοποθετεί άτομο ως αυτόνομο

-          Θετική θεωρία ελευθερίας: συμμετοχή στις συλλογικές αποφάσεις (οριοθέτηση ιδιωτικού χώρου Χομπς= αρνητική ελευθερία)

-          Κατάθεση φυσικών δικαιωμάτων ατόμων υπέρ συλλογικού σώματος με απεριόριστη εξουσία (διαφέρει από Λεβιάθαν του Χομπς χάρη στη δημοκρατική της σύνθεση)

-          Εναπόθεση δυνάμεων από όλους και υπό ίσους όρους= αποφάσεις συλλογικής δύναμης ισχύουν εξίσου. Κατεύθυνση: γενικό καλό (όχι επιμέρους συντεχνιακά συμφέροντα)

-          Συμμετοχή στη διαμόρφωση αποφάσεων= αναβάθμιση ατόμου σε ηθική προσωπικότητα, υπηκόου σε πολίτη (αρχαίο κλασικό ιδεώδες συμμετοχικής δημοκρατίας)

-          Γενική (γενικό καλό αρχαίας πόλης) + βούληση (δημιουργία δικαίου, πνεύμα νεωτερικότητας) – αντιφατικά χαρακτηριστικά

Οικειοποίηση ιδεών Ρουσσώ από Γάλλους επαναστάτες και Ροβεσπιέρο.

Θεωρήθηκε ότι ενέχουν σπέρματα ολοκληρωτισμού κ εκμηδενισμού ατόμου στη συλλογικότητα. Εξαναγκασμός στην ελευθερία, ηρωικός νομοθέτης που χειραγωγεί, καθιέρωση πολιτικής θρησκείας= ιδεολογικά πολεμοφόδια «πατερούληδων».

Τόλμημα Ρουσσώ: υποκείμενο και φορέας ανώτατης πολιτειακής εξουσίας= «αμαθές πλήθος». 

4.4 ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ, 1711-1776

Πολιτικές απόψεις προέκταση της γνωσιολογίας κ της ηθικής του.

Κατά συμβολαιοκρατικής θεωρίας:

-          αδύνατη η ορθολογική οργάνωση κοινωνίας (λόγω ανεπάρκειας του λόγου)

-          Ιδέες για κόσμο/ηθική μέσα από συνειρμικές παραστάσεις. Αναγωγή σε ηθικές αρχές (ωφέλιμες, εύχρηστες)

-          Ηθική= κοινωνικά χρήσιμη ιδεολογία (χωρίς βαθύτερη θεμελίωση)

-          Απαραίτητοι οι κανόνες σε μια κοινωνία (ωφελιμότητα που υπερφαλαγγίζει βραχυπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες τήρησης – επιρροή Χομπς)

-          Αρχές δικαιοσύνης (πρακτική)

α. φυσικά καθήκοντα (όχι σωρευτικό χαρακτήρα, ανεξάρτητα από το τι κάνει ο άλλος, άλλη λογική),

β. συμβατικά καθήκοντα= ισχυρότερα των φυσικών (συγκρότηση πολιτικής κοινωνίας, όχι απαραίτητα βέλτιστα αποτελέσματα αλλά κοινωνικά επωφελής πρακτική)

-          Ηθικο-πολιτικές αρχές= συμβατικές, όχι αντίθεση φυσικής κατάστασης κ πολιτικής κοινωνίας (σιωπηρή συναίνεση)

-          Κοινωνικό συμβόλαιο= λογική κατασκευή θεμελίωσης αρχών νομιμοποίησης

-          Πίσω από συμβολαιοκρατική κατασκευή: αρχή γενικής ωφελιμότητας= έσχατος λόγος ύπαρξης κοινωνικής πρακτικής και θεσμών

-          Ισχύς συμβολαίου προϋποθέτει προϋπάρχουσες ηθικές δεσμεύσεις (τήρηση υποσχέσεων)

-          Πλαισίωση συζήτησης από ζήτημα σχέσης ηθικής-γλώσσας (όπως Ρουσσώ)

-          Φυσική προδιάθεση ανθρώπων= άμεσο όφελος, στόχος κυβέρνησης= σύγκλιση άμεσου με μακροπρόθεσμο όφελος (ισχυρά αντικίνητρα)

-          Ιδέες Χιούμ περί συνήθειας, εθίμου, ωφελιμότητας: σημείο εκκίνησης ωφελιμιστικής θεωρίας

-          Συντηρητισμός: απόρριψη κάθε αφηρημένου ρασιοναλιστικού πλάνου κοινωνικής οργάνωσης. Πλεονέκτημα υφιστάμενου καθεστώτος διακυβέρνησης. Όχι απαραίτητα καλό. Το βάρος της απόδειξης πέφτει στον αντικαταστάτη της καθεστηκύιας τάξης πραγμάτων.

-          Κοσμοπολιτικό ιδεώδες (όχι εθνικιστικό)

-          Θετική εξέλιξη πολιτισμού (άνθηση εμπορίου/οικονομίας αγοράς= μοχλός)

4.5 ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ, 1689-1755

Πατριάρχης του Διαφωτισμού: 1721, Πέρσικες επιστολές, (κριτική γαλλικής κοινωνίας, καταδίκη δεσποτισμού, υπέρ αβασίλευτης πολιτείας)

Πνεύμα των νόμων, 1748

-          Δημοκρατία: ουτοπία. Νέο ιδεώδες= συνταγματική μοναρχία

-          Ελάχιστο δογματικό πλαίσιο άρθρων θρησκευτικής πίστης (θέση Λοκ)

-          Λοκιανή αντίληψη ελευθερίας υπό τον νόμο

-          Υπέρ ελευθερίας βούλησης

-          Φυσικό δίκαιο προϋπάρχει του θετικού (θεσπισμένου) – όχι θεωρητικός φυσικού δικαίου ο Μοντεσκιέ

Πρωτοπόρος στοχαστής συγκριτικής μελέτης πολιτισμών, κοινωνικός αναλυτής

-          Αντικατάσταση χριστιανικής αντίληψης ιστορίας ως εκδήλωση θεϊκού σχεδίου με θεωρία ιστορίας στη βάση σχέσης αιτίου-αποτελέσματος (όχι όμως ντετερμινισμός)

-          Ένταξη ποικιλίας άλλων πολιτισμών σε ερμηνευτικό σχήμα που να αναδεικνύει γενεσιουργές αιτίες: φυσικών/υλικών αιτιών (πχ κλίμα, θέση), κοινωνικών αιτιών (πχ εμπόριο), πολιτικών θεσμών, ηθικών αιτιών κ.α. Προχωρεί από υλικές σε πολιτιστικές κ πνευματικές αιτίες.

Αναζωπύρωση αριστοτελικής παράδοσης τυπολογίας πολιτευμάτων.

Διακρίνει αβασίλευτη πολιτεία, μοναρχία, και δεσποτισμό: συναρτώνται με έκταση κρατών

-          Αβασίλευτη δημοκρατία (μετριοπαθές: νόμος, ισότητα= αρετή: σεβασμός νόμων, αφοσίωση στην κοινότητα)

-          Μοναρχία  (μετριοπαθές: νόμος, ανισότητα= τιμή: σεβασμός κοινωνικής θέσης)

-          Δεσποτισμός (μη μετριοπαθές: αυθαιρεσία του ενός, ισότητα= φόβος: υποπολιτικό αίσθημα)

Αρετή= ανώτερη

Τιμή= ηθικά κίβδηλη, κοινωνικά χρήσιμη (ιδιωτικά κακά= δημόσια αγαθά, Μαντβίλ)

Διάκριση εξουσιών (ο Λοκ ήταν πρώτος):

-          Εκτελεστική

-          Νομοθετική

-          Δικαστική εξουσία

Στόχος: προστασία ελευθερίας πολίτη όχι με φυσικά δικαιώματα που περιορίζουν κρατικές εξουσίες, αλλά αναχαίτιση κρατικής αυθαιρεσίας μέσα από διαχωρισμό κ αλληλοέλεγχο κρατικών λειτουργιών: η εξουσία ελέγχει την εξουσία

Υποστήριξη ενδιάμεσων κοινωνικών στρωμάτων= ανάχωμα στην τάση μοναρχίας για δεσποτισμό

Πρωτοπόρος για αναμόρφωση ποινικού συστήματος (καταδίκη σκληρών ποινών)

Έθεσε πρώτος το θέμα της δουλείας (αντίφαση με πανανθρώπινες αξίες Διαφωτισμού). Δουλεία= περιττή 

 ----------

 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΤΟΜΟΣ Γ΄

ΚΕΦ.1^ο ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΕΛΛΟΓΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΣΕ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΝΤ

1.1.  ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ: ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ

18^ος αιώνας:

- Ερμηνεία φύσης ως μηχανιστικό σύστημα και ενσωμάτωση ανθρώπου

- Ερμηνεία νου ως επεξεργαστής πληροφοριών που παρέχονται μέσω αισθήσεων

- Γνώση φυσικών αναγκαιοτήτων= χειρισμός πραγματικότητας= επίγεια ευδαιμονία

-Ανάδειξη επιστήμης ως ρυθμιστής σχέσεων ανθρώπου-φύσης κ οδηγός εξορθολογισμού κοινωνικών σχέσεων/θεσμών

- Νευτώνεια σύλληψη φυσικής πραγματικότητας= ύψιστο επίτευγμα

-Καθήκον φιλοσοφίας: γνωσιολογικές προϋποθέσεις βεβαιότητας νευτώνειας θεωρίας

Παράδοση ορθολογισμού= δογματισμός 

•  Μόνο με τη δύναμη του Λόγου περιγράφεται με βεβαιότητα ο κόσμος (τάση που εκφράστηκε μέσα από σκέψη Leibniz και Wolf
• Wolf: κριτήριο αλήθειας= αρχή «μη αντιφάσεως», στόχος= συστηματοποίηση συνόλου γνώσεως (απόδειξη θεμελιωδών αληθειών μέσα από λογική)
• Περιεχόμενο φιλοσοφίας: μεταφυσική βεβαιότητα πρώτων αιτιών πραγμάτων
• Αίτημα: συστηματικότητα-λογική συνοχή: σφράγισε φιλοσοφική Γερμανίας
• Ορθολογικός δογματισμός: στηρίζεται σε λογικές ενοράσεις, παράγει λογικά φυσικούς νόμους από προφανείς-αυταπόδεικτες θεωρητικές αρχές που ενσωματώνουν φυσική εμπειρία και κανονικότητές της (δεν πηγάζουν, όμως, από παρατήρηση) – πηγή: Καρτέσιος (υποταγή επιστημονικής έρευνας στον καθαρό λόγο)

1.2 ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ: ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ

Σκεπτική εκδοχή αγγλοσαξωνικού εμπειρισμού Hume

• Θεμελιώδεις έννοιες επιστήμης= εκ των υστέρων συνόψιση εμπειρίας: 

Ισχύς ψυχολογική με βάση λειτουργία μνήμης (γνώμες/δοξασίες)

• Επιστημονική γνώση= συστηματική ταξινόμηση εντυπώσεων παρατήρησης (όχι διείσδυση στην αντικειμενική ουσία)= σύνολο πεποιθήσεων χωρίς λογικό θεμέλιο. (Επιστήμη: περιγράφει το ό,τι κι όχι το διότι)
• Αναγκαιότητα αιτιώδους αλληλουχίας= χωρίς εμπειρική θεμελίωση (ανθρώπινη εμπειρία= αναδρομική)

όχι εμπειρικά δεδομένα για μέλλον: προσδοκία= κανονικότητες προηγούμενης εμπειρίας= συνήθεια, έξη ανθρώπινου νου

• Ψυχολογική ερμηνεία αιτιότητας= υπονόμευση κύρους επιστήμης (αντίδοτο στην άμετρη λογοκρατία του ορθολογισμού)

Καντ (1724-1804): διαμεσολαβητής μηχανιστικής σκέψης 18^ου κ οργανισμικού ολισμού 19^ου  = καταπολέμηση δογματικής έπαρσης ορθολογισμού, καθώς και ψυχολογισμού εμπειρισμού που καταργεί βεβαιότητα επιστήμης.

Στόχος: βεβαιότητα επιστημονικής γνώσης + συστηματική εμπειρική θεμελίωση (ορθά συστατικά δογματισμού κ εμπειρισμού= νέα θεωρία, νέα γνωσιολογία)

1.3 «ΚΟΠΕΡΝΙΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ» ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Κριτική του καθαρού Λόγου, Καντ: αποτινάσσει επιρροή Leibniz-Wolf, πρωτότυπη λύση γνωσιολογικού προβλήματος.

Ριζική αντιστροφή οπτικής= «κοπερνίκεια επανάσταση» στη φιλοσοφία

• Αυστηρός διαχωρισμός λειτουργιών ανθρώπινου νου:

Αισθητικότητα= εμπειρικό περιεχόμενο θεωρητικής γνώσης

Νόηση= λογικοί τύποι που ενοποιούν κ οργανώνουν το περιεχόμενο αυτό (θεωρητικά σχήματα, συνδετικοί τύποι: εγγενείς τρόποι λειτουργίας νου)

Εμπειρία: μορφοποίηση πρωτογενούς υλικού μέσα από εξηγητικές μήτρες νου (όχι άτακτη εισροή αισθητηριακών δεδομένων): κατόρθωμα διάνοιας

Παρατήρηση: παρέχει υλικό εμπειρίας

• Τα πράγματα ρυθμίζονται προς το νου κι όχι ο νους προς τα πράγματα.
• Αντίληψη εξωτερικού πράγματος= Εγώ σκέφτομαι (συνείδηση με εγγενή δομή: διάνοια εξοπλισμένη με έμφυτες έννοιες που μορφοποιούν εμπειρία)
• Αισθητηριακή εποπτεία= τυφλή χωρίς διάνοια
• Επιστημονικές έννοιες= αναγκαίες και καθολικές: τύποι του νου κι όχι επαγωγικές γενικεύσεις (= όχι καθολική/αναγκαία αλήθεια). Νους= όχι tabula rasa
• Καθολικότητα εννοιών=υπαρκτή ως λογική μορφή νου (όχι από παρατήρηση)
• Αντίληψη νευτώνειας φυσικής ως σύστημα θεωρητικών εννοιών νου που συγκροτούν σε αιτιακό σύστημα κάθε δυνατή εμπειρία

1.4 ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ–ΟΥΣΙΑ, ΧΡΟΝΟΣ–ΧΩΡΟΣ: «ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΓΝΩΣΗ» ΚΑΙ «ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ»

• Κάθε δυνατή εμπειρία= εκ των προτέρων αιτιωδώς συγκροτημένη (αιτιακή διασύνδεση: τρόπος σκέπτεσθαι)

Υπερβατολογική Λογική

- 4 βασικές μορφές λογικής κρίσης: Ποσότητα, ποιότητα, σχέση, τρόπος

- 12 a priori κατηγορίες: έμφυτος λογικός εξοπλισμός θεωρητικής συνείδησης (νου). Κρίσιμες:

• Αιτιότητα: σταθερός λογικός τύπος, έμφυτη προδιάθεση
• Ουσία: σταθερό οντολογικό υπόβαθρο, φορέας μεταβολών που δεν μπορεί να παρατηρηθεί. (Αντικείμενο= ουσία+ συμβεβηκός μεταβολές) [Δεν συλλαμβάνεται (ορθολογιστές), ούτε είναι λεκτική σύμβαση ή ψυχολογική έξη (εμπειριστές). Είναι λογικό αίτημα του νου.

Υπερβατολογική Αισθητική

- A priori μορφές αισθητικότητας (εποπτείας)= σταθερές μήτρες αισθητηριακών δεδομένων, εργαλεία σύλληψης κόσμου:

• Χώρος
• Χρόνος

Υποκειμενικές καταβολές χώρου/χρόνου: μπορούμε να νοήσουμε χώρο/χρόνο κενό από πράγματα, αλλά όχι πράγματα χωρίς θέση στο χώρο/χρόνο.

Υπερβατολογική Αισθητική + Υπερβατολογική Λογική= επιστημονική εξήγηση σε δύο στάδια:

α. τακτοποίηση παρατηρήσεων σε χρόνο/χώρο (χρονικές αλληλουχίες, χωρικές διασυνδέσεις),

β. επιλογή συναφειών με πιθανώς αιτιώδη χαρακτήρα,

γ. υποβάλλω υπόθεση σε πειραματικό έλεγχο

«Συνθετική a priori» γνώση: είμαστε εκ των προτέρων βέβαιοι για την αιτιακή συγκρότηση μιας εμπειρίας (αφού αιτιότητα= έμφυτος λογικός εξοπλισμός νου)= θεμελιώδης θεωρητική παραδοχή γνωσιολογίας Καντ

Πραγματολογικό υπόβαθρο:

• Επιστήμες του χώρου (γεωμετρία) και του χρόνου (αριθμητική)= όχι αλήθειες αναλυτικές, αλλά συνθετικής γνώσης: λένε κάτι καινούριο για εμπειρική πραγματικότητα με απόλυτη αποδεικτική βεβαιότητα (καθαρή γνώση)= συνθετική a priori γνώση
• Καθαρή φυσική επιστήμη (θεμελιακοί νόμοι)= συνθετική γνώση: χρησιμοποιώντας κατηγορίες αιτιότητα/ουσίας, λέει κάτι καινούριο για δομή πραγματικότητας) και a priori γνώση: εξηγήσεις βασίζονται σε αναγκαιότητα και καθολικότητα (επιστημολογικά χαρακτηριστικά που επιτρέπουν βέβαιες προβλέψεις)

Καντιανό συμπέρασμα: για να είναι δυνατή η συνθετική a priori γνώση (επιστήμες), ο θεωρητικός νους πρέπει να είναι εξοπλισμένος με a priori μορφές χώρου/χρόνου και a priori κατηγορίες ουσίας/αιτιότητας.

Υπερβατολογικό επιχείρημα (απόδειξη)= τύπος φιλοσοφικού επιχειρήματος που εκκινώντας από δεδομένη θεωρητική πραγματικότητα (επιστήμες) ερευνά γνωσιολογικές προϋποθέσεις της.

Υπερβατολογική γνώση: ερευνά λογικές αρχές που προηγούνται της εμπειρίας (όχι γνώση πραγμάτων πέρα από εμπειρία).

Υποκείμενο επιστημονικής γνώσης= υπερβατολογική ενότητα γνωστικής συνείδησης (a priori μορφές αισθητικότητας+a priori λογικές κατηγορίες)

1.5 Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

• Απαγόρευση «νοητικής εποπτείας»
• Οι a priori έννοιες από μόνες τους ΔΕΝ αποτελούν γνώση εμπειρικής πραγματικότητας, είναι απολύτως κενές
• Αισθητηριακά δεδομένα= αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη γνώσης

a priori έννοιες + εμπειρικό περιεχόμενο= γνώση (σύζευξη εννοιών+φύση)

1.6 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΚΑΙ «ΠΡΑΓΜΑ ΚΑΘΑΥΤΟ»

Φαινόμενο (βασικός τεχνητός όρος καντιανής γνωσιολογίας)= παραστάσεις που υπάρχουν μέσα σ΄ ένα γνωστικό υποκείμενο

Θεμελιακός γνωσιολογικός περιορισμός: ο επιστημονικός νους γνωρίζει κ εξηγεί τα πράγματα μόνο ως φαινόμενα εξαιτίας της κατασκευής του νου= κριτικός χαρακτήρας καντιανής θεωρίας: ανασκευή φιλοσοφικών προσεγγίσεων όπως ο ορθολογικός δογματισμός

Μεταφυσική= όχι επιστήμη, αλλά επέκταση χρήσης θεωρητικού λόγου: α. η μία θεωρία αναιρεί την άλλη, δεν χτίζει, β. αδύνατος ο έλεγχος της αλήθειας (αυθαίρετες ενοράσεις) – ενσωμάτωση αντιμεταφυσικής αιχμής Hume στη θεωρία του Καντ

Γνώση= γνώση για μια συνείδηση, διαμεσολαβείται από αντιληπτικά/λογικά όργανα.

Πράγμα καθαυτό= πέρα από κάθε δυνατότητα γνώσης (όχι δυνατότητα επαφής ανεξάρτητης από τρόπους αντίληψης), δεν αντιστοιχεί με εμπειρικό αντικείμενο, υποθετική οντότητα, νοούμενο

1.7 ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ BERKELEY. ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ

Αϋλοκρατία Berkeley: τα υλικά πράγματα δεν έχουν υπόσταση έξω από νου (ταύτιση πράγματος με αισθητηριακή αντίληψη)

Καντ:

• δεν ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν φυσικά όντα έξω από νου και από τεχνική δυνατότητας για παρατήρηση.
• Το «πράγμα καθαυτό» είναι μεν απροσπέλαστο στη θεωρητική γνώση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Χωρίς αυτό δεν θα είχαν υπόσταση τα φαινόμενα (ρεαλιστικό υπόβαθρο φαινομενικότητας).
• Αισθητηριακές εντυπώσεις από κάπου προέρχονται (όχι παραγωγή νου από το τίποτα).
• Φαινομενικότητα= αντικειμενική νομοτελειακή τάξη που παρεμβάλλεται ανάμεσα σε υποκείμενο γνώσης κ πράγμα καθαυτό, όπου αντικειμενικότητα= διϋποκειμενική ισχύ (κοινή σε όλους) 
• Παραστάσεις συνείδησης έχουν κανονικότητα κ υποχρεωτικότητα (αποκλείει σολιψισμό: την ιδέα ότι το μόνο που υπάρχει είναι συνείδηση)

Σχέση φαινομενικότητας και πραγμάτων καθαυτά:

- σεβασμός στην κριτική απαγόρευση γνώσης σχετικά με νοούμενα

- όχι εξάλειψη ρεαλιστικού υποβάθρου φαινομενικότητας

1^η εκδοχή:

•  Τα πράγματα καθαυτά είναι αιτία των φαινομένων και σταθερής δομής τους
• Αναλογική αντιστοιχία φαινομένου-αιτίας (νοούμενου): κατεύθυνση θεωρίας ειδών πλατωνικού τύπου=  ανάσταση δογματικής μεταφυσικής

2^η εκδοχή (σ΄ αυτή κλίνει ο Καντ):

• Έμφαση σε οντολογική ασυμβατότητα φαινομένων-νοουμένων (εξασθένιση ρεαλιστικού υποβάθρου: κοντά σε συλλογικό σολιψισμό)
• Αφοσίωση στη μελέτη φαινομενικότητας κ επιστημονική διάγνωση νομοτελειών της.

Ενστάσεις από Mendelssohn (Καντ=καταστροφέας των πάντων), και Jacobi (κατηγορία για οντολογικό μηδενισμό: άρνηση αντικειμενικού Είναι)

Απάντηση Καντ:

-          Τονισμός γνωσιολογικού χαρακτήρα θεωρίας του= όχι απόρριψη αυθύπαρκτης υπόστασης υλικών πραγμάτων έξω από τη συνείδηση

-          Γνώση κόσμου= δεδομένα αισθητηριακής αντίληψης (υποκειμενική διάσταση): αναπόφευκτος ο μετριοπαθής σκεπτικισμός ή αγνωστικισμός

-          Αν ναι στην νοητική εποπτεία (που απαγορεύεται από Καντ) τότε κατάρρευση οικοδομήματος επιστήμης

Εισήγηση ασθενούς ερμηνείας διάκρισης νοουμένων-φαινομένων μετα-καντιανών φιλοσόφων για να διασωθεί λογική συνοχή καντιανής σύλληψης:

-          νοούμενα-φαινόμενα: όχι ξεχωριστοί κόσμοι, αλλά διαφορετικές θεωρήσεις της μίας και ενιαίας πραγματικότητας

-          υπερβατολογικός ιδεαλισμός= γνωσιολογική και μεθοδολογική τοποθέτηση (όχι μεταφυσική)

α. αναγνώριση ορίων φύσης ανθρώπινης γνώσης,

β. απόρριψη υιοθέτησης θεοκεντρικής σκοπιάς

1.8 ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ. ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΘΑΡΟΥ ΛΟΓΟΥ. ΑΝΑΣΚΕΥΗ «ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ» ΓΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΘΕΟΥ

Σύνοψη καντιανής γνωσιολογίας: έκτυπος νους ανθρώπου αδύνατο να εξομοιωθεί με αρχέτυπο νου Θεού (ενορατική γνώση ουσίας Του, Νοείν=Είναι)

Θεός: εποπτεία Όλου (είναι έξω και μέσα)

Άνθρωπος: εποπτεία τμημάτων της πραγματικότητας (είναι μέσα) – γνώση= εντυπώσεις, ιδέες= όχι εγγυημένη αντιστοιχία με πραγματικότητα

Πρόβλημα μεταφυσικής= αθέμιτη χρήση θεωρητικής σκέψης: προσπάθεια γνώσης πραγμάτων έξω από όρια δυνατής εμπειρίας

Υπέρβαση ορίων νου= περιοχή «καθαρού λόγου» (αντικείμενα χωρίς εμπειρική υπόσταση πχ Κόσμος, Ψυχή, Θεός= παραλογισμός, αντινομίες): διαλεκτική καθαρού λόγου (αυτοαναιρούμενες ενοράσεις)

Νοητές οντότητες= υφίστανται δυνάμει (όχι εμπειρικά), παράγονται από λογικό αίτημα/επιθυμία Ολότητας. Χρήσιμες μόνο ως «ρυθμιστικές ιδέες» για προσανατολισμό μέσα στον κόσμο.

Συστηματική ανασκευή από Καντ αποδείξεων ύπαρξης Θεού: απόρριψη φυσικοθεολογικών επιχειρημάτων (ωραιότητα κόσμου= Ύψιστος Δημιουργός)

Απόρριψη οντολογικού επιχειρήματος (σύλληψη ιδέας υπέρτατου= ύπαρξή του)

-          Ύπαρξη: όχι κατηγορούμενο ενός ονόματος ουσιαστικού (όχι γνώρισμα)

-          Σκέψη πράγματος: δεν συνεπάγεται και ύπαρξή του

-          Οντολογικό επιχείρημα= ταύτιση εννοιών-πραγμάτων (πλάνη)

Αναγνώριση από Καντ γοητείας: έκσταση νου (έναστρο στερέωμα + ηθικός νόμος= στροφή προς θεότητα)

Γνωσιολογική ταπεινοφροσύνη: λύτρωση από γνωστικό κενό, όχι δικαιοδοσία σε θέματα πέρα από όρια διάνοιας (αντίληψης)= κληρονομιά Καντ

Φιλοσοφική αποκατάσταση οντολογικού επιχειρήματος αργότερα από Hegel.

1.9 ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΩΣ «ΠΡΑΓΜΑ ΚΑΘΑΥΤΟ»

Δίοδος προς νοούμενα: όχι επιστημονική γνώση, αλλά πρακτική βεβαιότητα= οδός ηθικού αναστοχασμού

• Ηθική πράξη= έλλογη συμπεριφορά που υπερβαίνει φυσικό καταναγκασμό κ μηχανική νομοτέλεια φύσης (πράξη σύμφωνα με έννοια δέοντος: αναμφισβήτητη πραγματικότητα)
• Ηθικός άνθρωπος= πράττει το σωστό ακόμα κι αν βλάπτει το συμφέρον του

Μέλημα υπερβατολογικού αναστοχασμού: προϋποθέσεις πραγμάτωσης ηθικής ζωής:

• Άνθρωπος= αυτοκαθοριζόμενο υποκείμενο (κανόνες= συνείδηση απαλλαγμένη από εξωτερικό καταναγκασμό)
• Νοητική εποπτεία (απαγορευμένη για θεωρητική σκέψη): αφετηρία ηθικού αναστοχασμού= διανοητική πράξη αντίληψης εαυτού ως ον που δύναται να απαλλαγεί από φυσικό καθορισμό
• Αυτογνωσία= όχι επιστημονική γνώση, ναι πρακτική πίστη για κατανόηση πραγματικότητας ηθικής πράξης. Θεμέλιο πίστης=ηθικό βίωμα (άμεση επίγνωση εαυτού ως φορέα θεμελιακής ελευθερίας για επιλογή στόχων που δίνουν νόημα-αξία στη ζωή)
• Φυσική διάσταση= αναγκαιότητα φυσικών νόμων
• Ενορατική γνώση εαυτού ως αυτόβουλου όντος= ηθική αυθορμησία: ουσία Εγώ ως «πράγμα καθαυτό»
• Θεμελίωση ηθικότητας: σφαίρα υπεραισθητού
• Θεωρητική γνώση= όχι αυτοσκοπός, αλλά προπαρασκευαστικός αναβαθμός σε μια τελολογική δυναμική συνείδησης προς έννοια αγαθού. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει για να γνωρίζει, αλλά για να πράττει.
• Υπέρτερος φιλοσοφικός στόχος: διακρίβωση κριτηρίων για έλλογη πράξη= πρωτοκαθεδρία/πρωτείο πρακτικού λόγου (προϋποθέσεις ηθικής συγκρότησης ζωής)

1.10  ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ

Πρακτικός λόγος= θεμελιώση καθαρής ηθικότητας (προϋπόθεση έλλογης πράξης)

• Ουσιώδεις επιλογές που δίνουν νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη
• Υποκείμενο πράξης: στη νοητή και μη εμπειρική του διάσταση

Κριτική ηθικών θεωριών περιόδου Διαφωτισμού: ηδονοθηρική θεώρηση αγαθού

• Εμπειριστές/φυσιοκράτες: ευδαιμονία= πλήρωση βιοτικών αναγκών

Κριτήριο ηθικής ορθότητας= συνέπειες (αναγωγή αγαθού σε ανθρώπινη φυσικότητα= καταπολέμηση μεσαιωνικών αντιλήψεων για μεταθανάτιο προορισμό)

• Ευδαιμονισμός: ωφέλεια= περιεχόμενο κ στόχος ηθικής πράξης

Φιλοσοφία ωφελιμισμού: εκ φύσεως έξεις προσανατολίζουν τον άνθρωπο (επιθυμητό= επιθυμητέο)

Καντ:

• Ηθικότητα= επιδίωξη του δέοντος ως αυτοσκοπού (πέρα από ωφέλειες)
• Υπολογισμός συμφέροντος – διακρίβωση δέοντος = αντιθετικές έννοιες (αν συμπέσουν: σπάνια επιθυμητή τυχαία συγκυρία)
• Ικανοποίηση ή κέρδος από ηθική πράξη= όχι καντιανό κριτήριο
• Ηθική= πράξη+αυτοσυνειδησία. (πόνος/δυσαρέσκεια=σημάδι ορθής πράξης)
• Διαχωρισμός ψυχοσωματικής ευχαρίστησης από δέον (προτεσταντική επιρροή)
• Καθαρισμός ηθικής σκέψης από κάθε φυσιοκρατική τάση= καθαρός τύπος ηθικότητας (πράξη σύμφωνα με συνείδηση)
• Ωφελιμιστική ηθική: ετερόνομη (συνείδηση υπό φυσικής αιτιοκρατίας) – χρησιμοθηρία= κατάλυση έννοιας ηθικού κανόνα (σχετικότητα ωφέλειας): παραγωγός αδικίας (ιστορική εμπειρία ανθρώπινου είδους), προσπάθεια επαγωγικής εξαγωγής ηθικών κανόνων μέσα από μελέτη κανονικοτήτων εμπειρικών πράξεων = δικαιολόγηση ανηθικότητας (έτσι είναι αφού έτσι κάνουν όλοι)
• Δεοντολογική προσέγγιση: αυτονομία (συνείδηση υποταγμένη στην αυτογνωσία της)

1.11  ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΩΣ ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΗΘΙΚΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

Έννοια ηθικώς ορθού:

• όχι εμπειρικές καταβολές (αίτημα πρακτικού λόγου)
• δεν καθορίζεται από φυσική νομοτέλεια και επιταγές σωματικότητας
• γνώση ηθικού ενοικεί σε κάθε λογιζόμενο Εγώ (υπερεμπειρική διάσταση ύπαρξής του)
• ο άνθρωπος ως «πράγμα καθαυτό» είναι αυτόνομος (ετεροκαθορίζεται μόνο ως προς τη βιολογική του διάσταση)
• δυνατότητα υπέρβασης εξωτερικού καταναγκασμού= έλλογη αυτοσυνειδησία (αυτό που γνωρίζει ότι οφείλει, μπορεί και να το πράξει) – ηθικός καταλογισμός= αξίωμα πολιτισμένης ζωής
• απόδειξη αντικειμενικής πραγματικότητας ηθικής συμπεριφοράς: α. αξιολογική συγκρότηση πολιτισμου, β. έμφυτη συναίσθηση λογικού ανθρώπου
• υπερβατολογική συνθήκη πραγματικότητας: πρωτογενής ελευθερία= οντολογικό χαρακτηριστικό συνείδησης, μεταφυσικό θεμέλιο ηθικού βίου (εξήγηση ελευθερίας= φιλοσοφικό ερώτημα αναπάντητο)

1.12 ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΩΣ ΤΥΠΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ηθικός αναστοχασμός δεν διδάσκει ηθική συμπεριφορά (καθήκον=γνωστό, ηθική συνείδηση= έμφυτη σε κάθε έλλογο ον)

Φιλοσοφία: τυπικές/υποκειμενικές προϋποθέσεις ηθικής πράξης και συγκρότησης κοινωνίας ηθικώς αυτοσυνείδητων όντων.

• Πράξη σύμφωνα με επιταγή δέοντος= βάση αξιοπρέπειας/αυτοεκτίμησης
• Το καθήκον υποχρεώνει αφεαυτού
• Υποκειμενική διάθεση, φρόνημα= ηθικότητα πράττοντος
• Πράξη ηθική= το να βούλεται κανείς να πράττει το καθήκον (άσχετα με εμπειρικά αποτελέσματα)

1.13 «ΚΑΤΗΓΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΓΗ» ΚΑΙ «ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΕΛΩΝ»: ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΙΡΗΝΗ

Αναγνώριση καθήκοντος= κατηγορική προσταγή εσωτερικής φωνής (δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, θέτει προσανατολισμό που προσδίδει νόημα στην ύπαρξή μας)

Η πιο γενική/αφηρημένη διατύπωση κατηγορικής προσταγής:

• Αίτημα πράξης ώστε ατομική πρακτική επιλογή να μπορούσε να γενικευτεί με μορφή καθολικού νόμου (πράξη που δεν μπορεί να λειτουργήσει ως κανόνας γενικής ισχύος χωρίς να αυτοαναιρείται= ανήθικη)

Αναδιατυπώσεις κατηγορικής προσταγής για πιο στενή συνάφεια με εμπειρία (οδηγός ζωής):

• Ηθικότητα= μεταχείριση έλλογων όντων ως αυτοσκοπούς κι όχι ως μέσα για εξυπηρέτηση επιδιώξεων προσωπικής ευδαιμονίας (άνευ όρων σεβασμός ηθικής αυτοτέλειας και προσωπικής ακεραιότητας του άλλου)
• Βασίλειο των τελών= ιδεατή κοινωνία τέλειας δικαιοσύνης, κοινότητα αυτοσυνείδητων όντων που αλληλοαναγνωρίζονται ως ισότιμα ηθικά υποκείμενα.

Πολιτική τάξη= δημοκρατία (αυτοκυβερνώμενοι πολίτες, ταυτόχρονα νομοθέτες και εκτελεστές). Πράξη ορθού από εσωτερική πεποίθηση (όχι ανάγκη καταναγκαστικής πολιτικής εξουσίας)= ιδανική αναρχία

Πραγμάτωση βασιλείου των τελών: παγκόσμια ειρήνη (ομοσπονδία ίσων και ελεύθερων εθνών)

• Κοσμοπολιτισμός (ιδέα ταύτισης κάθε έλλογης συνείδησης με κάθε άλλη)= ύψιστη πραγμάτωση ηθικού μας πεπρωμένου

1.21 «ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΣΚΟΠΟ» ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ. ΠΡΟΑΝΑΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΝΤΙΑΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Καλαισθητική αξία έργου τέχνης= τέλεια συναρμογή μερών του (=ιδέα Αριστοτέλη: μίμηση, Καντ: αναφορά στο Εγώ)

Όρος «αισθητική»: φιλοσοφική επινόηση Διαφωτισμού (αναγωγή καλλιτεχνικής εμπειρίας σε ειδική λειτουργία αισθητικότητας: στροφή προς υποκείμενο που θεωρεί, ιδιαίτερη λειτουργία της συνείδησης)

Καλλιτεχνική εμπειρία= υποκειμενική απόλαυση + ειδικού τύπου αξιολόγηση (γενική ισχύ)

Καντ: ερμηνεία έργου τέχνης με αναφορά στο Εγώ που προσλαμβάνει καλλιτέχνημα

• Συνένωση αιτημάτων ορθολογισμού (καθολικότητα) και εμπειρισμού (τέρψη)
• Ικανοποίηση από καλλιτέχνημα χωρίς την «έννοια» (όχι υπαγωγή του σε επιστημονικές ή ηθικές κατηγορίες)
• Απουσία κάθε εξωγενούς στοχοθεσίας. Μέθεξη ως αυτοσκοπός.
• Σκοπός= εσωτερικός (σκοπιμότητα χωρίς σκοπό): το ίδιο το καλλιτέχνημα, επίτευξη μορφικής αρτιότητας, συνοχής επιμέρους στοιχείων σύμφωνα με αρχή οργανικότητας (δεν μπορεί να προστεθεί ή να αφαιρεθεί κάτι χωρίς σαν καταστρέψει αισθητική του αξία)
• Κινητοποίηση δυνάμεων συνείδησης (φαντασία, διάνοια) κατά τρόπο ελεύθερο προς κάθε φυσική αναγκαιότητα: αρμονική αλληλουχία δυνάμεων συνείδησης= βιώνει εαυτό της κ κόσμο ως ολότητα.
• Αισθητικές κρίσεις συνείδησης που διεκδικούν διϋποκειμενική ισχύ (καθολικότητα ή γενικότητα)
• Εξήγηση γενικής ισχύος αισθητηριακής αντίληψης: «υπερβατολογικό επιχείρημα» Καντ: δομικό χαρακτηριστικό ανθρώπινης συνείδησης (κοινή αισθητήρια ικανότητα έλλογων όντων) – καταγωγή ιδέας κοινής αίσθησης από Hume: προσπάθεια Καντ να την αποκαθάρει από ψυχολογικό περιεχόμενο [ειδική αισθητική απόλαυση από έργα φύσης = υψηλόν: δέος με καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά= αναστοχασμός ασυμμετρίας πεπερασμένου-άπειρου και μετουσίωση σε αισθητική αξία]
• Προσπάθεια ορισμού αυτόνομου ρόλου καλλιτέχνη ως παραγωγού καλαισθητικής αξίας: υπέρ ριζικής ελευθερίας καλλιτεχνικής φαντασίας. Καλλιτέχνης= κατεξοχήν αυτενεργό υποκείμενο (υπακούει σε εσωτερικές ενοράσεις), νομοθετεί στην τέχνη
• Ιδέα εμπνευσμένου ποιητή + αναβάθμιση ιδέας φύσης ως έμψυχης ολότητας= έκρηξη ρομαντικής φαντασίας πρώιμου 19^ου αιώνα

(θεωρητικός τροφοδότης: Καντ)

ΚΕΦ. 2^ο ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ

2.13 ΝΕΑΡΟΣ HEGEL. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΦΟΡΟΥΜΕΝΗ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ SCHELLING

Hegel (1770-1831) 19^ος

Πρώτες φιλοσοφικές αναζητήσεις Hegel: θεωρητική αποτίμηση χριστιανισμού.

Ιστορική μέθοδος ερμηνείας των πολιτιστικών φαινομένων

Διπολικό σχήμα εποχής του (μετακαντιανές ερμηνείες):

- Καντ+Jakobi+Fichte (αναστοχαστικός υποκειμενισμός: αποκοπή συνείδησης από κόσμο)

- Schelling (φιλοσοφία ταυτότητας: ενοποίηση συνείδησης/κόσμου)

Hegel: υπεράσπιση Schelling

• Αναστοχαστική κριτικότητα= πολιτισμός διχασμών
• Φιλοσοφία= αίτημα διαμεσολάβησης (σύνθεση αντιθέτων)

Διαφορές από Schelling

• Όχι όρος «αδιαφορία», αλλά «ταυτότης εν διαφορά»
• Απόλυτο= όχι κατάργηση αντιθέτων, αλλά περιέχονται σε λανθάνουσα μορφή
• Εγγενής αντιφατικότητα: έξοδος σε φαινομενικότητα φύσης κ ιστορίας
• Αναστοχασμός= αποκοπή= ανάγκη επανένωσης= όχι κατάργηση αντιθέσεων, αλλά υπέρβασή τους
• Στροφη Hegel προς εννοιολογική συγκρότητη πραγματικού.

2.14 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. ΚΥΡΙΟΙ ΚΑΙ ΔΟΥΛΟΙ

Φαινομενολογία, Hegel (πρότυπο: ιστορία συνείδησης Fichte): μυθιστορία (περιπέτειες έλλογου όντος μέχρι κατάκτηση αυτοσυνείδητης ελευθερίας του)

• Το ανθρώπινο πνεύμα έτοιμο για την «απόλυτη γνώση» της πραγματικότητας (προϋπόθεση: εγκατάλειψη πλανημένες κατανοήσεις Απόλυτου κ αντίστοιχες μέθοδοι σκέπτεσθαι)
• Υπέρβαση μαθηματικής ορθολογικότητας (Διαφωτισμού) και ανορθόλογης έκστασης (κατάλυση φιλοσοφίας)
• Κατασκευή εννοιολογικού ικριώματος (όχι ενόραση)
• Απόλυτο= Υποκείμενο (όχι Ουσία, Σπινόζα)
• Προϋπόθεση γνώσης Απόλυτου: μελέτη μορφών ιστορικής του εμφάνισης
• Αλήθεια= αποτέλεσμα+διαδικασία παραγωγής του (όχι δογματική κατάφαση)
• Περιγραφή γνωστικών/ηθικών στάσεων συνείδησης απέναντι στον κόσμο, μέχρι να τον κάνει κατοικία της (κλίμακα: από παθητική πρόσληψη αισθητηριακών ερεθισμάτων μέχρι διασκεπτική διάνοια Καντ). Σκεπτικισμός= παροδική κατάσταση ορθολογικής σκέψης: σπατάλη (γνώση πραγματικότητας αποδεικνύεται από αποτελέσματα)
• Ηθική σταδιοδρομία συνείδησης= απόκτηση αυτοσυνειδησίας (επιστροφή στον εαυτό της μετά από πρακτική εμπλοκή με τον άλλο)
• Θεμέλιο ηθικότητας= αναγνώριση (ιδέα Fichte)
• Συνάντηση Εγώ–μη Εγώ: πάλη για κυριαρχία επί του άλλου.
• Ιστορία συνείδησης= σύγκρουση Κυρίων-Δούλων. Δυναμική: συνειδητοποίηση Δούλων ότι εργασία τους=προϋπόθεση κυριαρχίας Κυρίων (θεμέλιο κοινωνίας/πολιτισμού) Μετάβαση συνείδησης κ συνολικού πληθυσμού μέσα από αντιπαραθέσεις

Παρακμή Κυριών= συνειδησιακή αφύπνιση δούλων, συναίσθηση της αξίας τους ως ηθικές οντότητες

Πρώην δούλοι= νυν Κύριοι (υπό αδήριτο νόμο ιστορικής παρακμής και ανατροπής τους)

Αλήθεια αυθύπαρκτης συνείδησης= συνείδηση του Δούλου

• Διαλεκτική της ιστορικής «αρνητικότητας» -Κυριών κ Δούλων- (αξιοποίησε ο Μαρξ προσθέτοντας οικονομικο-κοινωνική διάσταση): κύριο ερμηνευτικό κλειδί εγελιανής θεωρίας της συνείδησης με όρους υπαρξιακής κοινωνιολογίας (από εδώ αναδύεται και η Φιλοσοφία της Ιστορίας Hegel)
• Κορύφωση ηθικής σταδιοδρομίας συνείδησης: καντιανή ηθική
• Τελείωση συνείδησης: ένταξη σε έλλογο σύστημα συμπαντικής νομοτέλειας κ κοινωνικών θεσμών (σύστημα αντικειμενικότητας). Ενσωμάτωση σε Ολότητα που την υπερβαίνει

Πνεύμα= κοινωνική πραγμάτωση εννοιών/αξιών, κατασκευή κόσμου πολιτιστικών/πολιτικών θεσμών, μετουσίωση συνειδησιακών στάσεων σε μορφές συλλογικής ζωής

• Πνευματικός άνθρωπος= κοινωνικός. Ύψιστος πνευματικός στόχος έλλογου υποκειμένου= κοινωνικότητα, κατάκτηση Απόλυτης Γνώσης (αποτυχίες μη κοινωνικού ατόμου= ώθηση προς συνείδηση)
• Δεν περιγράφει μορφή πολιτικού συστήματος όπου μπορεί να πραγματωθεί τελείωση συνείδησης. Λειτουργικό πρότυπο: η Πόλις. Συμπλήρωση κενού με δημοσίευση Φιλοσοφίας του δικαίου.

2.15 «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΗ» ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. ΛΟΓΙΚΗ, ΦΥΣΗ ΚΑΙ «ΑΠΟΛΥΤΟΣ» ΝΟΥΣ

Φαινομενολογία= εισαγωγή στο φιλοσοφικό έργο του Hegel

Μεθοδολογικό πρόγραμμα: συστηματικότητα (συναγωγή σ΄ ένα οργανικά δομημένο πλαίσιο του συνόλου της θεωρητικής γνώσης) κίνητρο εγελιανής διαλεκτικής: Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών= διάταξη θεμελιωδών αρχών στοχασμού σ΄ ένα όλο που αναπαριστά λογική δομή πραγματικότητας (όχι συρραφή γνώσεων):

• α. Λογική: λογική ουσία κόσμου, καθαρή οντολογία, καθαρές μορφές δομών Είναι (όχι κανόνες συλλογισμού).

-1^ο τμήμα Λογικής: Ιδέα του Είναι= ύπαρξη χωρίς προσδιορισμούς. 

Είναι= καθολικότερη και πιο κενή έννοια λογισμού, τίποτα, μη ον.

Γίγνεσθαι: μετάπτωση λογισμού από απόλυτη πληρότητα σε απόλυτη κενότητα (δυναμική έννοια)

Μορφή του Είναι: πεπερασμένη/καθορισμένη ύπαρξη (δυναμική κατάσταση)

-2^ο τμήμα Λογικής: Θεωρία της Ουσίας

Κόσμος φαινομένων= εξωτερική εμφάνιση λογικού πυρήνα πραγματικότητας

(Δεν υπάρχει λογική κατηγορία που να μην εμφανίζεται ως υλική ύπαρξη.)

-3^ο μέρος Λογικής: Θεωρία της Έννοιας

Ερμηνεία αριστοτελικών σχημάτων συλλογισμού ως ενοράσεις βαθιάς ενότητας υπαρκτού (κι όχι ως κανόνες τυπικής ορθότητας)

Μορφές Νοείν= δομές Είναι.

Νόηση= περιγραφή πραγματικότητας καθαυτής: ξεπερνιέται καντιανή αντίθεση, αποκαθίσταται ισχύς οντολογικού επιχειρήματος όχι όμως με τη στενή θεολογική σημασία, αλλά ως ενσωμάτωση πεπερασμένου Εγώ σε απειρία Κόσμου ( διαλεκτική ταυτότητα Εγώ-Κόσμου)

• β. Φιλοσοφία της φύσης: φύση ως Ιδέα σε αλλοτρίωση προς εαυτό της

Φύση= Λόγος σε κατάσταση αδρανή/ασυνείδητη

Σκοπός Λόγου= επιστροφή στον εαυτό του

• γ. Φιλοσοφία του πνεύματος: διαδικασία αυτοσυνείδητης ζωής

Υποκειμενικό πνεύμα: φιλοσοφική ψυχολογία τύπων αναστοχαστικότητας (αναφορά υποκειμένου στον εαυτό του) όπου εντάσσεται η ανάλυση της φαινομενολογίας

Αντικειμενικό πνεύμα: Φιλοσοφία της πολιτικής και της ιστορίας

Απόλυτο πνεύμα: τρόποι τελείωσης συνείδησης (νους=απόλυτος), ταύτιση με νου του Θεού. Αναβαθμοί: τέχνη, θρησκεία, φιλοσοφία.

Εγκυκλοπαίδεια Hegel: σύνοψη δυναμικού παλμού ζωής σε όλες τις διαστάσεις της, θεωρητικό όργανο για συνειδητή συμμετοχή στον πολιτισμό. Απόσταγμα από μελέτη ιστορίας ανθρώπινης συνείδησης.

Στόχος: επιστροφή φιλοσοφικού νου στην ιστορική πραγματικότητα και συμμετοχή στην οριστική πραγμάτωση σκοπών Λόγου.

• Καντ: αποκοπή συνείδησης από ιστορικότητα
• Φίχτε: ιστορία συνείδησης= χαρτογράφηση εσωτερικού της τοπίου κ ανάβαση
• Hegel: συνείδηση ως ιστορία, κατανόηση ιστορικής ζωής ως τόπος πραγμάτωσης ιδεών

2.16 HEGEL ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ. ΤΟ «ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» ΚΑΙ ΤΟ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ»

• Παραδοχή φιλοσοφίας που προσθέτει στην ιστορική γνώση= Λόγος
• Καθήκον φιλοσοφίας: ανακαλύπτει τελολογική δυναμική ιστορικού γίγνεσθαι (πρόνοια=κρυφή νομοτέλεια πίσω από τυχαιότητες)= αναγκαία πορεία προς ένα τέλος: πραγμάτωση έλλογων ιδεωδών που αποκρυσταλλώνονται στη συλλογική συνείδηση
• Πνευματική μοίρα ανθρώπου: μετατροπή κόσμου σε κατοικητήριο της συνείδησης, οικοδόμημα έλλογων θεσμών, πεπρωμένο πολιτιστικό/πολιτικό (όχι μακαριότητα σε άλλο κόσμο: θρησκείες)

Τέλος ιστορίας: εμμενές (όχι υπερβατικό), αιωνιότητα δυνατή στο παρόν

• Υπεροχή φιλοσοφίας έναντι θρησκείας: ορθή κατανόηση παγκόσμιου σκοπού (ο Λόγος έρχεται στον εαυτό του όχι μέσα από καθαρή σκέψη, αλλά μέσα από συλλογική πράξη ιστορικής ζωής)
• Εκ των προτέρων υπόθεση ορθολογικότητας ιστορικού γίγνεσθαι: θεωρητικώς αναγκαία, αλλιώς Λόγος=ανενεργός
• Ιστορικότητα Λόγου, λογικότητα Ιστορίας= φάρμακο κατά ιστορικής απελπισίας
• Έλλογο= πραγματικό. Πραγματικό= έλλογο.
• Στόχος ανθρωπότητας: η θεσμική πραγμάτωση λογικών ιδεωδών ηθικής αυτονομίας κ κοινωνικής αμοιβαιότητας
• Λόγος= γέννημα της Ιστορίας. Θεωρητική συνείδηση που εξάγει λογικά τέλη ανθρώπινου πάθους που νοηματοδοτούν συλλογικό υπαρξιακό Γολγοθά.
• Ελευθερία= σύνολο κοινωνικοπολιτκών μορφών αιτήματος πρακτικής αυτονομίας (όχι υπεριστορική/ανιστορική κατάσταση)
• Επιστήμη συνείδησης= επισκόπηση/ταξινόμηση εγχειρημάτων ανάβασης/παραγωγής δομών συλλογικού νου
• Κάθε εποχή πολιτισμού: δική της ορθολογικότητα, οριστικός πίνακας κατηγοριών= τέλος ιστορίας (Ερμηνεία φιλοσοφίας εκ των υστέρων)

Ιστορισμός: ερμηνεία μορφών πολιτισμού μέσα από ιστορικό πλαίσιο, πρωτεργάτης ο Herder, παρακλάδι ρομαντισμού που ταυτίστηκε με εθνικό ιδεώδες.

• Εκδοχή που απασχόλησε Hegel: «ιστορική σχολή δικαίου»: νομικοί θεσμοί/κανόνες τόπου= ηθικές αντιλήψεις κοινότητας + ιστορική μοναδικότητά της (όχι καθολικές έννοιες, αλλά πολιτιστική ταυτότητα/ιδιοπροσωπία)
• Ιστορική ερμηνεία δικαίου= αντίθετη με πολιτική οικουμενικότητα ιδεών Γαλλικής Επανάστασης. Πρακτικά εξυπηρετούσε: α. βλέψεις φεουδαρχών, β. φυλετική εκδοχή ανερχόμενου εθνικού κινήματος
• Κρίσιμη θεωρητική συνέπεια ιστορισμού: απόλυτη σχετικότητα αξιών

Ιστορισμός Hegel:

• Πολέμιος πολιτιστικού/ηθικού σχετικισμού. Η πολιτιστική ιδιαιτερότητα δεν ακυρώνει πανανθρώπινα μελήματα (κοινές λογικές φιλοδοξίες/ιδεώδη πχ δικαιοσύνη)

• Υπαρκτικός κανόνας ιστορικής ζωής= μείξη/σύνθεση αντιθέτων (όχι καθαρή εθνική ταυτότητα χωρίς ιστορική εμπειρία άλλων κοινωνιών)
• Παγκοσμιότητα-εντοπιότητα= παραπληρωματικές καταστάσεις
• Θεμελιώδης αρχή εγελιανισμού= ταυτότης εν τη διαφορά (συνεύρεση κ αλληλογονιμοποίηση αντιθέτων: κοινός παναθρώπινος πολιτισμός. Εγελιανή αντίληψη έθνους= πολιτιστική (όχι φυλετική)
• Goethe: καθολική ποιητική, Hegel: καθολική ιστορία= πολιτιστικό επίτευμα λαού (πνεύμα λαού) μέσα σε συλλογική δουλειά ανθρωπότητας (παγκόσμιο πνεύμα). Συμφωνία με οικουμενικά αιτήματα Διαφωτισμού.
• Αριστοκρατική/ευρωκεντρική θεώρηση ανέλιξης πολιτισμού= σε κάθε ιστορική φάση ένας και μόνο λαός υπερτερεί και σφραγίζει ανθρωπότητα (αντίθετο με δημοκρατική αντίληψη Herder)

Περιοδιοποίηση ιστορικής ανέλιξης. Φάσεις παγκόσμιας ιστορίας:

α. ανατολική, β. ελληνορωμαϊκή, γ. μεσαιωνική χριστιανική, δ. νεότερη με ορόσημα τη Γερμανική Διαμαρτύρηση/Γαλλικό Διαφωτισμό και ε. τευτονική προτεσταντική (εκπλήρωση πνευματικών βλέψεων ανθρωπότητας)

2.17 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ

Εγελιανή αντίληψη ιστορίας: καθαρά πολιτική.

Ελευθερία:

• Άξονας ιστορικής εξέλιξης/λογικός σκοπός ιστορικού γίγνεσθαι (λόγος συγκρότησης κοινωνιών)= ορθή κατανόηση/πραγμάτωση ελευθερίας

• Τέλεια ελευθερία= κτήμα όλων
• Απόρριψη ωφελιμισμού (ατομική ευδαιμονία) και καντιανισμού (εσωτερικό φρόνημα αντί αποτελέσματος)
• Ελευθερία= αποδοχή αντικειμενικής αναγκαιότητας που έχει ορθολογικότητα: εθελούσια υποταγή στη νομιμότητα (νομιμότητα= ενότητα/βούληση συνόλου)
• Πολιτική: θεσμική πραγμάτωση θετικής ελευθερίας
• Μετάβαση από μια σε άλλη μορφή ελευθερίας: δυνατή μόνο μετά την εξάντληση της πολιτιστικής της δυναμικής
• Κάθε μορφή ελευθερίας συνιστά πολιτική/πολιτιστική πρόοδο.
• Σχέση ιστορικού παρελθόντος και παρόντος= διαλεκτικός αλληλοκαθορισμός
• Ιστορία= δράμα αφανισμού. Παγκόσμια Ιστορία= παγκόσμιο δικαστήριο
• Ιστορικός θάνατος: πάντα παραγωγικός, αρχή νέας συλλογικής ζωής. Ανάσταση μετά το Γολγοθά: θεμέλιο ιστορικής ελπίδας.
• Aufhebung= δυναμική ιστορικού γίγνεσθαι: ιστορικό παρελθόν= θεσμική πραγματικότητα παρόντος.

2.18 ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ HEGEL

Πραγμάτωση αληθινής ελευθερίας= τέλος ιστορίας (ίδρυση πολιτικών θεσμών που επιτρέπουν σε ανθρωπότητα τη συνέχιση πολιτιστικού έργου σε συνθήκες ενότητας)

• Πολιτικό σύστημα= πλαίσιο κοινωνικής ηθικότητας που δίνει υπόσταση στην έννοια της θετικής ελευθερίας
• Εγελιανή πολιτεία= οργανικό πλαίσιο νομιμότητας που υποτάσσει μεμονομένο άτομο σε συλλογική αναγκαιότητα + ιδιωτική ελευθερία
• Ανθρώπινη βούληση: εξορθολογίζεται (ξεπερνάει ατομικό συμφέρον) και αντικειμενοποιείται (κοινωνική υπόσταση/αναγνώριση)

Αντικειμενοποίηση βούλησης:

-1^ο στάδιο: ιδιοκτησία

-2^ο στάδιο: Αναγνώριση από άλλους= έλλογη υπόσταση ιδιοκτησίας

Αμοιβαία αναγνώριση= συμβόλαιο (αφορά ατομική ιδιοκτησία κι όχι ίδρυση πολιτικής κοινωνίας): Διαλεκτική εισαγωγή έννοιας εγκλήματος και τιμωρίας: έννοια κακού. Υποκειμενική διάσταση έννοιας κακού: εξωτερικό αποτέλεσμα συνείδησης που δεν αναγνωρίζει το καθήκον της.

• Καλλιέργεια ηθικής αυτοσυνειδησίας= ανώτερος βαθμός ελευθερίας
• Συστηματικές ηθικές θεωρίες εποχής: α. «συνεπειοκρατική» (ωφελιμισμού), β. «δεοντοκρατική» (καντιανισμού) = ατελείς κατά Hegel
• Hegel: θεωρία έννομης, αντικειμενικής ηθικότητας: θεσμοί που υποτάσσουν μεμονομένο υποκείμενο σε ολότητες
• Κοινωνική ηθικότητα= οικοδόμημα ομόκεντρων σφαιρών,
• Καθολική κοινωνία= πολλές μικρές κοινωνίες υποταγμένες στην ορθολογικότητά της (αριστοτελική ιδέα):

Τρεις ιεραρχικά διατεταγμένες συλλογικότητες:

οικογένεια (βιολογικές/ συναισθηματικές ανάγκες, υλικό υπόβαθρο: περιουσία),

αστική κοινωνία [οικονομική δραστηριότητα: εμβρυακές συλλογικότητες= συντεχνία (εργασία ως συνεισφορά σε συλλογική ωφέλεια: ηθικό καθήκον), αστυνομία(διόρθωση αυτοματισμού ανισότητας),

πολιτικό κράτος (τέλεια πραγμάτωση έλλογης βούλησης, «πορεία του Θεού επί γης»: μετατροπή του ατόμου σε πολίτη (υποταγή προσωπικού συμφέροντος στο συμφέρον της ολότητας)

• Όχι κατάπνιξης ατομικότητας: ιδιοκτησία, οικογένεια, οικονομική δραστηριότητα υπό αυτοδύναμο, αυτοαναφορικό εγώ.
• Θεσμική συγκρότηση κράτους: μοναρχία περιορισμένη συνταγματικά κατά το βρετανικό πρότυπο. Μονάρχης= σύμβολο οργανικής ενότητας κοινωνίας και ιστορικής της συνέχειας (όχι εκτελεστική εξουσία)

Νομοθετικό σώμα= εκφράζει γενική βούληση έθνους, εκλέγεται από πολίτες αλλά όχι μέσω ατομικής ψήφου. Πολίτης= μέλος συντεχνίας, τάξης (δάνειο Hegel από συνταγματική δομή φεουδαρχισμού: Άνω Βουλή (κατεξοχήν πολιτική τάξη= γαιοκτήμονες), Κάτω Βουλή (εκπρόσωποι αστικής κοινωνίας)

Εκτελεστική εξουσία= σώμα δημόσιας γραφειοκρατίας (τέλειος διαχωρισμός από προσωπική ωφέλεια), αποκρυστάλλωση καθολικής συνείδησης νόμου, ουσίας συντάγματος. Γραφειοκρατία= «καθολική τάξη» έθνους, συλλογικό ιδεώδες έναντι ατομικής ιδιοτέλειας

• Συμμετοχή στην πολιτική ζωή= εξυπηρέτηση ηθικών/ιστορικών πεπρωμένων ολότητας (αντι-οικονομισμός Αριστοτέλη: αντιπρόσωπος δεν εκπροσωπεί οικονομικό συμφέρον, αλλά καθολική συνείδηση, εκλέγεται ως ο ικανότερος)

Πρωσικά χαρακτηριστικά θεωρίας Hegel:

-Μεγάλοι γαιοκτήμονες ως κατεξοχήν πολιτική τάξη

-Γραφειοκρατία ως φορέας εθνικής συνείδησης

+ απέχθεια προς αρχή ατομικότητας = πρώιμη μορφή ολοκληρωτισμού

Σύνταγμα κατά Hegel: ιδέα αντιπροσωπευτικότητας, νομική αποτύπωση φιλοσοφικής ιδέας οργανικής ελευθερίας, γράφεται από ιστορικό λόγο (όχι από πολιτικούς και νομομαθείς)

Συνταγματική δομή: σύνδεση με βρετανική/γαλλική πολιτική εμπειρία

Γραφειοκράτες= θεματοφύλακες κοινής συνείδησης, ανιδιοτελείς υπηρέτες δημοσίου συμφέροντος (σύγχρονη εκδοχή φιλοσόφων-βασιλέων Πλάτωνα)

Εγελιανή πολιτική θεωρία ως μορφή συντηρητικού φιλελευθερισμού: αναγνωρίζει ως αναφαίρετο συστατικό πολιτικής τάξης την ελευθερία της δημοσιότητας

Τεκμήρια συλλογικής ελευθερίας: ελευθερία ατομικής συνείδησης και έκφρασής της

Κοινή γνώμη= καθρέφτης συλλογικής συνείδησης με ρολο στην κοινή ζωή. Αναγνωρίζει όμως διαστρεβλώσεις από δημαγωγία, εφήμερο γούστο, συμφέρον κλπ

Υπερ δικαιώματος ελευθερίας έκφρασης.

ΚΕΦ. 4^ο Η ΑΝΟΙΧΤΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΣΜΟΥ: Ο ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ ΤΟΥ KIERGEGAARD

4.1 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ

Κίρκεγκωρ (1813-1855, από τους πιο πρωτότυπους διανοητές 19^ου αιώνα)

• Πηγή έμπνευσης για φαινομενολογικό υπαρξισμό Μεσοπολέμου.
• Σημείο αναφοράς: εγελιανό σύστημα. Αντίσταση σε κυρίαρχη φιλοσοφική ορθοδοξία. Υπερ αριστερών νέο-εγελιανών (+Μαρξ): επιστροφή στην καθημερινότητα (όχι λογικές σχηματοποιήσεις μεταφυσικής).
• Συστατικό εγελιανής μεθοδολογίας στον Κίρκεγκωρ: Διαλεκτική
• Διαλεκτική κατά Hegel: αντιθετικότητα γενικών δυνάμεων μέσα από τη σύγκρουση των οποίων εκλύεται ιστορική ενέργεια που ωθεί πολιτισμό
• Διαλεκτική κατά Kierkegaard: όχι αυτοσκοπός η καθολική οπτική. Αντιθετικότητα ιστορικού κόσμου= βίωμα ως προσωπικό πεπρωμένο
• Ιστορικότητα (ενδιαφέρει φιλοσοφία)= προσωπική διαδρομή αυτοσυνείδητου Εγώ, ατομικό δράμα δράμα μέσω του οποίου κερδίζεται η αυτοσυνειδησία
• Καλλιέργεια/ανύψωση αυτοσυνειδησίας= βύθισμα στο εσωτερικό Εγώ (δεν χωράει σε καμιά καθολική κατηγορία).

4.2 Η ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ HEGEL

• Υποκειμενική ιδιοποίηση ιστορικού λόγου= «κακή υποκειμενικότητα» κατά Hegel (αποκοπή από καθολικές μήτρες ζωής). Αναλυτική οπτική (εστίαση σε μεμονομένη καθημερινή οντότητα)= φιλοσοφικό ψεύδος
• Αλήθεια= Όλον
• Φιλοσοφική Οπτική παραμερίζει τυχαία βιολογικά/ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Ιστορικά πρόσωπα ως κοσμοϊστορικά υποκείμενα (όχι ως φυσικά άτομα)

Κίρκεγκωρ: μορφοποιεί εννοιολογικά το πρωτογενές βιωματικό υλικό που απορρίπτει ο εγελιανισμός (αλλιώς λογικό ικρίωμα φιλοσοφίας: χωρίς ανθρώπινο υπόβαθρο).

Η ιστορία υπάρχει για το ζωντανό Εγώ, όχι το Εγώ για την ιστορία.

4.3 ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Άλλο εγελιανό χαρακτηριστικό στον Κίρκεγκωρ: ενασχόληση με θεολογία και φιλοσοφική της ερμηνεία.

Όχι μετεξέλιξη ηθικού/μεταφυσικού περιεχομένου θεολογίας σε λογικές κατηγορίες, αλλά πώς γίνεται πράξη ζωής με μορφή εσωτερικής προσωπικής δέσμευσης.

Κίρκεγκωρ: μύστης (όπως Σωκράτης, Πασκάλ)

Υπέρλογο βίωμα πίστης: δημιουργία Θεού= ύπαρξη υποκειμένου πίστης, πραγματικού εαυτού (διαλεκτική: άπειρο+πεπερασμένο)

Φιλοδοξία Κίρκεγκωρ: «να φέρει ξανά το Χριστό στη χριστιανοσύνη».

4.4 Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ

Ύφος Κίρκεγκωρ: περιπαιχτική διάθεση/ειρωνεία, αφαίρεση προσωπείων

Χρησιμοποιεί ψευδώνυμα: τονίζει ότι η πράξη του ομιλείν αποκρύπτει τις εσωτερικές/αυθεντικές διαστάσεις του υποκειμένου, έκθεση στην «κοινή γνώμη», ένταξη/υπονόμευση συστήματος.

Κατά Χέγκελ: «πονηρία λόγου»= «παγκόσμιο πνεύμα» που επιτάσσει προφάσεις/φιλοδοξίες προσώπων για να φέρει εις πέρας μεγάλες πολιτιστικές μεταβολές που σφραγίζουν ιστορία. Επιβολή κοινότητας στα μέλη.

Κατά Κίρκεγκωρ: «πονηρία υποκειμενικού λόγου»= τρόπος γρηγορούσας συνείδησης που χρησιμοποιώντας θεσμούς/νοοτροπίες δημοσιότητας υποσκάπτει συμβάσεις. Υπαρξιακός άνθρωπος= αριστοτέχνης υπεκφυγής/διαφυγής.

Ειρωνεία= κύριο όπλο. Πραγμάτωση εγελιανού «ξεμασκαρέματος» μέσω λεπτής χρήσης λόγου.

4.5 «ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ»: ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΕΓΕΛΙΑΝΙΣΜΟΥ

Πρόβλημα ελεγιανής μεταφυσικής: οντολογική απαξία εμπειρικού Εγώ κ βιώματος= ανοίγει δρόμο για βίαιες ολιστικές αντιλήψεις, επιβολή πολιτικής εξουσίας

Διαλεκτική συνείδησης Κίρκεγκωρ:

• Ανατροπή αιτημάτων εγελιανής φιλοσοφίας που θεωρεί ζωντανό υποκείμενο ως εξάρτημα ιστορικού λόγου.
• Αδύνατο το εγελιανό σύστημα. Αλήθεια= υπαρκτική αυθορμησία ατομικής συνείδησης (ριζικά υποκειμενική εποπτεία πραγματικότητας)
• Αντιστροφή στόχου καλλιέργειας συνείδησης: όχι διάλυση υποκειμένου σε αντικειμενικό σύστημα (Χέγκελ), αλλά στερέωση και βάθεμά του.

4.6 ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΑΣ: ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Δρόμος συνειδησιακής αυθορμησίας= τρεις αναβαθμοί:

• Επίπεδο αισθητικότητας: βιοφυσική ικανοποίηση, πρώτη κατανόηση ελευθερίας: χρήση υλικών σωμάτων για προσωπική ωφέλεια

Υπαρκτική αξία αισθητικότητας: διαχωρισμός «πραγματικού εαυτού» από μηχανική επαναληπτικότητα (υπαρξιακός διπλασιασμός): (αν όχι τότε υποδούλωση στη σαρκικότητα ως εξωτερική ανάγκη)

Σαρκικός έρωτας ως πεδίο υποκειμενικής αυθορμησίας: συνθήκες απόλυτης εσωτερικής μοναξιάς, αδύνατη η φυσική ικανοποίηση

Περιεκτική διαλεκτική αισθητικής εμπειρίας: δοκιμή σωμάτων

Εξάντληση ερωτικού αισθησιασμού: βίωμα απελπισίας/τρόμου= κέρδος

4.7 Η «ΑΠΕΙΡΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ» ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (αυτοτιμωρία)

• Διαφυγή από αδιέξοδο αισθητηριακής εμπειρίας= ηθική δέσμευση υπαρξιακού Εγώ σε υπέρτερο σκοπό έξω από φυσικό του εαυτό (πχ θεσμός γάμου= κοινός σκοπός, δέσμευση σε πατρίδα/κοινωνία/ανθρωπότητα)

Υπαρξιακά κρίσιμο στοιχείο: υποταγή σε γενικό νόμο όχι από εξωτερικό καταναγκασμό. Απόλυτα εσωτερική πράξη= θεμελιακή αυθορμησία

Ηθική εμπειρία καταλήγει σε απελπισία: άπειρη παραίτηση

Απόλυτη διάζευξη = ή αυτό ή εκείνο (μεταπήδηση από έναν σκοπό σε άλλο= αισχρή υποκρισία)

Ακρωτηριασμός πολυμέρειας εαυτού: φανατισμός= μετέωρη απανθρωπιά εμμονών αφού γνωρίζει ότι η δική του επιλογή δεν ήταν υποχρεωτική

4.8 Ο «ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ»

• Διαφυγή από αδιέξοδο ηθικής εμπειρίας: έσχατη υπέρβαση (κρίνεται νόημα ζωής): θρησκευτική πίστη (διάσωση υποκειμενικότητας από συμβατικούς καθορισμούς, μυστική ουσία Θεού)
• Απόλυτα προσωπική πλήρωση έξω από κύκλο πεπερασμένων πραγμάτων
• Πίστη= τελολογική κατάργηση ηθικότητας (όχι αναζήτηση δέσμευση συνείδηση σε ιδεώδη, αναγνώριση υπέρτατου τέλους)
• Θρησκευτική εμπειρία= εσωτερική περιπέτεια (όχι ανάγκη θεολογίας)

Ζώσα πίστη= προσωπική σχέση με Χριστό, άρρητο βίωμα, άλμα σε μυστικό επέκεινα (όχι πραγματικότητα, αλλά έσχατη οντολογική δυνατότητα: όχι στήριξη από αντικειμενική βεβαιότητα)

• Ιππότης της πίστης= πρωταθλητής σιωπής (εμβάλλει και στις πιο τετριμμένες καταστάσεις ένα έξοχο πνευματικό νόημα)
• Όχι εξάλειψη υπαρξιακού τρόμου. Μετατροπή του σε ασκητική ζωής
• Μεταφορά έντασης σαρκικού έρωτα στο επίπεδο καθαρά πνευματικής εμπειρίας= ψυχική μυσταγωγία, συνειδησιακή περιπέτεια
• Ανάβαση συνείδησης Κίρκεγκωρ: όχι προαποφασισμένη αναγκαιότητα (όπως Χέγκελ). Ελεύθερη επιλογή. Η παραμονή σε κάποια βαθμίδα έχει τίμημα.
• Σκοπός κίνησης συνείδησης: βίωμα αυτεξουσιότητας και αυτοκαθορισμού, έξω από προδιαγεγραμμένη τελολογική ακολουθία εμπειριών (νομοτέλεια).
• Ελευθερία: δυνατότητα να βρίσκεσαι εκτός κατεστημένου συστήματος(λάθε βιώσας;), διάζευξη από κάθετι που τείνει σε ρουτίνα
• Υπαρξιακή οντολογία Κίρκεγκωρ: «είτε-είτε», είτε εγώ= αυθύπαρκτη οντότητα, είτε εγώ= άθυρμα αντικειμενικής αναγκαιότητας

ΚΕΦ. 7^ο ΕΠΑΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΩΝ, ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΠΤΑΣΙΑ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΥ: ΧΑΡΩΠΟ ΜΕΝΟΣ ΤΟΥ NIETZSCHE

7.1 ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΪΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ενσαρκώνει τιτάνιες ενοράσεις και ρωγμές μεταφυσικής παράδοσης.

Διαλυτική σκέψη: άνευ όρων/ορίων αρνητικότητα (φιλοσοφία 20^ου)

Νίτσε: αρχετυπικός στοχαστής τέλους (αναγνώρισε ρηχή αισιοδοξία ωφελιμισμού)

• Άξονας σκέψης του= λοξοδρόμηση δυτικού πολιτισμού από ορθή κατανόηση ανθρώπινης υπόστασης και σχέσης της με φυσικές δυνάμεις: αρχαιοελληνικός στοχασμός ομηρικής και προσωκρατικής περιόδου, τραγωδία Αισχύλου (ήρωας-φύση)

Τραγική εποχή Ελλήνων: φιλοσοφία σε επαφή με ωμό υπόστρωμα ζωής, πρωτόγονο ψυχισμό

Έλληνες= εφευρέτες αρχετύπων φιλοσοφικού στοχασμού (αφομοίωση επιρροών Ανατολής και μετουσίωσή τους)

• Προσωκρατικός άνθρωπος (αρχαϊκή εποχή): διονυσιακό μένος + απολλώνια αρμονία. Διόνυσος+Απόλλων (λόγος+άλογο στοιχείο ψυχής): απολλώνια γαλήνη=διονυσιακό μετασχηματισμένο σε πνευματική καθαρότητα.

7.2 ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΗΣΟΥΣ: ΟΙ ΖΗΛΩΤΕΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Από 5^ο π.Χ. αιώνα:

• ζωή υπό σύστημα ηθικής πειθαρχίας.
• Απαξίωση ανθρώπινης σωματικότητας (Σωκράτης: μέγιστο ατόπημα: ορισμός φιλοσοφίας ως «μελέτης θανάτου»= άρνηση ζωής)
• Ενασχόληση πλατωνικών με αθανασία ψυχής= απώλεια φυσικής ευρωστίας, κατάπτωση σωματικών και διανοητικών δυνάμεων
• Θρίαμβος πλατωνισμού= θάνατος τραγωδίας (ορθολογικότητα Ευριπίδη)
• Ενίσχυση θανατόφιλου προσδιορισμού από Χριστιανισμό (μετεξέλιξη πλατωνικής μεταφυσικής): παρακμή (σύστημα αυτοτιμωρίας)
• Νεότερος άνθρωπος= αγέλη ζώων, φαντασίωση μεταθανάτιων απολαύσεων
• Λογική= πλέγμα καθαρών εννοιών (κατάργηση αληθινού κόσμου σαρκικού πάθους/φυσικής ορμής)
• Συμμαχία ιερέων και φιλοσόφων «ιδεώδους κόσμου»= ξερίζωμα ελευθερίας

7.3 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ ΤΟΥ 19^ου ΑΙΩΝΑ

Εκδοχές ανθρωπισμού 18^ου αιώνα= εκκοσμικευμένες εκδοχές παραδοσιακής θρησκευτικότητας, δόγματα θανατόφιλα/υποδουλωτικά (όχι αναγνώριση προτεραιότητας φυσικής βούλησης, καθυπόταξη σε υπερβατική νομοτέλεια)

Θέση Θεού: Ανθρωπότητα, Κοινωνία, Έθνος, Λαϊκή Κυριαρχία (θυσία ατόμου για υπερβατικό σκοπό.)

Χριστιανικό υπόβαθρο ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Θεολογίες 19^ου αιώνα: δημοκρατία, ωφελιμισμός, σοσιαλισμός, εθνικισμός, κράτος (υποκρισία η κατάργηση της παραδοσιακής θρησκείας)

Θεωρητικό θεμέλιο ιδεολογιών: έννοια ισότητας= ισοπέδωση όλων μπροστά καταναγκαστικής εξουσίας (κατά Νίτσε). Συνωμοσία άρρωστου πλήθους κατά ξεχωριστών ατομικοτήτων.

Σοσιαλισμός: κωδικοποιεί ζηλοφθονία κοινωνικά ηττημένων.

7.4 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

• Καθήκον ελεύθερου στοχασμού= νέα αρχή, επιστροφή στις ενοράσεις Ελλήνων (πριν σωκρατικό μικρόβιο)
• Προϋπόθεση: δίδυμη ιδέα «θανάτου του θεού» και «θανάτου του ανθρώπου» (όπως διαπλάστηκε υπό επήρεια θεολογικής ερμηνείας ζωής)
• Σάρωση όλων των ιδεολογιών ιστοριστικής/θετικιστικής μεταφυσικής 19^ου αιώνα (επιστήμονας= αφοσίωση/θυσία στο συλλογικό: ιερέας με άλλα άμφια)
• Ανάσυρση αρχέγονου πυρήνα βουλητικής ορμής= ανώτερες μορφές δημιουργικότητας και ζωτικής αυθορμησίας: καινούριο φυσικό πλάσμα
• Καινούρια επιστήμη γεμάτη ασυγκράτητη ευθυμία, ανάταση πνεύματος (ποιητική έκσταση νου που κατανοεί εαυτό ως δαμαστή της πραγματικότητας)
• Εργαλείο φιλοσόφου: σφυρί (όχι γραφίδα):

επαναξιολόγηση όλων των αξιών σε ζωαρχική σχέση με φυσικό παλμό, καταστροφή δεσμών/κανόνων αγελαίας κοινωνίας: εποχή «ευρωπαϊκού μηδενισμού»

7.5 Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Αποδόμηση κυρίαρχης ηθικής= ανώτερη φάση ζωής

Προφήτης: Ζαρατούστρα, αναγγέλλει Υπεράνθρωπο

Υπεράνθρωπος= διανοητικό κατασκεύασμα που συμβολίζει υπαρκτικό άλμα προς εποχή φυσικής ελευθερίας, καινοφανές φυσικό ον έξω από ηθικές παραδοχές ανθρώπινης περιόδου. Απόρριψη αρχών ευσπλαχνίας, αμοιβαιότητας, δημοκρατικής ισότητας, αναφορά μόνο σε ορμές/ορέξεις του. Οδηγός= επιθυμητικό (όχι όμως ως προς συντήρησή του, αλλά ως προς διάπλαση κόσμου). Απόλυτος, ανεξέλεγκτος ποιητής.  Ζει σύμφωνα με στοιχειακή αυθορμησία βούλησής του.

Ελευθερία= κατίσχυση πάνω στην αντίπαλη ορμή άλλων όντων, καθυπόταξή τους στον προσωπικό του λόγο

Αυτοέλεγχος= μέσο (όχι αυτοσκοπός)

Οντολογικό χαρακτηριστικό Υπεράνθρωπου: βούληση για δύναμη, θεϊκή δημιουργικότητα που την ιδιοποιείται το σώμα και ο νους του Εγώ

Νιτσεϊκή ατομικότητα= ορμή που κινεί σώμα, πλέγμα αισθήσεων, βούληση (όχι συνείδηση)

Επηρέασε φιλοσοφίες σωματικότητας πχ Μερλώ-Ποντύ, Φουκώ

7.6 NIETZSCHE, SCHOPENHAUER, WAGNER

Θεωρητικό θεμέλιο φιλοσοφίας βούλησης: Σοπενάουερ (αλλά μετά επανεισάγει παρακμιακή ιδέα ταπείνωσης/αυτομηδενισμού)

Έργο Βάγκνερ: διαπνέεται από ίδο όραμα βουλητικής αυθορμησίας (μετά όμως γλυκαίνει, κόσμος φυσικών ορμών περιγράφεται ως παγίδα ολέθρου)

Ο Νίτσε απογοητεύεται και από τους δύο.

7.7 Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥ NIETZSCHE

Υπεράνθρωπος= μοναδικός θεματοφύλακας νέων αξιών, ισόθεη ύπαρξη σε πλήρη συντονισμό με παλμούς φυσικότητάς της. Λογοτεχνική δύναμη εικόνων. Λαμπρότητα ύφους, καλαισθητική αρτιότητα συλλήψεων όμοια με Πλάτωνα. Οξύτητα θεάσεων, στιλπνότητα μορφής.

7.8 Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Κορύφωση συστήματος Νίτσε: ιδέα «αιώνιας επιστροφής» (ανατολικές καταβολές)= ενσωμάτωση ανθρώπου (ένθεου δημιουργού) στην αιωνιότητα της φυσικής τάξης

Τελευταίο εμπόδιο ελεύθερης σκέψης: αν όλα επιστρέφουν τότε παρελθόν=μέλλον

Ύψιστη δοκιμασία βούλησης: αλλαγή του παρελθόντος (υπέρτατη εκδήλωση δύναμης)

7.9 Ο NIETZSCHE ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

Φιλοσοφία Υπερανθρώπου= αναβίωση ηθικής αρχαϊκού κόσμου (εγωκεντρικός παρορμητισμός ομηρικών ηρώων, διονυσιασμός ένθεου ποιητή, τόλμη ανθρώπου που υπακούει στη δική του μεγαλοσύνη): όχι ήθος μέσου, αλλά ήθος υπέροχου

Αριστοκρατική σύλληψη: σκέψη δεύτερης γενιάς σοφιστών 5^ου π.Χ. αιώνα (Καλλικλής) Σοφιστικός άνθρωπος= εσωκίνητο ον που δημιουργεί

Τραγικός ορίζοντας ελευθερίας: θεώνεται ή συντρίβεται από συμπαντικές δυνάμεις

Νίτσε= αντιπλατωνιστής, υπέρ χαμένης διάστασης αρχαιοελληνικής κοινωνίας

Νιτσεϊκή οπτική: Λόγος= ιππεύει θηρίο άλογου πάθους. Λόγος= όψη πρωτόγονου ψυχισμού, εξαγνισμένη ποιητική ορμή ενστίκτου, στοιχειακή φυσικότητα

Αρχαία Ελλάδα: πολυσύνθετη ενότητα διανοητικών και κοινωνικοπολιτικών τρόπων/τύπων από το ένα ως το άλλο άκρο ανθρώπινης δυνατότητας, όχι μονόπλευρα λογοκεντρικός ο ελληνικός πολιτισμός

ΚΕΦ. 8^ο ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ: ΤΟ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

8.2 ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑ. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΩΣ Α-ΝΟΗΣΙΑ

• Κρίσιμη μεθοδολογική παραδοχή αναλυτικής φιλοσοφίας: λογική δομή= γλώσσα (πίσω από απειρομορφή λεκτικών υλικών)
• Πρωταρχικό λογικό καθήκον: πυρήνας νοήματος
• Ανθρώπινη ομιλία: α. ρητορική επιφάνεια, β. νοηματικό βάθος (λογική)
• Νόημα= αναπαράσταση με καθαρή λογική μορφή: ιστός ατομικών προτάσεων και διαδικασία μεταβάσεων από τη μια στην άλλη= διακρίβωση αλήθειας
• Πρώτο κριτήριο εγκυρότητας αφηρημένης θεωρίας= γλωσσικό

Αναγκαία (όχι ικανή) προϋπόθεση αλήθειας θεωρίας= νόημα

• Εφαρμογή κανόνα: κατάρρευση οικοδομημάτων βαθειάς μεταφυσικής.
• «Γλωσσική στροφή» αναλυτικής φιλοσοφίας= προσπάθεια καθαρισμού ανθρώπινου λογικού από άχρηστα (μετά Καρτέσιο)
• Πρότυπο νοηματικής καθαρότητας/συνειδησιακής αυτονομίας= πειραματική επιστήμη κ μαθηματική γλώσσα

8.3 ΛΟΓΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ FREGE

Θεμελιωτής σύγχρονης λογικής: Φρέγκε

Στόχος αναλυτικής φιλοσοφίας Φρέγκε: διαφύλαξη δυνατότητας κριτικού και ορθολογικού ελέγχου του φιλοσοφείν

Θεωρητική θεμελίωση μαθηματικών με αποφυγή αναγωγή σε ψυχολογισμό.

Απόρριψη προσπάθειας Mill: μαθηματική σχέση= συμπέρασμα επαγωγής, βεβαιότητα= άπειρο πλήθος εμπειρικών παραδειγμάτων

Φρέγκε: τα μαθηματικά έχουν καθαρό λογικό θεμέλιο.

Αριθμός= περιγράφει έκταση έννοιας

Νόημα έννοιας= θεμελιώδη γνωρίσματα πράγματος

Διάκριση ανάμεσα σε νόημα και έκταση έννοιας (κεντρική παραδοχή φρεγκιανής φιλοσοφίας):

• Νόημα= καθορισμένος τρόπος σύλληψης πτυχής πραγματικότητας από νου
• Έκταση νοητικής κατασκευής= αριθμός αντικειμένων με χαρακτηριστικά νοήματος.
• Ίδιο νόημα, άλλη έκταση= όχι ταυτολογία (πληροφορία ισοδυναμίας)
• Κανόνας «σωτηρίας της αλήθειας»= ορίζει συνθήκες συνωνυμίας ή νοηματικής ισοδυναμίας ανάμεσα σε προτάσεις
• Γλώσσα= σύστημα νοηματικών συναρτήσεων (κατά το πρότυπο των μαθηματικών συναρτήσεων), λογική διαπλοκή νοημάτων
• Νόημα+πεδίο εμπειρικής αναφοράς= συνθήκες αλήθειας
• Πλατωνίζουσα διάσταση: θεωρητική έννοια= αυθύπαρκτη οντότητα (νοητό πράγμα που δεν πηγάζει από εμπειρία)
• Καντιανή διάσταση: θεωρητική έννοια= εργαλείο σχέσης νου προς αισθητή πραγματικότητα (αλλιώς έννοια=κενή), ρύθμιση εμπειρίας με έννοιες νου
• Ο Φρέγκε δεν αντιλαμβάνεται το νόημα ως υποκειμενική κατάσταση (διαφορά με Χούσσερλ: νόημα=περιεχόμενο υπερβατολογικής συνείδησης), αλλά ως σημασία που αποκρυσταλλώνεται σε δημόσιο χώρο μέσα από διαπροσωπικη επικοινωνία και συντηρείται μέσα στην κοινή γλώσσα.
• Ζητούμενο θεωρίας νοήματος: απαλλαγή από λανθάνον υποκειμενισμό

8.4 ΛΟΓΙΚΟΣ ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ RUSSELL (1872-1970)

Principia Mathematica: εγχείρημα αναγωγής μαθηματικών στη λογική μέσω θεωρίας συνόλων (πχ αριθμός2= σύνολο όλων των δυνητικών ζευγών)

Ως προς γλώσσα:

• Επεξεργάζεται διαχωρισμό γλωσσικής μορφής-λογικής δομής νοήματος (θαμμένη στα φραστικά υλικά), λογική κατασκευή πίσω από λογικό ένδυμα
• Συμβατικός λόγος: λογικά απρόσεκτος. Προϋπόθεση αλήθειας= επαναφορά καθημερινού λόγου στη λογική τάξη.
• Αίτημα ανάδειξης υποκείμενης λογικής δομής φραστικής κατασκευής: διάκριση σε ατομικές και σύνθετες (μοριακές) λογικές προτάσεις (καρδιά σύγχρονης μαθηματικής λογικής)= υπολογισμός αλήθειας πρότασης («αληθειακή αξία» ή «αληθοτιμή» ατομικών συστατικών της)= θεωρία «λογικού ατομισμού (αληθοπίνακες Βίτγκενστάιν)
• Πρότυπο διόρθωσης καθημερινής γλώσσας= πρότυπο μαθηματικών (γλώσσα επιστήμης= ιδεώδες πρότυπο, νοηματική καθαρότητα+λογική δομή)
• Σύναψη «λογικού ατομισμού» με «λογικό θετικισμό» (επικύρωση αλήθειας)
• Επίμονος εμπειρισμός Ράσελ (Χιουμ, Μιλλ): έννοια υλικού αντικειμένου= επιστημονικώς αναγκαία. Θεωρητική χρήση γλώσσας= λογική κατασκευή = εκ των αισθητηριακών δεδομένων. Επαλήθευση στην εμπειρία.
• Χωρίς άμεση εμπειρική εποπτεία: όχι επιστημονικότητα στις εξηγήσεις
• Θεμέλιο θεωρίας για δομή πραγματικότητας= γνώση άμεσης εμπειρίας
• Εμπειρική γνώση+γνώση θεμελιακών νόμων λογικής. Εκ των προτέρων γνώση καθολικών εννοιών κ σχέσεων. (Γνώση αγαθού: ψυχολογική εμπειρία)
• Ιδιάζων πλατωνισμός Ράσελ: Επιστημολογικός εμπειρισμός= βάση αναλυτικής θεωρίας νοήματος. Λογική τακτοποίηση προτάσεων= προπαρασκευή για πειραματική τους επαλήθευση. Υποταγή λογικής μεθόδου σε επιστημονικη διαδικασία («αρχή επαληθευσιμότητας» λογικού θετικισμού)
• Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας: κριτική αποτίμηση (ιδιαίτερα ιδεαλισμού) από σκοπιά μεθοδολογικών παραδοχών αναλυτικής θεωρίας (εξοντωτική κριτική Πλάτωνα, Χέγκελ)

8.8 Η «ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ» ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ WITTGENSTEIN (1889-1951)

Καταξίωση αναλυτικής μεθόδου ως κίνημα λογικής ανασυγκρότησης θεωρητικού στοχασμού από Βίτγκενστάιν.

Ανέπτυξε δύο αποκλίνουσες εκδοχές αναλυτικού προγράμματος:

Α. Tractatus: πρώιμη φάση γλωσσαναλυτικού προγράμματος

·         Θεωρητικός πυρήνας: «απεικονιστική θεωρία» νοήματος (δομική ισομορφία γλώσσας-κόσμου= ικανότητα γλώσσας να περιγράφει κόσμο)

·         Κόσμος= σύνολο «καταστάσεων πραγμάτων» που αληθεύουν

·         Κατάσταση πραγμάτων= δηλώνεται μέσω λεκτικής κατασκευής πρότασης (διάταξη συστατικών πρότασης= απεικόνιση διαπλοκής αντικειμένων).

·         Ύπαρξη κατάστασης πραγμάτων= ύπαρξη ατομικών πραγμάτων μέσα στο πλαίσιό τους. Αντιστοιχία με ονόματα (λέξεις) μέσα σε πρόταση.

·         Μονάδα νοήματος= πρόταση (όχι λέξη)

·         Πραγματικά γεγονότα= αυθύπαρκτα (τυχαίνουν παρατήρησης). Πραγματικότητα είναι όπως είναι και φιλοσοφία δεν έχει λόγο για δομή της. (Χιουμ)

8.9 ΟΙ ΑΛΗΘΟΠΙΝΑΚΕΣ ΤΟΥ WITTGENSTEIN

• Λογικοί σύνδεσμοι γλωσσικών προτάσεων= σύμβολα λογικών πράξεων [καταγωγή ιδέας: από Φρέγκε (γλώσσα= σύστημα συναρτήσεων) και από Ράσελ (λογικός ατομισμός)]
• Συνολική αλήθεια σύνθετων προτάσεων= συνάρτηση αλήθειας ή ψεύδους ατομικών συστατικών τους
• Προτάσεις που αληθεύουν πάντα ανεξάρτητα από «αληθοτιμές» συστατικών τους= ταυτολογίες (είτε, είτε)
• Προτάσεις που ψεύδονται πάντα: λογικές αντιφάσεις (και, και)
• Αληθοπίνακες= περιγραφή όλων των εναλλακτικών αποτελεσμάτων μέσα από βασικούς λογικούς συνδέσμους. Καινοτομία: περιεκτική διάζευξη (ή Χ ή Ψ): αληθεύει μόνο όταν αληθεύουν και δύο ταυτοχρόνως (αντιβαίνει κοινό νου)
• Γλωσσική αναγκαιότητα σε ενιαίο λογικό χώρο μέσα στη γλώσσα

8.10 Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΤΟ A PRIORI ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Κρίσιμη παραδοχή που διαχωρίζει Wittgenstein από εμπειρισμό Ράσσελ και επαληθευσιμότητα λογικού θετικισμού:

• Απεικονιστική παραλληλία γλώσσας-κόσμου= πρωτογενής ταυτότητα που τα αποτελέσματά της τα βρίσκουμε μέσα στην πράξη του ομιλείν (όχι σχέση εκ των υστέρων μέσα από διαδικασία επαγωγής)
• Νόημα: σχηματίζεται μέσα στην ίδια τη γλωσσική περιοχή (κι όχι από αντιστοιχία πρότασης με εμπειρικά πράγματα)
• Φαινόμενο γλώσσας= αντικείμενο φιλοσοφίας (ολοκλήρωση «γλωσσικής στροφής» που είχε αρχίσει ο Φρέγκε)

8.11 ΜΙΑ ΠΟΛΥΘΟΡΥΒΗ ΣΙΩΠΗ

• Έννοια κόσμου= εκείνη που δίνεται μέσα από γλώσσα (Γλώσσα= κόσμος)
• Γλώσσα: καθορίζει οπτικό πεδίο λογικού.
• Ό,τι δεν δύναται να εκφραστεί ως κατάσταση πραγμάτων δεν χωράει στη γλώσσα (άρρητο) πχ αξίες ηθικές, καλαισθητικές= εκτός γλώσσας, άρρητα

[Τραγικό συμπέρασμα: τα πιο αξιόλογα έξω από γλωσσαναλυτικό λογισμό (νόημα κόσμου= έξω από τον κόσμο) Κόσμος: τυχαιότητα.]

• Ηθική= υπερβατική= αισθητική: εκτός γλώσσας
• Μεταφιλοσοφία της γλώσσας (αφηρημένος στοχασμός για «λογική δομή» ή μορφή προτάσεων και ισομορφία με κόσμο)= εκτός γλώσσας 
• Αδύνατον να λεχθεί= αδύνατο να κατανοηθεί
• Τα άρρητα δεν λέγονται, δείχνονται (το πώς είναι θέμα εκτός γλώσσας)
• Ορθή μέθοδος φιλοσοφίας= σιωπή
• Προτάσεις= διευκρινήσεις, α-νοησίες ως σκαλιά υπέρβασης των προτάσεων (πρέπει να ξεχαστούν αμέσως μόλις διατυπωθούν).
• Τέρμα σε «μεγάλη» φιλοσοφία: παραβιάζει περιορισμούς γλώσσας= ζητά να χαράξει ανυπέρβλητο όριο θεωρητικού λογισμού, εδώ περιορίζει η γλώσσα κι όχι η εσωτερική δομή του νου (Καντ)
• Πρακτικό αποτέλεσμα: απαξίωση κάθε ενορατικής, νοησιαρχικής, ολιστικής φιλοσοφίας. (τόπος α-νοησίας) Εστίαση σε λειτουργία γλώσσας ως αποκλειστικός φορέας νοήματος)

8.12 WITTGENSTEIN: ΕΠΙΚΡΙΤΗΣ ΤΟΥ «ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΣ»

Κρίσιμο χαρακτηριστικό γλωσσικής φιλοσοφίας του:

• κατανόηση γλώσσας ως δημόσιο και αντικειμενικό σύστημα κανόνων. Τα υποκείμενα εντάσσονται σ΄ ένα λογικό πλέγμα που τα καθορίζει.
• Υπαγωγή πρώτου προσώπου στο τρίτο. Υποκειμενικότητας στη διυποκειμενικότητα.
• Καθοριστικό/πρωτεύον= η σχέση νοηματικής ανταλλαγής (όχι τα άτομα)
• Διαποτισμός υποκειμενικής συνείδησης από παραδοχές κοινού λόγου.

Κρίσιμη μεθοδολογική παραδοχή Πραγματείας:

• αίτημα σταθερότητας και οριστικότητας νοημάτων: λογική ανάλυση προτάσεων/συνθηκών αλήθειας= νοηματική καθαρότητα: Κάθε πρόταση σημαίνει ένα και μόνο ένα πράγμα.

• Γλώσσα ως εργαλείο επικοινωνίας λειτουργεί μόνο με κυριολεκτικές ή κανονικές σημασίες (πίσω από αυτά τα αιτήματα: «ιδεώδη γλώσσα» Ράσσελ)

Β. Φιλοσοφικές έρευνες: Δραστική τροποποίηση στη δεύτερη εκδοχή του:

• Επικρίνει εαυτό του για παρανόηση σχετικά με καταγωγή και λειτουργία γλωσσικών νοημάτων: Νόημα= όχι απεικόνιση μιας και μοναδικής κατάστασης πραγμάτων δεδομένης και αμετάβλητης. Παράγεται σε συγκεκριμένα πλαίσια επικοινωνιακής πρακτικής που μεταβάλλονται ανάλογα με υπαρκτικούς προσανατολισμούς μετεχόντων.

8.13 ΜΟΡΦΕΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ

·        Υπάρχουν καθορισμένες «μορφές ζωής» για συγκροτημένες κοινότητες.

• Κάθε υποσύστημα κοινωνικής δραστηριότητας («μορφή ζωής»)έχει την ιδιαίτερη γλωσσική του εμπειρία που εφάπτεται των άλλων χωρίς να ταυτίζεται= γλωσσικό παίγνιο.
• Περιεχόμενα γλωσσικού παιγνίου= πλέγμα σημασιών κοινού λόγου ομάδας
• Γλώσσα= όχι ομοιογενές σύστημα, αλλά φωλεά πολυποίκιλων επικοινωνιακών πρακτικών. Όχι κεντρική κανονικότητα υποχρεωτική για όλους.
• Αποκρυστάλλωση νοημάτων κατά τόπους με στεφάνη συγγενών κ έκκεντρων νοημάτων προς γειτνιάζουσα μορφή ζωής
• Ομοιότητες παιγνίων: οικογενειακές (χωρίς κρυφή ταύτιση ουσίας)
• Διάφορες γλωσσικές πρακτικές= όχι εκφάνσεις μιας νοητής «γλώσσας καθαυτήν», αλλά αυθύπαρκτες πρακτικές καταστάσεις.
• Λογική ουσία και γλώσσα καθαυτή= θεωρητικές χίμαιρες (αντίθεση με Πλάτωνα)

8.14 ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΩΣ ΧΡΗΣΗ: ΚΑΤΑ ΤΗΣ «ΟΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑΣ»

• Κατάργηση αντίληψης κυριολεξίας. Γλώσσα= σμήνος «ανοικτών εννοιών».
• Αέναη εξέλιξη γλώσσας
• Κοινωνία: καλειδοσκοπική πλειάδα πρακτικών ενασχολήσεων. Πραγματικότητα κατακερματισμού αποτυπώνεται σε γλωσσική πρακτική.
• Θεωρητικό επακόλουθο γλωσσαναλυτικής ύστερου Βίτγκεστάιν: αναίρεση «ουσιοκρατίας»
• Τοπικές συνθήκες καθορίζουν περιεχόμενο έννοιας. [«Μην ερευνάτε για το νόημα, ερευνάτε για τη χρήση»]
• Έννοια γλώσσας και παίγνιου παραπέμπουν σε ιδέα κανόνα, αλλά γλωσσική χρήση δεν εννοείται ως εμπειρική εφαρμογή δεδομένου εκ των προτέρων λογικού κανόνα. Κατανόηση κανόνα πάντα εκ των υστέρων.
• Δεν υφίσταται συνείδηση έξω από κοινωνικές/επικοινωνιακές πράξεις ατόμων που λαμβάνουν χώρα μέσα σε δεδομένο πλέγμα σημασιών κ παραδοχών.

8.15 ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

• Υποκείμενο γλωσσικής πράξης= εξάρτημα δημοσίου λόγου (κοινωνικού συστήματος νοημάτων)
• Ομιλούν Εγώ: πραγματώνει μια συλλογική λογική.
• Σύλλογος= τοπικό υποσύστημα επικοινωνιακής δράσης, όχι γλώσσα «καθόλου»
• Επιχείρημα ιδιωτικής γλώσσας (απαγόρευση ιδιοποίησης γλώσσας από εσωτερική συνείδηση): κάθε έννοια αναστοχασμού= λογικώς ασυνάρτητη
• Σημειακό Εγώ: δεν διαθέτει δική του γλώσσα, ή προνομιακή εποπτεία εσωτερικού του. Γλώσσα χωρίς τρίτο δεν γίνεται.
• Μνήμη= αναξιόπιστη ψυχολογική διαδικασία που δεν εξασφαλίζει νοηματική σταθερότητα.
• Γλώσσα= δημόσιο σύστημα που ενσωματώνει Εγώ σε πλέγμα λόγων
• Υποκειμενικότητα= παράγωγο, δευτερεύον φαινόμενο

Αποπλανητική κρυπτικότητα στοχασμών Βίτγκενστάιν.

• Λανθάνων πραγματισμός (η γλώσσα είναι αυτό που κάνει)
• Στοιχεία συμπεριφορισμού (γλώσσα= επικοινωνιακή πρακτική που τεκμαίρεται από τρόπο που ο χρήστης διαθέτει τον εαυτό του)
• Σχετικισμός (συνέπεια αντι-ουσιοκρατικής προβληματικής): το νόημα των εννοιών/προτάσεων μεταβάλλεται σύμφωνα με κοινωνικό/υπαρκτικό πλαίσιο
• Όχι άνεση με εξάλειψη «εσωτερικού» συνείδησης: τρόπος που πραγματεύεται έννοια «κριτηρίου» νοήματος (δεν αναπτύσσεται εδώ)
• Έργο Βίτγκεστάιν: χωρίς μορφή τελειωμένου συστήματος (θα αντέβαινε «ανοιχτή» λογική συγγραφέα.

8.16 Η ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕ ΤΟΝ WITTGENSTEIN: Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΥ

Γλώσσα κατά Βίτγκενστάιν: πεδίο φιλοσοφικής πρακτικής

Φιλοσοφία= διερεύνηση νοήματος εννοιών (όχι παραγωγή οντολογικής αλήθειας)

Α΄ ήμισυ 20^ου αιώνα: πρότυπο= αρμονική συνεκτικότητα λογικών εννοιών

Β΄ ήμισυ 20^ο αιώνα: συνείδηση= φυσικό σύστημα, πλέγμα συμπεριφορών

Η έννοια του νου, Ryle: έπαιξε ρόλο για αναγωγή συνείδησης στο συμπεριφορισμό

• Ανασκευή ιδέας ότι υπάρχει «εσωτερικό» συνείδησης με πρόσβαση μόνο από το ατομικό υποκείμενο μέσω αναστοχασμού
• Έννοιες γλώσσας= δηλώσεις προδιαθέσεων για πράξη (όχι περιγραφές μυστικού χώρου συνείδησης)
• Νους= άθροισμα συμπεριφορών υλικού σώματος+προδιαθέσεις για μέλλον (ασύστατος ο καρτεσιανός διαχωρισμός νου-σώματος)
• «Δεν υπάρχει φάντασμα μέσα στη μηχανή»= όχι ενιαίο νοητικό κέντρο (το αντίθετο (η ενιαία αρχή ολότητας) είναι «κατηγοριακό λάθος» της μεθοδολογίας της κλασικής φιλοσοφίας)
• Ανθρώπινο υποκείμενο= σύνολο παρατηρήσιμων κινήσεών του

-Ο Ryle ωθεί μεθοδολογία Wittgenstein σε ακραίο συμπεριφορισμό

-Επιστήμη αρχίζει να κατανοεί εαυτό της ως κοινωνική πρακτική. Μορφή ζωής γύρω από δικό της γλωσσικό παίγνιο.

-Θεωρία παραδειγμάτων Κουν: αναμόρφωσε φιλοσοφία επιστήμης (συνάφειες προς προβληματική Βίτγκενστάιν): κατανόηση ανθρώπινης πράξης ως πολύπλοκο σύστημα διαπροσωπικών ανταλλαγών και συναινέσεων.

-Φιλοσοφικές έρευνες, Βίτγκενστάιν: έστρεψε προσοχή προς δομές καθημερινής εμπειρίας, προς νοήματα που διαμορφώνονται μέσα στο δημόσιο λόγο

-Μετά Βιτγκενστάιν:

• μετεξέλιξη αναλυτικής φιλοσοφίας σε φιλοσοφία της καθημερινής γλώσσας +
• πραγματιστική τάση στη γνωσιολογία Quine, Davidson (ζητούμενο: «φυσιοκεντρική αναγωγή επιστημολογίας»,

Στόχος φιλοσοφίας= όχι a priori κριτήρια λογικότητας, αλλά παρακολούθηση ανάπτυξης νοητικής και γλωσσικής ικανότητας βιολογικού οργανισμού και περιγραφή συνθηκών όπου τα υποκείμενα μπορούν να κατανοήσουν το ένα το άλλο, υπό συνθήκες «απροσδιοριστίας» (όχι ταύτιση σημασιών των όρων). Κανόνας επιστημολογικής «ευσπλαχνίας»: grosso modo (λειτουργική αντιστοιχία με περιθώρια απόκλισης, όχι απόλυτη σύμπτωση θεωρητικών κατηγοριών).

ΚΕΦ. 9^ο Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΤΗΣ, Ο ΖΩΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ

9.1 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΑΓΩΓΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ HUSSERL

Φαινομενολογία: ιδιόμορφη τάση 20^ου αιώνα.

Κυρίαρχη δυναμική εποχής= εξήγηση φαινομένου αυτοσυνειδησίας+λογικότητας με αποκλειστική αναφορά στο βιοφυσικό, κοινωνικό και ψυχολογικό υπόβαθρό τους.

Φαινομενολογία Χέγκελ: βαθμίδες αυτοσυνειδησίας συλλογικού πνεύματος ανθρωπότητας μέχρι «απόλυτη γνώση» νόμων ιστορικής ζωής (φαινόμενα= θεσμοί, ηθικές αντιλήψεις, γενικές κοσμοθεωρίες που ενσαρκώνουν βαθμό ωριμότητας συνείδησης). Μεθοδολογικό χαρακτηριστικό: απομόνωση έννοιας που πραγματώνεται από κοινωνική δομή= αντικειμενικοποίηση ιδεωδών που καθοδηγούν συνείδηση.

Ξεχωριστή φιλοσοφική μεθοδολογία φαινομενολογίας από Χούσερλ:

• Εγχείρημα: καθορισμός συνειδητότητας στην καθαρή της μορφή (ανεξάρτητα από εμπειρική πραγματικότητα)

-Κεντρικό ερώτημα φιλοσοφίας: τι σημαίνει συνείδηση ενός πράγματος;

Αφετηριακή της υπόθεση: αυτοδυναμία λογικού απέναντι στα πράγματα

Ο λόγος δράττεται των αντικειμένων και τα κάνει δικά του.

Αντικείμενο ως αντικείμενο γνώσης= δεδομένο στη συνείδηση (αξιωματική παραδοχή, αλλιώς δεν υπάρχει θεωρητικός στοχασμός)

-Αν συνείδηση ως εξάρτημα φυσικού ή κοινωνικού συστήματος (θετικισμός και πραγματισμός) τότε παύει να είναι συνείδηση (όχι δυνατότητα στοχαστικού αυτοκαθορισμού και πρακτική της αυτονομία= λειτουργίες λογικής ως αντανακλαστικές αντιδράσεις στον καταναγκασμό φυσικών δυνάμεων)

9.2 Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Κρίση= εγχείρημα «εκπραγμάτωσης» της ζωής (περιγραφή λογικού Εγώ ως άψυχο πράγμα): φαύλος εξορθολογισμός πανανθρώπινης πραγματικότητας (σκοπιά ποσοτικών μετρήσεων, ως έκφανση τυφλής υλικής πραγματικότητας)

• Πρωτογενές βίωμα υποκειμενικού αναστοχασμού= ανύπαρκτο
• Περιεχόμενο συνείδησης= απείκασμα δομών εξωτερικού Είναι (ευτελίζεται)
• Φυσικοκρατική αναγωγή= καταστολή υποκειμενικής αυθορμησίας (καταστροφική κατά Χούσερλ)
• Σε μια εποχή πολιτικού/διανοητικού ολοκληρωτισμού η φιλοσοφία Χούσερλ έκρυβε πολιτικό αίτημα απελευθερωτικής πράξης απείθειας απέναντι σε υλικό καταναγκασμό.

9.3 Η ΚΑΘΑΡΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΩΣ «ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ» ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Αναγωγή συνείδησης στη φυσική ύλη= λανθασμένη επειδή αποκρύπτει θεωρητικές/πολιτισμικές προϋποθέσεις που την έκαναν ιστορικά δυνατή

Υλισμός= μια θεωρία ανάμεσα στις άλλες για έλεγχο κόσμου

-Πίσω από αναγωγικές εξηγήσεις κρύβεται πρωτογενής αυθορμησία συλλογικού υποκειμένου:

• ύπαρξη «υπερβατολογικής συνείδησης» (υποκειμένου νόησης)= προϋπόθεση ύπαρξης κάθε θεωρίας
• επιστήμη, θετικισμός και φυσιοκρατική θεώρηση συνείδησης= παράγωγα πρωτογενούς λογικότητας ανθρώπου (υποκειμένου νόησης)
• επιστροφή σε βασικές ιδέες Καρτέσιου (οντολογική αποκόλληση νου από υλικά πράγματα, λογικού Εγώ από φυσική αναγκαιότητα)

Σκέψη Χούσερλ= πρωτότυπος «καρτεσιανός διαλογισμός»

• Καρτεσιανή κατανόηση: προϋπόθεση ανεξαρτησίας συνείδησης= χωρισμός ιδέας-πράγματος
• Ζήτημα Χούσερλ: αυτεξουσιότητα συνείδησης μετά από εμπλοκή της με φυσικό περιβάλλον (κατάλοιπο εγελιανής φιλοσοφίας)

9.4 ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ «ΦΥΣΙΚΗΣ ΣΚΟΠΙΑΣ» ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Βασική επιδίωξη φαινομενολογίας: ανατροπή «φυσικής σκοπιάς»

Συνείδηση:

• ανεξάρτητη από πράγματα
• έχει αυτογενή δυναμισμό
• έχει αναφορά στα πράγματα

Νόηση= νόηση πράγματος (έχει αντικειμενικό περιεχόμενο: Χέγκελ)

-Φιλοσοφία Χούσερλ= μεθοδική διερεύνηση αυτής της διαπλοκής

• προτροπή φαινομενολογίας= «επιστροφή στα πράγματα του νου» (αντικειμενιστική γλώσσα Χούσσερλ: υποσκάπτει θεμέλια αναγωγισμού)
• Αναγκαίο δέσιμο νου-κόσμου από σκοπιά λογικού υποκειμένου που δίνει μορφή και σχήμα στα πράγματα
• Υπερβατολογικό Εγώ + επαφή με αντικείμενα= συγκρότηση εαυτού ως αυτενεργό σύστημα ζωής (εξωτερικα πράγματα= προϋποθέσεις για αυτογνωσία, αυτονομία, πραγμάτωση ως συνείδησης)
• Κίνηση λογικού προς εξωτερικό κόσμο= κίνηση «προθετική»
• Προθετικότητα= ουσία συνειδησιακού βιώματος (πυρήνας προθετικής ορμής)

9.5 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΚΗ «ΕΠΟΧΗ»: Ο ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ «ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΓΚΥΛΕΣ»

• Εξερεύνηση περιεχομένων υπερβατολογικού Εγώ (αντικειμενικότητά του): όχι εμπειρική/πειραματική επαφή με φυσική πραγματικότητα. Εμπειρικό υλικό: εντός αγκυλών
• Φιλοσοφική σκοπιά: νοητική πράξη «εποχής» (δεν λαμβάνει υπόψη τα αισθητά όντα ως τέτοια)
• «Εποχή» (όρος αρχαίων σκεπτικών)= αδυναμία νου που βασίζεται σε αισθητηριακές εντυπώσεις να αποφανθεί για πραγματική ύπαρξη/δομή πράγματος. Καταλήγει σε ριζική αμφιβολία. Δραματική ρήξη λογικού Εγώ με εμπειρικό κόσμο. Διατύπωση πιθανολογικών υποθέσεων μέσα από ψυχολογικούς συνειρμούς.
• Φαινομενολογία: ζητά να καθαρίσει νόηση από ψυχολογισμούς
• Εμπειρική πιθανολογία: χωρίς λογικό κύρος
• Εμπειρικός κόσμος σε αγκύλες= αναδίπλωση υπερβατολογικής συνείδησης στον εαυτό της. Στοχασμός που δεν πηγάζει από εξωτερική παρατήρηση.
• Πραγματικότητα-κόσμος= τίτλοι ενοτήτων νοήματος συνείδησης
• Φαινομενολογική «εποχή»: όχι κρίσεις για χωρο/χρονική ύπαρξη πραγμάτων (εξωτερική εμπειρία). Αυτό δεν σημαίνει ότι τα εμπειρικά πράγματα δεν υπάρχουν, αλλά ότι για κατανόηση λειτουργίας συνείδησης δεν μας ενδιαφέρουν α. ποσοτικές περιγραφές και β. αιτιακές εξηγήσεις εμπειρικών επιστημών και κοινού νου.

9.6 Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΝΟΗΜΑΤΑ» ΤΗΣ

• Εστίαση σε νόημα πράγματος μέσα στη συνείδηση.
• Νόημα= λογική οντότητα, καθαρή μορφή πράγματος: αντικείμενο συνείδησης (απομόνωση θεμελιακών γνωρισμάτων εσωτερικού βιώματος): νοητική αναπαράσταση= μεταποίηση σε συνειδησιακό φαινόμενο
• Ψυχολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικές πτυχές εννοιών= χωρίς σημασία για φαινομενολογική ανάλυση (καθαρή ενέργεια νου χωρίς αναφορά στις αισθητές διαστάσεις των πραγμάτων)
• «Φαινόμενα» με τα οποία ασχολείται η συνείδηση= λογικές πραγματικότητες, νοήματα που συγκροτούν τον κόσμο όπως τον νοεί.
• Εμπειρική πραγματικότητα: τελεί υπό θεωρητική αναστολή («εποχή»)

9.7 ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ. Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ «ΕΙΔΗΤΙΚΗ» ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ένσταση: είναι δυνατή η νοητική αναπαράσταση ενός αντικειμένου χωρίς φυσική επαφή;

Χούσσερλ: αντίρρηση εκτός θέματος

• Αδιάφορη η εμπειρική απαρχη μιας ιδέας
• Κρίσιμο θέμα: η συνείδηση την αδράχνει και τη μετουσιώνει σε λογικό νόημα. Από τη στιγμή αυτή τη χειρίζεται ως αυθύπαρκτη λογική πραγματικότητα
• Νους ως ψυχολογικό σύστημα: παθητικός (ανακλαστήρας εντυπώσεων)
• Νους ως λογικό σύστημα: ενεργητικός (καθορίζει/ελέγχει περιεχόμενά του)
• Φαινομενολογία: «ειδητική» επιστήμη: καταπιάνεται με λογικές μορφές (είδη) νου και νοητικό τους περιεχόμενο, όχι ενδιαφέρον για σύνδεση με εμπειρία
• Έννοια «νοήματος»: δάνειο από Φρέγκε με τροποποίηση σημασίας του. Ερμηνεία όρου με απόλυτα νοησιαρχικό, υποκειμενιστικό τρόπο
• Κατάλοιπο μαθηματικής προπαίδειας Χούσσερλ: φιλοδοξία μετατροπής φιλοσοφίας σε «αυστηρή επιστήμη» δια της «ειδητικής» οδού (λογικά κλειστή όπως και οι μαθηματικο-φυσικές επιστήμες: ακέραιο ήθος επιστημονικότητας μέσα σε μυστικιστικό ολοκληρωτισμό που μάστιζε την Ευρώπη).

 ----------

 KΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΚΕΦ.1^ο LOCKE-BERKELEY: ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

1.1. JOHN LOCKE

Εκπρόσωπος βρετανικού εμπειριστικού ρεύματος, Δοκίμιο για την ανθρώπινη ψυχή: εξετάζει πηγή, βεβαιότητα και όρια ανθρώπινης γνώσης (η απάντηση όμως του Locke προσβλέπει στην εμπειρία;)

1.1.1        ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Σήμα κατατεθέν Locke: νους=tabula rasa

Σκοπιμότητα θέσης:

• εναντίον Ντεκάρτ (έμφυτη ιδέα Θεού και νου/ψυχής)
• εναντίον φιλοσόφων Cambridge (επενέργεια Θεού: έμφυτες αλήθειες)

Διακύβευση της έμφυτης ή μη γνώσης (όχι των έμφυτων ή μη εννοιών)

Locke:

• ναι στις έμφυτες γνωσιακές ικανότητες, όχι έμφυτες αρχές ως αποτέλεσμα
• αντίδραση στο επιχείρημα της καθολικής συναίνεσης (ό,τι απολαμβάνει καθολική ανθρώπινη συναίνεση είναι αληθές και έμφυτο):
• αρχές ταυτότητας και μη αντίφασης (λιγότερο αμφισβητούμενες): αν δεν είναι έμφυτες= μεγάλο μέρος της τυπικής λογικής όχι έμφυτο.
• Επιχειρήματα Locke:

α. παιδιά και ανόητοι= όχι γνώση τέτοιων λογικών αρχών,

β. αν αρχές= έμφυτες, τότε μαθηματική γνώση= έμφυτη (πλεοναστικό),

γ. αν έμφυτη γνώση τότε όλη η γνώση έμφυτη,

δ. αυταπόδεικτο λογικών αρχών= όχι έμφυτες (μη ρεαλιστικό πλεόνασμα αρχών στο νου)

1.1.2        ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Όρια γνώσης= έκταση αληθών προτάσεων που δηλώνουν ιδέες

• Ιδέα= άμεσο αντικείμενο αντίληψης/σκέψης (όχι πλατωνική έννοια + συμπεριλαμβάνει αισθήματα/συναισθήματα)
• Διάκριση σε απλές και σύνθετες ιδέες

Απλές ιδέες και λογικές διεργασίες (αφαίρεσης, σύγκριση, συνειρμού) : εμπειρία

Σύνθετες ιδέες: σύνθεση απλών ιδεών

Παράμετροι:

·         Α. εμπειρία= αισθησιακή εμπειρία+αναστοχασμός (δεύτερη πρωταρχική πηγή γνώσης, περιλαμβάνει ιδέες αντίληψης, σκέψης, βούλησης): διεύρυνση όρου εμπειρίας (+αποτελέσματα νόησης)

·         Β. κατηγοριοποίηση σύνθετων ιδεών σε ιδέες τρόπων (εξάρτηση), σχέσεων (σύγκριση), υποστάσεων (αυθύπαρκτα/συγκεκριμένα πράγματα)

Θέμα υπόστασης: Υπόσταση= συλλογή ιδεών, ιδέες= όχι αυθύπαρκτες, άρα για την αυθυπαρξία των πραγμάτων υπάρχει κάτι περαιτέρω (δηλαδή για ιδέα φωτεινότητας υπάρχει ήλιος, για ήλιο κάτι άγνωστο…)

Ζήτημα κατηγοριοποίησης υποστάσεων: επίκληση ουσίας αναγκαίων κι όχι συμβεβηκότων χαρακτηριστικών των πραγμάτων (θεμελίωση υπόστασης στην ουσία τους)

Διχοτόμηση έννοιας ουσίας:

α. πραγματική ουσία (συγκρότηση ατομικής-σωματιδιακής σύνθεσης= άγνωστη, (πρόβλημα: τα σωματίδια έχουν ιδιότητες, το υπόστρωμα όχι)

β. ονομαστική ουσία (γενική ιδέα υποκειμένων ως αποτέλεσμα αφαιρετικής διαδικασίας ομοιοτήτων/διαφορών), περιθώρια κατηγοριοποίησης ανάλογα με χρήστη, πρόκριση εκείνων με τρέχουσα χρήση

Ζήτημα προσωπικής ταυτότητας ως πρόβλημα υπόστασης:

·         Άρνηση Λοκ ότι ίδιο σώμα ή ίδιος νους= ίδιο πρόσωπο

·         Επίλυση: διάκριση ανθρώπου (σώμα)-προσώπου (νου)

Πρόσωπο= έλλογη λειτουργία, ανάμνηση σκέψεων/πράξεων

Κριτήριο προσωπικής ταυτότητας= μνήμη

(Χιουμ: εγώ=συγκεκριμένη, παροδική αισθητηριακή αντίληψη, ιδέα υπόστασης= νοητική κατασκευή φαντασίας που ενώνει εντυπώσεις)

Λοκ: προσπαθεί να μην εμπλέξει λύση προσωπικής ταυτότητας σε νοητική/σωματική υπόσταση.

1.1.3        ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Γνώση (αντίληψη συμφωνίας ή όχι ιδεών με πραγματικότητα) μέσω εμπειρίας: όχι και βέβαιη:

Διάκριση πρωτευουσών-δευτερευουσών ποιοτήτων (όπως Ντεκάρτ): όχι ίδια οντολογική αξία (κάποιες υπάρχουν και κάποιες όχι):

• Πρωτεύουσες ποιότητες: στερεότητα, έκταση, σχήμα, κίνηση, αριθμός, υφή, μάζα= προξενούν αντίστοιχες ιδέες. Γνώση που κατοχυρώνεται στην ομοιότητα ποιοτήτων με αντίστοιχες ιδέες.
• Δευτερεύουσες ποιότητες: απλές ιδέες αισθήσεων (προκύπτουν από προδιαθέσεις, υποκειμενικές) Αισθητηριακό μοντέλο: ιδέες με μεγαλύτερη ή μικρότερη αντιστοιχία στην πραγματικότητα (όχι γνωστή η αιτιακή επίδραση αντικειμένων στα αισθητήρια όργανα).

Γνώση:

Α. αλληλεπίδραση ιδεών= γνώση ως σχέση ιδεών (ενορατική/αποδεικτική)

Ενορατική γνώση=άμεση κατανόηση (βεβαιότητα)

Αποδεικτική γνώση=χρήση λογικής (βεβαιότητα)

Γνώση ύπαρξης αισθητών: σε καμιά από αυτές τις κατηγορίες (όχι βεβαιότητα)

Φυσικές επιστήμες: εκφράζουν πεποιθήσεις (όχι γνώση ουσιών, όχι βεβαιότητα)

Β. συμφωνία ιδεών-πραγμάτων= γνώση κόσμου μέσω αισθήσεων (αισθητηριακή)

Λοκ= λιγότερο εμπειριστής από ό,τι ο ίδιος προκρίνει: Βέβαιη γνώση= αλήθειες λογικής και μαθηματικών (Ντεκάρτ)

Αναμόρφωση έννοιας εμπειρίας: α. διεύρυνση έκτασής της, β. ελαχιστοποίηση συμμετοχής της στην βέβαιη γνώση.

1.2 GEORGE BERKELEY

Πραγματεία για τις αρχές της ανθρώπινης γνώσης

Τρεις διαλόγους μεταξύ Ύλα και Φιλόνου

Α. αδιέξοδες συνέπειες θεωρίας Λοκ

Β. εναλλακτική θεώρηση πραγμάτων μέσω εμπειρίας

1.2.1 ΑΦΗΡΗΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ

Γενικές έννοιες (καθόλου): όχι πάντα ισοδύναμες με σύνολο εμπειρικών πραγμάτων

Αντικρούει θεωρία Λοκ (γενικές ιδέες=γενικές έννοιες)

Ονομαστική ουσία Λοκ= αφαίρεση ιδιοτήτων από πράγματα

• α. ιδιότητα χωριστά από άλλη ιδιότητα (πχ χρώμα από έκταση)
• β. γενική ιδέα ιδιότητας από εκφάνσεις της (πχ ιδέα χρώματος από κίτρινο)
• γ. γενική ιδέα όντος από συγκεκριμένο (πχ άνθρωπος από Πέτρο)

Μπέρκλεϋ: και στις 3 περιπτώσεις η διεργασία νοητικής αφαίρεσης είναι ανύπαρκτη (επικαλείται ανθρώπινη εμπειρία, ενόραση/ενδοσκόπηση: πχ κανείς δεν μπορεί να σκεφτεί χρώμα δίχως έκταση)

Ιδέες (κατά Μπέρκλεϋ)= είδος εικόνων απ΄ όπου δεν μπορούν να αφαιρεθούν/προστεθούν στοιχεία

[Ενστάσεις: α. ίσως Λοκ θεωρούσε ιδιότητα στο νου ΣΑΝ να ήταν χωριστή, β. τότε σε τι αναφέρονται οι απαραίτητες στην επικοινωνία γενικές έννοιες;]

- Επίθεση Μπέρκλεϋ σε φυσικές επιστήμες και έννοιες νευτώνειας φυσικής (επικίνδυνες αφαιρετικές γενικεύσεις από συγκεκριμένα φαινόμενα)

- Αρνείται γενική έννοια αριθμού και άπειρη διαιρετότητα ευθείας ως μαθηματικής κατασκευής

-Παραδέχεται ύπαρξη γενικών ιδεών που αντιστοιχούν σε γενικούς όρους γλώσσας, όχι σαν αποτέλεσμα αφαίρεσης αλλά με αναφορά στο συγκεκριμένο (πχ φιλόσοφος Αριστοτέλης): όχι ακραία νομιναλιστική πρακτική όπου γενικοί όροι= απλοί ήχοι

1.2.2 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟ

Όρος ιδέας: όμοιος με του Λοκ (σκέψεις + αισθήματα + συναισθήματα)= αντικείμενο νόησης (και όχι προσωποποιημένο υποκείμενο)

Σύλληψη ιδεών από νοητικές υποστάσεις/υποκείμενα (αδιαμφισβήτητες)

Ερμηνεία κόσμου με βάση οντολογικό σχήμα υποκείμενα-ιδέες

• Αντικείμενα= συλλογή ιδιοτήτων/ιδεών/ποιοτήτων (αφετηρία: ιδέα Λοκ αντίληψης ιδιοτήτων μέσω ιδεών). Ιδιότητες όχι ανεξάρτητα από νου.
• Απόπειρα διαχωρισμού ύπαρξης-ιδιοτήτων= πράξη αφαίρεσης (αδύνατη)
• Ύπαρξη αντικειμένων= γίνονται αντιληπτά
• Απάντηση ενάντια σε οντολογικής αξίας διάκρισης ιδιοτήτων Λοκ: α. πλάνες αισθήσεων (σχετικότητα αντίληψης), β. αδυναμία έννοιας υλικού υποστρώματος ιδιοτήτων Λοκ (αδύνατη η γνώση του) + αδυναμία αφαίρεσης
• Κύριο επιχείρημα ενάντια στην ύλη: το υποκείμενο δεν νοεί ανεξάρτητα από τον εαυτό του (έχει αμφισβητηθεί ως αποτέλεσμα σύγχυσης αντικειμένου αναπαράστασης με το πράγμα)
• Άλλο επιχείρημα: μια ιδέα δεν μπορεί παρά να μοιάζει με άλλη ιδέα (αδύνατη η σύγκριση υλικής σύσταση με νοητικές ιδιότητες)

1.2.3 ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

• Θεωρία Μπέρκλεϋ= εξεζητημένη ιδέα αποκομμένη από καθημερινή προσέγγιση πραγμάτων

Απάντηση: σε πλήρη συμφωνία με κοινή λογική. Μεταφορά προβληματικής στο πεδίο της γνώσσας και του νοήματος (νόημα=όχι ύλη)

• Φυσική επιστήμη= εξάρτηση από ύλη, άρα όχι εφαρμογή σε επιστήμη

Απάντηση: ιδεαλιστική θεωρία δεν αμφισβητεί φυσική επιστήμη. Νόμοι= όχι σχέση υλικών πραγμάτων, αλλά περιγραφή κανονικοτήτων φαινομένων (φαινόμενα= αντιληπτικές ιδέες)

• Πηγή αιτιότητας= ύλη

Απάντηση: όχι υλική αιτιότητα, αλλά αιτιακή σηματοδότηση (φυσική γλώσσα). Φυσικοί νόμοι= εργαλεία διαμόρφωσης φυσικής γλώσσας

• Διαφορά φαντασίας-πραγματικότητας;

Απάντηση: ιδέες αντίληψης πραγματικότητας= όχι εξάρτηση από βούληση

Φαντασία= εξάρτηση από βούληση

• Εφόσον ιδέες αντικειμένων παράγονται από υποκείμενα, τότε πώς τα αντικείμενα επιβιώνουν όταν απουσιάζουν τα υποκείμενα;

Απάντηση: Αιτιακή παθητικότητα ιδεών. Δεν υπάρχει ιδέα χωρίς υποκείμενο και κανένα υποκείμενο δεν μπορεί να έχει αντίληψη όλων των ιδεών. Κόσμος απουσίας αντικειμένων δεν ταιριάζει με κόσμο αρμονικό. Τελολογική συλλογιστική: υπάρχει Θεός (όχι αντίστροφα, δεν ξεκινάει από Θεό για να στηρίξει αδιάλειπτη ύπαρξη αντικειμένων)

ΚΕΦ. 13^ο MICHEL FOUCAULT: ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΓΝΩΣΗ, ΕΞΟΥΣΙΑ

13.1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Οι λέξεις και τα πράγματα, 1966: ιστορία της σκέψης κατά την οποία οι λόγοι των στοχαστών υπακούουν σε λανθάνοντα δίκτυα κανόνων (όπως εμπλοκή ασυνείδητων δυνάμεων Φρόυντ στη διαμόρφωση του ατόμου):

• Υποκείμενο: όχι κύριο του εαυτού του, υπακούει σε δυνάμεις πέρα από τη συνειδητή του εμπειρία
• Αρχαιολογική μέθοδος: μέθοδος αποκάλυψης θετικού ασυνειδήτου γνώσης (που διαφεύγει του επιστήμονα, αλλά ωστόσο αποτελεί μέρος του λόγου του)

Λανθάνον σύστημα= επιστήμη (Φουκώ), ασυνείδητο (Φρόυντ)

Επιστήμη ανάκτησής του= αρχαιολογία (Φουκώ), ψυχανάλυση (Φρόυντ)

Αρχαιολογία= κανονιστικό πλαίσιο που διέπει και καθορίζει γνώση σε δεδομένη εποχή (σχετικό ιστορικό a priori: όροι δυνατότητας γνώσης κατά περίοδο)

·         Διαφορά με Καντ: καθολικά εφαρμόσιμες κατηγορίες νου, Φουκώ: σχετικές

·         Διαφορά με Καντ και Φαινομενολογία: προτεραιότητα σε υποκείμενο ως πεδίο συγκρότησης γνώσης. Φουκώ: ουσιώδεις περιορισμοί υποκειμένου

Ανάδειξη ιστορικότητας και πεπερασμένου χαρακτήρα ιδέας «ανθρώπου»:

• Άνθρωπος=έννοια πρόσφατη, παροδική ενασχόληση σύγχρονης σκέψης, επινόηση, πιθανή η «εξαφάνισή»= πιθανή εκτύλιξη χώρου εκ νέου σκέψης

Συμβατική υποδιαίρεση μεταμεσαιωνικής ιστορίας σε:

• Αναγέννηση: «επιστήμη» γύρω από σχολαστική θεωρία ομοιοτήτων
• Κλασική «επιστήμη»: γύρω από θεωρία αναπαράστασης και συστήματος σημείων
• Μοντέρνα «επιστήμη: ιστορικότητα και περατότητα ανθρώπου

-Κάθε δεδομένη στιγμή υφίσταται μόνο μία επιστήμη που καθορίζει συνθήκες δυνατότητας γνώσης: υποβάθμιση σημασίας ενδο-επιστημονικών ρήξεων, ασυμμετρία επιστημών= όχι πιθανότητα επιρροής μεταξύ τους

-Απόρριψη θεώρησης επιστήμης ως συνεχή προέλαση γνώσης.

Αρχαιολογία= μελετά ιστορικές ασυνέχειες, δομική περιγραφή και σύγκριση, αλλά αδυναμία εξήγησης αιτιών αλλαγής

Αρχαιολογία της γνώσης, 1969: άρνηση ύπαρξη υποκειμένου που προηγείται λόγου

• Υποκείμενο= ασυνεχής κατηγορία από διασπορά θέσεων μέσα σε ορισμένο σχηματισμό λόγου
• Σχηματισμοί λόγου ανά εποχή= θέσεις υποκειμένου
• Λόγος= όχι εκδήλωση υποκειμένου, αλλά σύνολο όπου προσδιορίζεται η διασπορά του υποκειμένου και η ασυνέχεια με τον εαυτό του, χώρος εξωτερικότητας ξεχωριστών τοποθετήσεων

13.2 ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

Γενεαλογία= νέα μέθοδος Φουκώ στο Επιτήρηση και Τιμωρία, 1976 (δάνειο όρου από Νίτσε που αιτείται την επαναξιολόγηση όλων των ηθικών αξιών μέσω μελέτης συνθηκών που τις γέννησαν)

• Προέλευση (φουκωική)= ανάλυση πλέγματος σύνθετων, πολλαπλών και πολύμορφων σχέσεων εξουσίας και γνώσης απαρχών πρακτικής.
• Εξουσία αδιαχώριστη από γνώση (αυτό δεν σημαίνει γνώση= εξουσία, αλλά ότι δεν υπάρχει σχέση εξουσίας χωρίς συγκρότηση γνώσης ή το αντίθετο)
• Γνωστικό υποκείμενο, αντικείμενα, μορφές και πεδία γνώσης= αποτελέσματα σχέσεων εξουσίας-γνώσης
• Εξουσία= πλήθος σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στο χώρο που ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους [όχι εξουσία ως νοούμενης ή μεταφυσικής υπόστασης (όπως είναι οι θεσμοί, μηχανισμοί/τρόποι καθυπόταξης κλπ)]
• Η εξουσία έρχεται από παντού.
• Υποκείμενο= προϊόν σύγχρονης πειθαρχικής εξουσίας (όχι αυτόνομη οντότητα)
• Πειθαρχική εξουσία= γκάμα μοντέρνων λόγων που συγκροτούν σώματα ως άτομα και τα προμηθεύουν με χειρονομίες και επιθυμίες. Παραγωγική του ανθρώπινου υποκειμένου (το υποκείμενο συγκροτείται από εξουσία)
• Γενεαλογία= εξήγηση συγκρότησης υποκειμένου μέσα σε ιστορικό πλαίσιο. Γενεαλογία του ατόμου τόσο ως αντικειμένου όσο και ως υποκειμένου της σχέσης εξουσίας-γνώσης.

Επιτήρηση και Τιμωρία: το άτομο ως αντικείμενο σχέσεων εξουσίας γνώσης

• Μελέτη νεωτερικών και προνεωτερικών σωφρονιστικών πρακτικών.

Προνεωτερική τιμωρία: στο σώμα, πόνος

Νεωτερική τιμωρία: αναμόρφωση και ένταξη, μεταστροφή προς νέα μορφή ζωής (ψυχολογικός έλεγχος)

• Σύγχρονος τρόπος σωφρονισμού: δίνει την ιστορική δυνατότητα ανόδου των ανθρωπιστικών επιστημών και ανάδειξης ζητήματος ατομικότητας (όχι άμεση σχέση αιτίας-αποτελέσματος). Διάχυση γνώσης-εξουσίας= παρέχει άτομα ως αντικείμενο ανθρωπιστικών επιστημών.

Ορισμένη πολιτική απέναντι στο σώμα= αναγκαιόητα για αντικειμενικοποίηση σώματος ώστε να καθυποταχθεί.

Σχήμα: Γέννηση φυλακής= δίκτυο εμπλοκής ανθρωπιστικών επιστημών= διαπλοκή γνώσης-εξουσίας= γενεαλογία του ατόμου

Σώμα= αντικείμενο πειθαρχικής εξουσίας= αντικείμενο επιστημονικής προσοχής

Σώμα= τόπος σχέσης εξουσίας-γνώσης. Εξουσία κατευθύνεται προς άυλη ψυχή μέσω σώματος.

Υλικότητα εξουσίας: φτάνει στα μόρια των ατόμων, παράγει γνώση:

• Ελέγχει άτομα
• Παράγει μορφές ατομικότητας

Πειθαρχία=

·         διαδικασία εξατομίκευσης, παράγει/κατασκευάζει τα άτομα

·         εξατομικεύει την ίδια στιγμή που κανονικοποιεί (διαδικασία εξέτασης= ισχύς+ανεύρεση αλήθειας= ελέγχει συμπεριφορά, κατευθύνει)

·         η φύση και διάρκεια της τιμωρίας καθορίζεται από ειδήμονες (ψυχίατροι, επιτροπές κλπ) και λιγότερο από δικαστές

·         εξέταση: τοποθετεί άτομο σε πεδίο καταγραφής (αρχεία, ταξινόμηση), μετατροπή ατόμου σε «περίπτωση» (αντικείμενο γνώσης, λαβή για εξουσία)

·         πειθαρχικές τεχνικές (εξέταση, ιεραρχική παρατήρηση, κανονιστική κύρωση)= τεχνικές επιτήρησης κοινωνίας (κριτές=πανταχού παρόντες: επιβάλουν καθολικότητα του κανονικού)

Ιστορία της σεξουαλικότητας, 1978: επέκταση γενεαλογικής προσέγγισης ατόμου

• Επιστήμες σεξουαλικότητας σε σύνδεση με τεχνικές εξουσίας κοινωνιών
• Σεξουαλική καταπίεση= επιφανειακό φαινόμενο. Σημαντικό: έκρηξη λόγων που δημιουργούν έννοια σεξουαλικότητας και μαζί νέες δυνατότητες ελέγχου
• Κατηγοριοποίηση σεξουαλικής δυσλειτουργίας (όπως η εγκληματολογία κατηγοριοποιεί κοινωνική δυσλειτουργία)= εξουσία-γνώση
• Επιπλέον έλεγχος: ατόμων από τον εαυτό τους μέσω αυτής της κατηγοριοποίησης (γνώσης) – ενδοσκοπική αναζήτηση «κρυμμένης» αλήθειας (έργο επιστήμης), έλεγχο ατόμων ως αυτοδιαμορφούμενα υποκείμενα της γνώσης για τον εαυτό τους.
• Σχέση εξουσίας-γνώσης= μηχανισμός παραγωγής «αλήθειας»

Διολίσθηση Φουκώ από τάση σύγχρονων μορφών κοινωνικού ελέγχου σε πειθαρχική δύναμη ως απόλυτα κυρίαρχη= φτωχότερη αντίληψη ατόμου: επισκιάζει θέση Φουκώ για εξουσία που λέει:

• Εξουσία για Φουκώ= όχι απολύτως αρνητική δύναμη
• Αντίσταση, αντι-λογος εγείρονται εκεί που οι σχέσεις εξουσίας-γνώσης είναι άκαμπτες και έντονες= όλες οι σχέσεις εξουσίας είναι εν δυνάμει αναστρέψιμες και ασταθείς
• Τόπος επιβολής κυριαρχίας= τόπος αντίστασης
• Ο λόγος μεταφέρει και παράγει εξουσία, ενώ ταυτόχρονα την υπονομεύει

Έμφαση Φουκώ σε πειθαρχικές πρακτικές εις βάρος άλλων που απαρτίζουν κοινωνική σφαίρα.

Στροφή Φουκώ σε πιο θετική εννοιολόγηση ατόμων ως δυναμικών δραστών που διαπλάθουν τους εαυτούς τους= θεωρία της αντίστασης, «ηθική ως επιμέλεια εαυτού» στο επίπεδο των καθημερινών πρακτικών του ατόμου.

Ηθική του εαυτού= θεώρηση Καντ ως στάσης κριτικής και δημιουργίας του εαυτού μας μέσα στην αυτονομία μας (Φουκώ: ενάντια σε μεθόδους κανονικοποίησης).

• ρήξη Φουκώ με ορθολογιστικές και ουσιοκρατικές καταβολές θέσης Καντ,
• έμφαση στην αισθητική αυτοδιάπλαση του ατόμου και της ζωής του ως έργο τέχνης:
• εξερεύνηση πλειάδας ταυτοτήτων (όχι ανάκτηση ουσιώδους εσωτερικής ταυτότητας)

----------

ΓΡΗΓΟΡΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

ΑΚΙΝΑΤΗΣ

• Φιλοσοφία-Θεολογία
• Υλομορφική θεωρία
• Αρχή εξατομίκευσης (ύλη)
• Ουσία (ύλη+μορφή - δυνάμει) και ύπαρξη (ενεργεία)
• Αποδείξεις Θεού (5)
• Ελεύθερη βούληση (επιλογή μέσων και όχι σκοπών, κρίση)
• Ανθρωπολογία Ακινάτη (εσωτερική ζωή ως αλληλεπίδραση δυνάμεων)
• Κατηγοριοποίηση από ενεργητικό και παθητικό νου
• Αναφορικότητα/προθετικότητα (νου προς πράγματα)
• Ηθική θεωρία (έννοια ευδαιμονίας εν ζωή, μετά θάνατον)
• Φυσιοκρατία (φυσικός νόμος προϋπόθεση ηθικού)
• Πολιτική θεωρία (παράδοση Δύο Σπαθιών-φυσιοκρατία)
• Σχέση πολιτικής-δικαστικής εξουσίας (είδη νόμου)

ΟΚΚΑΜ

• Σκεπτικισμός/νομιναλισμός – παντοδυναμία Θεού
• Έννοια ταυτοσημίας (3 είδη)
• Λογική των όρων (λέξη, νόημα, καθόλου)
• Αποδεικτική γνώση (άμεση εμπειρία + ενορατική γνώση)
• Αρχή οικονομίας
• Ηθική θεωρία (ανθρώπινου προσώπου, ελεύθερη βούληση=καθήκον)
• Πολιτική θεωρία (δικαίωμα κατοχής)

ΝΤΕΚΑΡΤ

• Cogito (μέθοδος)
• Βεβαιότητα γνώσης (ενόραση+απαγωγή)
• Ριζική αμφιβολία (μέσο βεβαιότητας)
• Μηχανιστικό σύμπαν (εκτός ψυχής/νου)
• Θεός=λογική αναγκαιότητα (απόσυρση-εγγύηση)
• Δυαρχία: ύλη (μηχανισμός)-πνεύμα (ελευθερία)
• Έμφυτες ιδέες (οντολογική απόδειξη Θεού)

ΛΟΚ

• Εμπειρικός ιδεαλισμός
• Tabula rasa
• Πρωτεύουσες-δευτερεύουσες ποιότητες
• Ζήτημα υπόστασης (ονομαστική-πραγματική ουσία)
• Σχηματισμός αφηρημένων εννοιών (3)
• Εμπειρία= απλές ιδέες + αναστοχασμός
• Κατηγοριοποίηση σύνθετων ιδεών (τρόπος, σχέση, υπόσταση)
• Κατηγορίες γνώσης, προτάσεις για κόσμο (ανάλογα με βεβαιότητα/αντικείμενο) – ενορατική/αποδεικτική
• Γνώση= σχέση ιδεών (κύρος=αντιστοίχιση με ποιότητες πραγμάτων)

ΜΠΑΡΚΛΕΫ

• Ιδεαλιστική ερμηνεία Λοκ (θέμα υπόστασης κ πρωτευουσών ποιοτήτων)
• Είναι=αντιλαμβάνεσθαι (υποστασιοποίηση πνεύματος)
• Εμπειρίες = ιδέες
• Κανονικότητες=βούληση Θεού (αιτία ιδεών=Θεός)
• Πραγματικότητα= φαντασία, σκέψη, συναισθήματα, αισθήσεις
• Καρτεσιανός υποκειμενισμός+λοκιανός εμπειρισμός
• Συνεισφορά στη φιλοσοφία της γλώσσας (προτάσεις=περιεχόμενο εμπειρίας)

ΧΙΟΥΜ

• Γνωσιολογία=περιγραφική ψυχολογία
• Εντυπώσεις - απλές ιδέες – σύνθετες ιδέες
• Σχέσεις εντυπώσεων: α. ομοιότητα, β. εγγύτητα σε χώρο, γ. αιτιακή αλληλουχία
• Θεωρία συνειρμών
• Συσχέτιση ιδεών= συνήθεια
• Από το μερικό στο γενικό (γενίκευση από παρατήρηση στο παρελθόν=όχι βεβαιότητα για το μέλλον – προσδοκία)
• Γενικές ιδέες=ειδικές ιδέες που ενοποιούνται με μια λέξη
• Ψυχολογική ερμηνεία αιτιότητας:  α. επαφή σε χώρο/χρόνο, β. αναγκαία σχέση (κρίσιμη-συνήθεια)
• Συνθετικές (εμπειρικά επαληθεύσιμες, όχι αναγκαίες)-αναλυτικές πληροφορίες (ταυτολογίες, χωρίς πληροφοριακό περιεχόμενο)

ΥΛΙΣΤΕΣ

• Φυσιοκρατικός υλισμός=ντετερμινισμός
• ΧΑΡΤΛΕΫ: συνειρμική ψυχολογία (απλοποίηση Λοκ)
• ΚΟΝΤΙΓΙΑΚ: αισθησιοκρατική απόληξη Λοκ (ανησυχία=ορμέμφυτο)
• ΛΑΜΕΡΤΙ: επέκταση μηχανιστικής θεωρίας στον άνθρωπο (όπως ζώα)

ΚΑΝΤ

• Σύνθεση εμπειρισμού Χιουμ+ρασιοναλισμού Λάιμπνιτς
• Υπερβατολογικός ιδεαλισμός (είδος εμπειρικού ρεαλισμού, πρωταρχικές οι γνωστικές δυνάμεις κι όχι η φύση, αντικείμενο κριτικής= γνωστική ικανότητα)
• Φαινόμενο (γνώση) – πράγμα καθ΄ αυτό (νοούμενο, λογικό αίτημα)
• Υπερβατολογική συνείδηση
• Υπερβατολογική Αισθητική
• Υπερβατολογική Λογική (μορφές+κατηγορίες)
• Συνθετικές a priori προτάσεις (νέα γνώση από μήτρες νου)
• Αναλυτικές a priori προτάσεις (το υποκείμενο στο κατηγορούμενο, ταυτολογίες)

ΙΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ-ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ

• Θεία βουλησιαρχία – φυσικό δίκαιο
• Ελεύθερη βούληση
• Ενδιάμεσα: Λοκ, Ντεκάρτ
• Επιπτώσεις στην πολιτική σκέψη (πολιτική συμμετοχή η ανάγκη νομοθέτη)
• Σκωτικός Διαφωτισμός (ωφελιμισμός Μπένθαμ)
• ΣΠΙΝΟΖΑ: ένστικτο αυτοσυντήρησης ως λογικό προαπαιτούμενο ύπαρξης
• ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ: ηθική Ντεκάρτ (αρετή=γνώση, αρχή βέλτιστου, μονάδες)

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ

• Μηχανιστική αντίληψη των πάντων
• Άνθρωπος=αυτόματο
• Ζήτημα βούλησης-ελευθερίας
• Φυσική κατάσταση=ψυχολογικό μοντέλο
• Πολιτική κοινωνία=συμβόλαιο
• Φυσικοί νόμοι (ατομικό συμφέρον+ειρήνη)
• Κυρίαρχος (εγγυητής-ανατροπή του=κατάλυση κοινωνίας)
• Απολυταρχισμός
• Φιλελευθερισμός

ΤΖΟΝ ΛΟΚ

• Γνωσιολογία όχι σε άμεση σχέση με πολιτικές ιδέες (φυσικός νόμος: οικουμενικός)
• Φυσικό δίκαιο=θεός, φυσικά δικαιώματα (ελευθερία, ζωή, ιδιοκτησία)
• Προ-πολιτική ζωή (φυσική κατάσταση ανθρώπου)
• Ανάγκη πολιτικής κοινωνίας= πολυπλοκοποίηση σχέσεων, ανάγκη κοινών κανόνων (κυβέρνηση = διαιτητής, εφαρμογή φυσικού νόμου όχι θέσπιση)
• Αρχή πλειοψηφίας
• Έννοια εμπιστοσύνης
• Θεωρία επανάστασης (έλεγχος και ανατροπή κυβέρνησης)
• Διάκριση εξουσιών (λειτουργιών κυβέρνησης)
• Φιλελεύθερη συνταγματική διακυβέρνηση

ΡΟΥΣΣΩ

• Κατά της εμπορευματικής κοινωνίας, υπέρ ελευθερίας, συναισθήματος
• Φυσικός άνθρωπος=αρμονία με φύση
• Ένστικτο οίκτου= προάγγελος κοινωνικότητας
• Βελτιωσιμότητα= προδιάθεση εγκατάλειψης φυσικής κατάστασης
• Πτώση στον πολιτισμό (γλώσσα, τεχνολογία, γεωργία, ιδιοκτησία: ανισότητες, απαισιοδοξία)
• Γνήσιο συμβόλαιο= ελευθερία, ισότητα
• Γενική βούληση (θέση φυσικού δικαίου στον Ντιντερό, Ρουσσώ: διερευνά προϋποθέσεις) νεωτερικότητα (όχι άθροισμα ατομικών βουλήσεων, όχι μέσος όρος, συλλογικό ηθικό πρόσωπο που υπερβαίνει ατομικότητες)
• Γενικό καλό (αρχαία Πόλις)
• Άτομο=αυτόνομο
• Θετική θεωρία ελευθερίας=συμμετοχή στις αποφάσεις (αναβάθμιση ατόμου σε ηθικό ον)
• Συμμετοχική δημοκρατία
• Φορέας εξουσίας=αμαθές πλήθος

ΧΙΟΥΜ

• Κατά συμβολαιικής θεωρίας (ανεπάρκεια λόγου)
• Συμβόλαιο=νόμω (όχι φύσει)
• Αρχές δικαιοσύνης: α. φυσικά καθήκοντα, β. συμβατικά καθήκοντα (πιο ισχυρά αφού αφορούν τη συγκρότηση πολιτικής κοινωνίας)
• Αρχή γενικής ωφελιμότητας (αναγωγή συνειρμικών ιδεών σε ηθικές αρχές)
• Ηθική= κοινωνικά χρήσιμη ιδεολογία (όχι βαθύτερη θεμελίωση)
• Στόχος κυβέρνησης: σύγκλιση άμεσου με μακροπρόθεσμο όφελος
• Συντηρητισμός (πλεονέκτημα υφιστάμενου καθεστώτος)
• Κοσμοπολιτισμός
• Θετική εξέλιξη πολιτισμού

ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ

• Συγκριτική μελέτη πολιτισμών (θεωρία ιστορίας)
• Τυπολογία πολιτευμάτων (αβασίλευτη δημοκρατία, μοναρχία, δεσποτισμός)
• Διάκριση εξουσιών (για έλεγχο εκ των έσω)
• Ποινικό σύστημα, ζήτημα δουλείας

ΚΑΝΤ

• Διαμεσολαβητής ορθολογισμού (δογματισμός)=εμπειρισμού (ψυχολογισμός)
• Κοπερνίκεια επανάσταση: τα πράγματα προς το νου (τύποι νου: επιστημονικές έννοιες αναγκαίες και καθολικές= a priori)
• Υπερβατολογική Αισθητική/Λογική
• Πραγματολογικό υπόβαθρο
• Υπερβατολογικό επιχείρημα/γνώση/υποκείμενο
• Γνωσιολογικός περιορισμός (γνώση μόνο ως φαινόμενα: παραστάσεις νου)
• Μεταφυσική=όχι επιστήμη
• Πράγμα καθ΄ αυτό: ρεαλιστικό υπόβαθρο πραγματικότητας (αισθητηριακές εντυπώσεις όχι από το πουθενά)
• Φαινομενικότητα=αντικειμενική νομοτελειακή τάξη. (Αντικειμενικότητα =διυποκειμενικότητα)
• Πλατωνικού τύπου αναλογία φαινομένων-νοουμένων (δογματισμός) ή ασυμβατότητα (σολιψισμός)
• Γνωσιολογική ταπεινοφροσύνη (απόρριψη φυσικοθεολογικών αποδείξεων Θεού και οντολογικό επιχείρημα) λάθος η ταύτιση έννοιας με πράγμα
• Ηθικό υποκείμενο=πράγμα καθ΄ αυτό (ελευθερία)-ενορατική γνώση εαυτού ως αυτόβουλου όντος
• Μέλημα Υπερβατολογικού αναστοχασμού: προϋποθέσεις ηθικής ζωής
• Πρωτείο πρακτικού λόγου (γνώση=αναβαθμός προς τελολογική δυναμική συνείδησης προς αγαθό)
• Έννοια ευδαιμονίας (δέον ως αυτοσκοπός=αυτονομία συνείδησης)
• Υπερβατολογικό θεμέλιο ηθικότητας=ελευθερία
• Τυπική συνθήκη = καθήκον (υποχρεώνει αφεαυτού)
• Κατηγορική προσταγή (ατομική πρακτική επιλογή ως καθολικός νόμος χωρίς να αυτοαναιρείται + σεβασμός ηθικής αυτοτέλειας, άτομα ως σκοποί όχι ως μέσα)
• Βασίλειο των τελών (πραγμάτωση=παγκόσμια ειρήνη)
• Ύψιστη πραγμάτωση ηθικού πεπρωμένου=κοσμοπολιτισμός (ταύτιση με το Εσύ)
• Τέχνη= σκοπιμότητα χωρίς σκοπό, ρομαντισμός, μέθεξη, δυνάμεις συνείδησης (φαντασία+στοχασμός), εξήγηση διυποκειμενικότητας με υπερβατολογικό επιχείρημα (δομικός χαρακτήρας συνείδησης)

ΧΕΓΚΕΛ

• Γερμανικός ιδεαλισμός
• Εννοιολογική συγκρότηση πραγματικού (Απόλυτο=Υποκείμενο)
• Διαλεκτική: αντιθετικότητα γενικών δυνάμεων, σύγκρουση Κυριών-Δούλων (ιστορία συνείδησης Πνεύματος), Εγώ-μη Εγώ (αναγνώριση=θεμέλιο ηθικότητας)
• Ταυτότης εν διαφορά (ενοποίηση συνείδησης)
• Φαινομενολογία Πνεύματος (στάδια αυτοσυνειδησίας και θεσμικής πραγμάτωσης): Ιστορία Συνείδησης
• Θεμέλιο ηθικότητας=αναγνώριση του άλλου (Εγώ+μη Εγώ)
• Κορύφωση ηθικής σταδιοδρομίας=διασκεπτική διάνοια Καντ, καντιανή ηθική
• Τελείωση συνείδησης=ένταξη σε Ολότητα
• Ύψιστος πνευματικός στόχος=κοινωνικός
• Εγκυκλοπαιδική συστηματικότητα: διάταξη θεμελιωδών αρχών στοχασμού σε ένα όλον ως αναπαράσταση λογικής δομής πραγματικότητας, Λογική (3-οντολογία όχι συλλογισμοί), φιλοσοφία φύσης (σε αλλοτρίωση με εαυτό της), φιλοσοφία πνεύματος (διαδικασία προς αυτοσυνειδησία)
• Συνείδηση ως ιστορία (τόπος πραγμάτωσης ιδεών)
• Φιλοσοφία: μελετά τελολογική δυναμική ιστορικού γίγνεσθαι προς πραγμάτωση Πνεύματος
• Ιστορισμός Herder (σχετικισμός)
• Ιστορισμός Hegel (παγκοσμιότητα+εντοπιότητα, ταυτότης εν διαφορά)
• Ελευθερία: ένταξη εγώ σε Ολότητες (νομιμότητα)
• Πολιτική=θεσμική πραγμάτωση θετικής ελευθερίας (εμμενές τέλος ιστορίας)
• Διαλεκτικός αλληλοκαθορισμός παρελθόντος-παρόντος
• Εξορθολογισμός και αντικειμενικοποίηση ανθρώπινης βούλησης (τέλος)
• Κακό=συνείδηση που δεν αναγνωρίζει καθήκον της (υποκειμενική διάσταση)
• Ιεραρχία συλλογικοτήτων (οικογένεια, αστική κοινωνία, κράτος)
• Συνταγματική μοναρχία (σύμβολο Πνεύματος)
• Νομοθετικό σώμα=εκφράζει γενική βούληση (όχι ατομική ψήφος, συντεχνίες)
• Εκτελεστική εξουσία=γραφειοκρατία (διαχωρισμός από προσωπική ωφέλεια, εκδοχή βασιλέων Πλάτωνα)
• Απέχθεια προς αρχή ατομικότητας=πρώιμη μορφή ολοκληρωτισμού
• Συντηρητικός φιλελευθερισμός (ελευθερία έκφρασης)
• Κακό=υποκειμενικό πεδίο, συνείδηση που δεν αναγνωρίζει καθήκον της, υποκείμενο=εξάρτημα ιστορικού λόγου

KIERKEGAARD

• Υπαρξισμός (έμφαση σε καθημερινή ζωή και άτομο)
• Διαλεκτική υποκειμενισμού (ιστορικότητα ως βίωμα/ατομικό δράμα=άπειρο-πεπερασμένο)
• Εννοιολογική μορφοποίηση βιώματος προς αυτοσυνειδησία
• Μέθοδος ειρωνείας λόγου (υπεκφυγή γρηγορούσας συνείδησης από κατεστημένο, υποσκάπτει συμβάσεις)
• Ελευθερία= δυνατότητα να βρίσκεσαι εκτός κατεστημένου
• Το σύστημα είναι αδύνατον: αλήθεια=υπαρκτική αυθορμησία ατομικής συνείδησης (όχι διάλυση υποκειμένου σε ολότητες αλλά βάθεμά του)
• Αναβαθμοί υπαρξιακής εμπειρίας: α. αισθητικός άνθρωπος, β. ηθικός (άπειρη παραίτηση), γ. ιππότης της πίστης (υπέρβαση, τελολογική κατάργηση ηθικότητας)
• Ανάβαση συνείδησης=ελεύθερη επιλογή (όχι προαποφασισμένη αναγκαιότητα Χέγκελ)
• Υπαρξιακή οντολογία Κίρκεγκωρ: είτε-είτε (απόλυτη διάζευξη)

NIETZSCHE

• Άνευ ορίων αρνητικότητα
• Αρχαιοελληνικός στοχασμός (Αισχύλος, προ-σωκρατικοί)
• Πλάτων-Ιησούς (ζηλωτές θανάτου)=παρακμή ορμής, πάθους ζωής, απαξίωση σωματικότητας
• Ιδεολογίες=νέες θρησκείες θανάτου (καθυπόταξη)
• Γενεαλογία=επαναξιολόγηση αξιών
• Βουλητική ορμή (θάνατος Θεού/θάνατος ανθρώπου)
• Υπεράνθρωπος
• Αιώνια επιστροφή. Τελευταίο  εμπόδιο: μέλλον=παρελθόν. Ύψιστη δοκιμασία βούλησης: αλλαγή παρελθόντος
• Τραγικός ορίζοντας ελευθερίας: θέωση ή συντριβή

ΦΡΕΓΚΕ

• Αναλυτική φιλοσοφία: φύση, απαρχές και χρήση γλώσσας
• Λογική δομή γλώσσας=νοηματικές συναρτήσεις (μαθηματικό πρότυπο)
• Γλωσσική στροφή=καθαρισμός λογικού από άχρηστα
• Διάκριση νοήματος-έκτασης (κανόνας σωτηρίας αλήθειας=συνθήκες συνωνυμίας/ισοδυναμίας)
• Αλήθεια= νόημα+εμπειρική αναφορά
• Νόημα=κοινή γλώσσα (όχι υποκειμενικό)
• Αναγωγή μαθηματικών στη λογική (αντίθετα με Μιλλ)

ΡΑΣΕΛ

• Λογικός ατομισμός (ατομικές-μοριακές προτάσεις + σύνδεσμοι, αληθοτιμές)
• + λογικός θετικισμός (αρχή επαλήθευσης στην εμπειρία)
• Επιστημολογικός εμπειρισμός=λογική τακτοποίηση προτάσεων πριν επαλήθευση (πλατωνισμός Ράσελ)
• Ιδεώδης γλώσσα= νοηματική καθαρότητα+αυστηρή λογική δομή (απαραίτητη η γλώσσα των μαθηματικών)
• Κριτική αποτίμηση Φιλοσοφίας Πλάτωνα, Χέγκελ

WITTGENSTEIN

Tractatus

• Απεικονιστική θεωρία= δομική ισομορφία γλώσσας-κόσμου (πρωτογενής ταυτότητα)
• Κατάσταση πραγμάτων=λεκτική κατασκευή πρότασης
• Όχι κατάσταση πραγμάτων=εκτός γλώσσας (αξίες, μεταφιλοσοφία γλώσσας), άρρητα: ορθή μέθοδος φιλοσοφίας=σιωπή
• Ολοκλήρωση γλωσσικής στροφής: αντικείμενο φιλοσοφίας=γλώσσα κι όχι δομή κόσμου
• Γλωσσική αναγκαιότητα και νόημα αποκλειστικά εντός γλώσσας
• Αληθοπίνακες (ταυτολογίες=αλήθεια, λογικές αντιφάσεις=ψεύδος, περιεκτική διάζευξη=καινοτομία εκτός κοινής λογικής)
• Ανυπέρβλητο όριο θεωρητικού λογισμού=περιορισμός από γλώσσα (αντίστοιχα ο Καντ είχε περιορισμό από νου)
• Γλώσσα= δημόσιο σύστημα (καθορισμός υποκειμένου από λογικό πλέγμα, σημαντική είναι η νοηματική ανταλλαγή κι όχι τα άτομα)
• Υπαγωγή υποκειμενικότητας στη διυποκειμενικότητα
• Αίτημα σταθερότητας/οριστικότητας νοημάτων (κυριολεξία στη σημασία, μια πρόταση σημαίνει μόνο ένα πράγμα)

   

     Φιλοσοφικές έρευνες (τροποποίηση παραδοχών)

• Κατάργηση αντίληψης κυριολεξίας
• Νόημα μέσα σε πλαίσια κοινωνικοπολιτικής πρακτικής (μεταβάλλεται)
• Μορφές ζωής (υποσυστήματα κοινωνικής δραστηριότητας)– γλωσσικά παίγνια (πλέγμα σημασιών κοινού λόγου ομάδας)
• Όχι κεντρική κανονικότητα γλώσσας (ο κανόνας κατανοείται εκ των υστέρων)
• Εστίαση σε χρήση κι όχι σε περιεχόμενο γλώσσας
• Συνείδηση μόνο εντός πλαισίων της γλώσσας
• Υποκείμενο=εξάρτημα δημόσιου λόγου
• Απαγόρευση ιδιοποίησης λόγου (σύγχυση συναισθημάτων με λέξεις, αδύνατη η γλώσσα με τρίτο)
• Φυσική και ψυχολογική γλώσσα= άλλα γλωσσικά παίγνια
• Πραγματισμός, συμπεριφορισμός, σχετικισμός
• Έργο Βίντγκεσταϊν= χωρίς μορφή τελειωμένου συστήματος («ανοιχτή» λογική συγγραφέα)

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ (Ryle)

• Συνείδηση=πλέγμα συμπεριφορών (όχι εσωτερικό συνείδησης)
• Έννοιες= προδιαθέσεις για πράξη
• Ανθρώπινο υποκείμενο= σύνολο παρατηρήσιμων κινήσεών του
• Επιστήμη=κοινωνική πρακτική (μορφή ζωής)
• Θεωρία παραδειγμάτων Κουν
• Στόχος φιλοσοφίας: παρατήρηση ανάπτυξης νοητικής και γλωσσικής ικανότητας οργανισμού υπό συνθήκες απροσδιοριστίας (κανόνας επιστημονικής φιλευσπλαχνίας: grosso modo, περιθώρια απόκλισης, όχι απόλυτη σύμπτωση θεωρητικών κατηγοριών)΄

HURRERL

• Φαινομενολογία: καθορισμός συνείδησης ανεξάρτητα από εμπειρία (καθαρή μορφή)
• Συνείδηση= αυτοδυναμία λογικού (όχι εξάρτημα συστήματος εκπραγμάτωσης της ζωής)
• Πολιτικό αίτημα απελευθερωτικής απείθειας σε υλικό καταναγκασμό
• Καθαρή συνείδηση= υπερβατολογική προϋπόθεση στοχασμού (θεωριών)
• Σκέψη Χόυσσερλ= καρτεσιανός διαλογισμός (ανεξαρτησία συνείδησης από ύλη)
• Αυτεξουσιότητα συνείδησης μετά από εμπλοκή της με φυσικό περιβάλλον (ανατροπή «φυσικής σκοπιάς»)
• Συνείδηση: α. ανεξάρτητη από πράγματα, β. αυτεξούσια, γ. με αναφορά στα πράγματα (προθετικότητα)
• Φαινομενολογική εποχή: άρνηση/αδυναμία νου να αποφανθεί για πραγματική ύπαρξη/δομή ενός πράγματος. Ρήξη Εγώ με Κόσμο. Αναδίπλωση συνείδησης στον εαυτό της.
• Φαινομενολογία: καθαρίζει νόηση από ψυχολογισμούς (εμπειρική πιθανολογία=χωρίς λογικό κύρος)
• Νοητική αναπαράσταση=φαινόμενο συνείδησης
• Φαινόμενα συνείδησης=λογικές πραγματικότητες
• Εμπειρική πραγματικότητα υπό εποχή
• Φαινομενολογία= ειδητική επιστήμη (λογικές μορφές/είδη και νοηματικό τους περιεχόμενο, νόημα=δάνειο από Φρέγκε με νοησιαρχική ερμηνεία)
• Φιλοσοφία ως αυστηρή επιστήμη δια της ειδητικής οδού (λογικά κλειστή, επιστημονικό ήθος, κύρος)

ΦΟΥΚΩ

• Αρχαιολογία=μέθοδος αποκάλυψης θετικού ασυνειδήτου γνώσης (κατά την ψυχανάλυση του Φρόιντ) – Ιστορία της σκέψης
• Λανθάνον σύστημα = επιστήμη (κατά το ασυνείδητο του Φρόιντ). Υποκείμενο υπακούει σε δυνάμεις πέραν της συνειδητής του εμπειρίας.
• Σχετικό ιστορικό a priori (κανονιστικό πλαίσιο γνώσης σε συγκεκριμένη περίοδο, ασυμμετρία επιστημών)
• Ιστορικότητα-περατότητα έννοιας «ανθρώπου» (σύγχρονη επινόηση)
• Υποκείμενο= ασυνεχής κατηγορία διασποράς λόγου
• Λόγος=χώρος εξωτερικότητας
• Γενεαλογία= επαναξιολόγηση αξιών (δάνειο από Νίτσε): ανάλυση πλέγματος εξουσίας-γνώσης
• Υποκείμενο= προϊόν πειθαρχικής εξουσίας (λόγου) – αντικείμενο ανθρωπιστικών επιστημών
• Υλικότητα εξουσίας: α. ελέγχει άτομα, β. παράγει ατομικότητες
• Κανονικοποίηση = κατασκευή ατομικοτήτων (αυτοδιαμορφούμενων)
• Άτομο= ως «περίπτωση» (αντικείμενο γνώσης ανθρωπιστικών επιστημών)
• Επιστήμες= τεχνικές εξουσίας
• Εξουσία+γνώση= «αλήθεια»
• Αντίσταση= σημεία ακαμψίας εξουσίας-γνώσης
• Λόγος=μεταφέρει, παράγει, υπονομεύει εξουσία
• Ηθική ως επιμέλεια εαυτού= αισθητική αυτοδιάπλαση ατόμου και ζωής ως έργο τέχνης (καντιανή στάση κριτικής και δημιουργίας εαυτού μέσα στην αυτονομία του), εξερεύνηση πλειάδας ταυτοτήτων (όχι ανάκτηση ουσιώδους εσωτερικής ταυτότητας)